Тарвуз — инсон организми учун энг фойдали маҳсулотлардан ҳисобланади. Айниқса иссиқ кунларда тамадди учун ушбу резавордан бошқа фойдали ва енгил ҳазм бўлувчи маҳсулотни топиш қийин.

      Бироқ тарвуз етарли даражада пишмаган ёки уни етиштиришда кимёвий ўғитлардан кўп фойдаланилган бўлса, саломатлик учун жиддий хавф туғдириши турган гап.

Хўш, дориланган тарвуз нимаси билан хавфли? Ундан заҳарланмаслик учун нималарга эътибор қаратиш лозим?

 Маҳсулот пишиб етилишидан 30 кун олдин унга кимёвий препаратлар берилиши мумкин эмас. Ваҳоланки, бугунги кунда терилишига 1 ҳафта қолганда ҳам кимёвий моддалар ишлатилади. Агар бемор хасталанганидан кейин бевосита унинг қонида микробирикмалар юқори бўлса ёки кимёвий моддалар топилган бўлса, шу моддадан заҳарланиш деб ташхис қўйилади. Масалан, нитратлар тарвузда 60 мг/кг, қовунда 90 мг/кг бўлиши меъёр ҳисобланади.

   Бугунги кундаги амалиётда полиз экинларидаги кимёвий моддаларнинг меъёрдан кескин фарқ қилиши жуда кам ҳолатларда учрайди. Меъёрда бўлганда одамга салбий таъсири кузатилмайди. Кўп ҳолатларда бемор бўлганларнинг еган полиз маҳсулотлари текширилганда улар меъёрдан ортиқ чиқмайди. Кўпинча иккиламчи ифлосланиш ҳисобига заҳарланиш кузатилади.

— Ҳўл мева-сабзавотдан заҳарланиш белгилари қандай?

— Бугунги кундаги юқумли касалликлар шифохоналарига келаётган аксарият ҳолатдаги беморлар қайт қилиш, кўп сув йўқотиш, ич кетиш, ҳолсизлик тана ҳароратининг кўтарилиши каби белгилар билан тушишади.

Ўткир юқумли ичак хасталикларига дучор бўлганлар организмидан кўп сув йўқотиши, қонидаги калий, натрий балансининг бузилиши мумкин. Заҳарланиш сурункали хасталиги бор беморлар, кексалар, ҳомиладор аёллар ва иммун тизими суст бўлган болаларда оғир кечиши кузатилиши мумкин.

— Беморга қандай биринчи ёрдам кўрсатиш тавсия этилади?

— Энг асосий омил бу – суюқлик ичиш. Имкон бўлса, рингер суюқлигини ёки озгина ош тузи ва қисман шакар қўшилган сувни ичиш керак ва албатта тезроқ тиббиёт ходимларига мурожаат этиш зарур.

Учқудуқ туман СЕО ва ЖСБ мутахассиси: М. Расулова

    Куни-кеча туман ҳокимлигида ўтказилган “Очиқ мулоқот” давомида  ҳудуддаги 14 та ҳоким ёрдамчилари фаолияти таҳлил қилинди.

  Бежизга маҳаллаларда ҳоким ёрдамчиси лавозимига ўрта бўғим давлат хизматчилари тайинлангани йўқ. Улар уйма-уй юриб, хар бир хонадоннинг ҳолатини ўз кўзи билан кўриб, иқтисодий аҳволи бўйича таҳлил қилиш имкониятига эга.

   Натижада ҳақиқий эҳтиёжманд ва боқувчисини йўқотган оилалар, ишсиз фуқаролар бандлигини таъминлаш, айниқса ёшлар ва аёлларни ишга жойлаштириш ҳамда  берилаётган имтиёзларни  аҳолига тўғри ва шаффоф етказилиши бўйича  тажрибага эга мутахассислардир.

Ҳоким ёрдамчилари томонидан биринчи босқичда маҳаллалардаги 10495 та хонадонлар хатловдан ўтказилиб, ижтимоий-иқтисодий аҳволига кўра 4 та тоифага ажратиб олинди. Хатловда аҳолининг касб-ҳунарга ўқиш, тадбиркорлик билан шуғулланиш, кредит олиш ва бошқа истаклари ўрганиб чиқилди.

Албатта, бу саъй ҳаракатлар  аввало, ҳудудлар ривожига хизмат қилиши, аҳоли турмуш тарзи, ҳаётида ўз аксини топиши лозим.

- Учқудуқ туманилаги 14 та маҳаллада ҳам бугун тадбиркорликни ривожлантириш, аҳоли бандлигини таъминлаш ва камбағалликни қисқартиришга энг устувор вазифа сифатида қараляпти, - дейди туман ҳокимининг биринчи ўринбосари – иқтисодий тараққиёт ва камбағалликни қисқартириш бўлими  бошлиғи Дилшод Шакаров, - Жорий йилнинг беш ойида оилавий тадбиркорлик дастурлари доирасида 213 та жисмоний ва юридик шахсга 5237,2 млн. сўм кредит ажратилган. Масалан, "Дўстлик" маҳалласи ҳоким ёрдамчиси Бекзод Аҳроров тавсияси асосида маҳаллада яшовчи Нуриддин Ҳақбердиев томонидан ташкил этилган SAMFORT MEBEL UCHQUDUQ MCHJ   мебель ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш фаолиятини йўлга қўйиши учун "Микрокредит" Учқудуқ банк хизматлари маркази  томонидан  1 млрд.сўм имтиёзли кредит ажратилган. Ушбу фаолият йўлга қўйилиши ҳисобидан 10 нафар ишсиз фуқаро бандлиги таъминланди.

Соҳаларни таҳлил қиладиган бўлсак, туманда ишлаб чиқариш йўналишида 34 нафар фуқарога 971,6 млн. сўм, хизмат кўрсатиш йўналишида 176 нафар фуқарога 4 171,9 млн. сўм миқдорида имтиёзли кредит берилган.

Алоҳида таъкидлаш лозим, тегишли банклар томонидан ажратилаётган микрокредитлар маҳаллада бирор фаолиятни йўлга қўйиш, шу билан оила аъзолари ёки 3-4 фуқаронинг бандлигини таъминлаш имконини беряпти. Масалан, "Дўстлик" маҳалласи ҳоким ёрдамчиси Бекзод Аҳроров тавсияси билан маҳаллада яшовчи RASUL SHAX SULTAN MCHJ сувни қайта ишлаб аҳолига етказиб бериш фаолиятини йўлга қўйиши учун "Микрокредит" Учқудуқ банк хизматлари маркази  томонидан  160 миллион сўм имтиёзли кредит ажратилди. Ушбу кредитнинг 68 миллион сўм ўз маблағи ҳисобидан маҳалла марказида сувни филтрлаш хонаси  ишга туширилиб, оиласи даромад манбаига эга бўлди.

Туманимизда ҳоким ёрдамчилари томонидан аҳоли бандлигини таъминлаш мақсадида олиб борилган ишлар натижасида ўтган беш ой давомида 1526 нафар аҳоли бандлиги таъминланди. Уларнинг 463 нафари доимий ишлар, 768  нафари ўзини-ўзи банд қилиш, 123 нафари мавсумий, 37 нафари якка тартибдаги тадбиркорлик субъектлари ва 138 нафари ҳақ тўланадиган жамоат ишларига жалб этилди.

Жорий йилнинг беш ойида оилавий тадбиркорлик дастурлари доирасида 38 та жисмоний ва юридик шахсга 1743,0 млн. сўм кредит ажратилган. Масалан, Мустақиллик МФЙ маҳалласи ҳоким ёрдамчиси Ҳ.М.Ўсаров тавсияси асосида маҳаллада фаолият юритувчи “UCHQUDUQ AVTO TEX 2222” MCHJ  автомобилларга техник ёрдам кўрсатиш фаолиятини йўлга қўйиши учун Учқудуқ туман “Микрокредитбанк” хизматлари маркази томонидан  113,0 млн. сўм имтиёзли кредит ажратилган. Ушбу фаолият йўлга қўйилиши ҳисобидан 5 нафар ишсиз фуқаро бандлиги таъминланди.

“Мустақиллик” маҳалласининг яна бир  ишсиз фуқароси Мохичеҳра Бердиева ҳунармандчиликнинг миллий либослар тайёрлаш фаолият тури бўйича давлат рўйхатидан ўтиши юзасидан кўмак сўраган. Ҳоким ёрдамчиси Ҳ. Ўсаров унга йўл-йўриқ кўрсатиб, фаолият бошлашига ёрдам берди. Натижада маҳалладаги 2 нафар ишсиз фуқаро ишли бўлди.

Шунингдек, қандолатчилик махсулотлари ишлаб чиқариш билан шуғулланувчи “Firoj Uchquduq” MChJ да бугунги кунда 10 та иш ўрни яратилган. Мазкур корхона фаолиятини йўлга қўйишда маҳалла ҳоким ёрдамчиси Ҳ.Ўсаров томонидан ҳам ҳуқуқий ҳам амалий  йўл-йўриқлар кўрсатилди. Аниқроғи, тадбиркорга 300,0 млн. сўм имтиёзлик кредит расмийлаштиришида амалий кўмак берилиши натижасида бугун корхонада 20 дан ортиқ қандолатчилик махсулотлари ишлаб чиқарилмоқда.

Учқудуқ туманида касб-ҳунар ва тадбиркорликка ўқишга 107 нафар фуқаро йўналтирилиб, «Ишга марҳамат» мономаркази ва бошқа нодавлат таълим муассасаларида ўқишни тамомлади.

Январь-май ойида 25 нафар банд бўлмаган фуқароларга шундан “Ёшлар келажагимиз” давлат дастури доирасида 11 нафар ёшларга 104,6 млн. сўмлик субсидия ажратилган.

Ҳоким ёрдамчилари тавсияси билан 5 нафар ишсиз фуқарога 20,7 млн. сўмлик асбоб-ускуна ва жиҳозлар олиб берилган бўлса 9 нафар фуқарога 5,1 млн. сўм миқдоридаги маблағ туман “Ҳунармандлар” уюшмасига аъзолик бадали тўлаб берилган. Ҳисобот даврида жами 50 нафар учқудуқликларга  130,4 млн. сўм субсидия ажратилган.

Ҳоким ёрдамчиларига яратиб берилган шароит ва молиявий дастаклар қисқа даврда, уларга маҳалла аҳли билан ижобий муносабат ўрнатиш имконини бериб, аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш, уларнинг бандлигини таъминлаш ва тадбиркорлик ташаббусларини қўллаб-қувватлаш борасидаги ишлари натижадорлигини оширди.

УЧҚУДУҚ ТУМАН ҲОКИМЛИГИ АХБОРОТ ХИЗМАТИ

Сўнгги йилларда мамлакатимизда инсон қадрини улуғлашга йўналтирилган ижтимоий ҳимоя сиёсати доирасида изчил ислоҳотлар амалга оширилмоқда.
Ушбу ислоҳотлар доирасида пенсия тизимини такомиллаштиришга, пенсиялар миқдорини мунтазам ошириб боришга алоҳида аҳамият қаратилмоқда.
Жумладан, фуқароларнинг оворагарчилигини бартараф этиш, бюрократик тўсиқларни қисқартириш, шунингдек қонунчилик базасини такомиллаштириш мақсадида фуқаронинг 2005 йил 1 январдан аввалги давр учун иш стажи шахснинг меҳнат дафтарчасидаги мавжуд ёзувлар асосида, ҳеч қандай тасдиқловчи ҳужжатлар талаб этилмасдан пенсия тайинланмоқда.
Шунингдек, пенсия ва нафақалар фуқаронинг хоҳишига кўра рўйхатга олинган доимий яшаш ёки вақтинча яшаш жойи бўйича тайинланиши ва тўланиши йўлга қўйилган. Уч йил ва ундан аввал тайинланган, қайта ҳисобланган пенсияларнинг текширилишига йўл қўйилмайди. Аёлларга пенсия ҳисоблашда уларнинг болани парваришлаш таътилида бўлиш вақтидаги қўшиб ҳисобланадиган иш стажи даври икки баробарга, яъни уч йилдан олти йилга оширилганлиги пенсия тизими ислоҳотидаги муҳим қадамлар бўлди.
Шу билан бирга, Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегияси доирасида давлат пенсия таъминоти тизимини такомиллаштириш ҳамда фуқароларнинг пенсия миқдорлари мамлакатнинг иқтисодий кўрсаткичларига мувофиқ изчил ошириб борилишини таъминлаш устувор вазифа сифатида белгиланган.
Ҳозирги кунда туманимизда пенсия ва нафақа олувчилар сони 4267 нафарни, шундан, ёшга доир пенсия 3196 нафарни, ногиронлик пенсияси 565 нафарни, боқувчисини йўқотганлик пенсияси 237 нафарни, 18 ёшгача болаликдан ногиронлар 149 нафарни, зарур иш стажига эга бўлмаган кекса ёшдаги ва меҳнатга лаёқатсиз фуқароларга бериладиган ижтимоий нафақа олувчилар 53 нафарни, болаликдан ногиронларга қаровчи парваришлаш нафақаси олувчилар 67 нафарни ташкил қилади.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 4 майдаги “Фуқароларга давлат пенсияларини тайинлаш жараёнини соддалаштириш ҳамда пенсия ва нафақаларни етказиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-5102-сонли Қарорига асосан, 2023 йил 1 январдан бошлаб, давлат пенсияларини тайинлаш учун фуқаролардан фақат паспорт ёки идентификация ID-картаси талаб этилиши белгиланган бўлиб, давлат пенсияларини тайинлаш Ягона Миллий меҳнат тизимига киритилган электрон маълумотлар асосида амалга оширилмоқда. Бунда, меҳнат стажи, иш ҳақи, олий таълим муассасаларидаги ўқиш ҳамда ҳарбий хизмат даври тўғрисидаги ҳужжатлар Пенсия жамғармаси томонидан ягона миллий меҳнат тизимидан фойдаланган ҳолда электрон маълумотлар алмашинуви асосида олинмоқда. Бу эса, фуқароларнинг аввал ишлаган корхона ва ташкилотларидан ҳамда архив идоларидан бир неча ойлаб ҳужжат йиғиб, овора бўлишининг олди олинмоқда.
Вазирлар Маҳкамасининг 2023 йил 23 мартдаги 119-сон қарорига асосан “Ижтимоий ҳимояга муҳтож бўлган айрим тоифадаги шахсларга нафақа тайинлаш ва тўлаш тартиби тўғрисида”ги Низом тасдиқланди. Ушбу Низом билан, ногиронлиги бўлган 18 ёшгача болаларга ногиронлик нафақаси ҳамда парваришлаш нафақаси тиббий-меҳнат эксперт комиссиялари томонидан пенсия жамғармасининг ахборот тизимига юборилган электрон маълумотлар асосида «проактив шакл»да, яъни фуқаронинг бирор бир шаклдаги мурожаати талаб этилмасдан тайинлаш жорий этилди.
Шунингдек, ногиронлик нафақаси, боқувчисини йўқотганлик нафақаси ҳамда ёшга доир нафақалар давлат хизматлари марказлари ёки ягона интерактив давлат хизматлари портали орқали мурожаат қилиш натижасида ахборот тизими томонидан инсон омилисиз автоматик тарзда тайинлаш йўлга қўйилди.

2022 йил 19 сентябрдаги 791-сонли Ўзбекистон Республикаси Қонуни билан “Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида”ги Қонунига ўзгартиш ва қўшимчалар киритилди. Жумладан, 2023 йил 1 январдан, ёшга доир, ногиронлик ҳамда боқувчисини йўқотганлик пенсияларини ҳисоблаб чиқариш учун қабул қилинадиган ўртача ойлик иш ҳақининг энг кўп миқдори пенсияни ҳисоблаш базавий миқдорининг ўн баробаридан ўн икки баробаригача оширилди. Натижада, туман бўйича 1837 нафар фуқароларнинг пенсияси 1000 сўмдан 950 минг сўмгача оширилди.
Шунингдек, 2022 йил 26 октябрдаги 795-сонли Ўзбекистон Республикаси қонуни билан киритилган ўзгартишга кўра, фуқарога I ва II гуруҳ ногиронлик пенсияси тайинланганидан кейин камида 1 йил иш стажига эга бўлса, унинг аризаси асосида иш стажи ва иш ҳақи инобатга олинган ҳолда пенсия ҳар икки йилда бир маротаба қайта ҳисоблаб чиқилиши жорий қилинди.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 28 мартдаги “Иш ҳақи, пенсиялар ва нафақалар миқдорини ошириш тўғрисида”ги ПФ-45-сонли фармонига асосан, 2023 йил 1 апрелдан бошлаб пенсиялар ва нафақалар миқдори 7 фоизга оширилди. Бу фармон асосида, туман бўйича 4297 нафар фуқароларнинг пенсия ва нафақалари қайта ҳисобланиб, апрел ойидан оширилган миқдорда тўлаб келинмоқда.
Мамлакатимизда аҳолига кўрсатилаётган ижтимоий хизматлар ва ёрдамнинг манзиллилигини янада ошириш бўйича изчил чора-тадбирлар амалга оширилмоқда, аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш тартиб-таомиллари босқичма-босқич рақамлаштирилмоқда.
Президентининг 2020 йил 4 августдаги “Аҳолига давлат ижтимоий хизматлари ва ёрдам тақдим этиш тартиб-таомилларини автоматлаштириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПҚ-4797-сонли қарорига асосан, 2020 йил 1 ноябрдан бошлаб, кам таъминланган оилаларга болалар нафақаси ва моддий ёрдам тайинлаш тўғрисидаги аризаларни кўриб чиқиш ва уларни тайинлаш “Ижтимоий ҳимоя ягона реестри” ахборот тизими орқали амалга оширилмоқда.
Бугунги кунда ижтимоий нафақа олувчилар сони 356 нафарни, шундан, болалар нафақаси 343 нафарни, моддий ёрдам олувчилар сони 13 нафарни ташкил қилади.
Юқорида айтиб ўтилган барча тоифадаги пенсия ва нафақа олувчиларга туман бўйича бир ойда 9 млрд. 710 млн сўмлик пенсия ва нафақа тўловлари тўлаб берилмоқда.
Ушбу факт ва рақамлардан кўриниб турибдики, пенсия таъминоти тизимида кечаётган изчил ислоҳотлар “Инсон қадри учун” эзгу ғоясини рўёбга чиқариш, кучли ижтимоий ҳимоя сиёсатини ҳаётга татбиқ этишга қаратилганлиги билан ҳам аҳамиятлидир.

Отабек ХОЛМУРОДОВ,
Бюджетдан ташқари пенсия жамғармаси туман бўлими бошлиғи.

Бугунги кунда “тозалик фаришталари” терминини кўп ишлатяпмизу, лекин бу касб  эгаларининг меҳнатларини  тўла  англаб  етмаяпмиз  гўё…  Бу  атама  тилга  олинганда   кўз  ўнгимизда   фаррош  опаларимиз,   ободонлаштириш  соҳаси  вакиллари  сиймоси  гавдаланади.  Ҳар биримиз  уларнинг  хизматларини  қадрлаб,   мантиқан  давом  эттириб,  амалий  ёрдам  берганимизда  эди,  манзилларимиз  янада обод,   кўчаларимиз  ўта  файзли,   манзил-маконимизнинг   ҳар  бир  бурчаги   ораста  бўлар  эди.

 Бироқ,  мен  бугун  умумий  тарзда  эмас,  фақатгина Шимолий кон бошқармаси  3 - гидрометаллургия  заводининг  “орасталик  жонкуярлари”  тўғрисида  қоғоз  қораламоқни  истадим. Уларнинг  ҳам  эътибордан  четда  эмасликларини, уларнинг  хизматлари  туфайли  атрофимиз  файзли  эканлигини,  ишлаб  чиқариш соҳаси вакиллари орасида уларнинг  ҳам  ўринлари  борлигини  айтиб, хизмат  вазифаларининг  қанчалик  улуғлигини  кўрсатгим яна бир бор эслатгим келди.

Тўғри, завод  миқёсида уларнинг сони  кўп  эмас, бироқ юмушлари  машаққатли.  Чунки ишлаб чиқаришда тозаликни сақлашни ўзи  жуда  қийин. Бироқ,  заводга кираверишингиздаёқ атриумнинг файзли кўриниши остонадан  қадам қўяётган кишида илк илиқ таассуротларни уйғотади. Завод ҳудудини оласизми,  маъмурият биносиними ёки бўлмасам ишлаб чиқариш хоналари дейсизми,  ҳамма ёқ тоза – озода, ораста. Бундай муҳитнинг яратилишида   маъмурий-хўжалик  қисмида   фаолият  олиб  бораётган Любов Кайипова, Севара Нормуродова, Шаҳноза Эшқувватова, Лайло Маматова,  Шаҳноза Нуртошева, Турсуной Тешабоева, Элеза Нормуродова  ва  уларга  раҳбарлик қилаётган Дилрабо Темированинг хизматлари катта. Уларнинг кунлик  луғатидан артинг, тозаланг, супуринг, чангларни олинг, фаоллар залини тайёрланг, атриумни  тозалаш керак, бугун шанбалик, ҳамма ташқарига, деган сўзлару иборалар асосий ўрин  эгаллайди. Бу сўзлар қулоққа жуда оддий сўзлар туюлсада, бироқ бу касб ҳам ўзига яраша  маҳоратни, эпчиллигу чаққонликни, уддабуронликни талаб қилади.

Мазкур соҳа вакиллари  бир кун ишга чиқишмаса, “бугун хонамиз ювилмадиёв”,  “негадир ҳамма ёқ чанг”, “ахлат челак тўлиб қолибдими-а?” деган жумлалар тез-тез такрорланаверади ва кўнглимиз хира  тортгандек туюлади. Демак, тозалик, орасталик киши кайфиятига ва иш унумдорлигига  албатта таъсир қилади.

Шахсан ўзим соҳа вакилларининг меҳнатларини қадрлайман.  Маъмурий-хўжалик қисми вакиллари билан тез-тез суҳбатлашиб тураман. Айниқса, “гулчи  опа” -  Элеза Нормуродовадан  гуллар парваришига оид маслаҳатлар оламан, фикрларини сўрайман.  Опахон  атриум тозалиги, ободлиги учун жавобгар. Гулларга-ку икки марта  эътибор қаратадилар. “Гуллар менинг жону дилим, улар билан гаплашаман, дардлашаман,   улардан меҳримни, эътиборимни аямайман”, дейди. Шундан бўлса керак, гуллар  кундан кунга кўпайиб, “қишки боғимизга” ўзгача файз бермоқда.

Бошқа қизлар билан ҳам кўришганимизда, “чарчамаяпсизларми?” десам,  “йўқ, Оллоҳга  шукур. Ҳаммаси яхши”,  деб қўйишади. Бундан кўринади-ки, улар ишларидан мамнун. “Касбингиздан барака топинг”, дейман мамнунлик билан.

 “Тозалик фаришталари” нинг  хизматлари сабаб, тозалик, орасталик, ободлик  севимли корхонада меҳнат қилаётганлар  кўнглига ҳам  кўчиб борса, не  ажаб!.

Дилором САЛИМОВА,

ШКБ 3-гидрометаллургия заводи

маънавият ва маърифат ишлари бўйича инспектори.

Сўнгги йилларда жисмоний тарбия ва спортни оммалаштириш, спорт билан шуғулланадиганларнинг сонини ошириш учун зарур шарт-шароитлар яратиш мақсадида қатор чора-тадбирлар амалга оширилмоқда.
Шунга кўра, «Беш ташаббус» олимпиадасининг туман босқичи спортнинг футбол туридан давлат хавфсизлик хизмати кубоги мусобақалари бир ой давомида ўтказилди.
Мусобақа натижаларига кўра, мини футбол бўйича “Айтим” маҳалласи ёшлари фахрли 1-ўринни эгаллаб, вилоят босқичига йўлланмани қўлга киритди. “Дўстлик” маҳалласи ёшлари 2-ўринни, “Абай” маҳалласи ёшлари эса 3-ўринни эгалладилар.
Футбол бўйича “Абай” маҳалласи фахрли биринчи ўринни эгаллаб, вилоят босқичида иштирок этиш ҳуқуқини қўлга киритди. “Айтим” маҳалласи 2-ўринни, “Боздун” овули ёшлари эса 3-ўринни эгалладилар.
Илк бор ўтказилаётган қизлар ўртасида секторлараро мини футбол мусобақалари натижасига кўра, “Айтим” МФЙ биринчи поғонадан жой эгаллаб, вилоят босқичида Учқудуқ тумани шарафини ҳимоя қиладиган бўлди. “Йўлчилар” овули ёшлари иккинчи, “Дўстлик” маҳалласи ёшлари эса учинчи ўринни эгалладилар. Мусобақа ғолиблари Учқудуқ шаҳар давлат хавфсизлик хизмати кубоги ҳамда қимматбаҳо совғалар билан тақдирландилар. Ўйлаймизки, “Беш ташаббус олимпиадаси” жорий йил ҳам ўз майдонида ўнлаб истеъдодларни кашф этади.

УЧҚУДУҚ ТУМАН ҲОКИМЛИГИ АХБОРОТ ХИЗМАТИ.

Куни-кеча туман ҳокимлиги катта мажлислар залида Халқ депутатлари Учқудуқ туман кенгашининг навбатдаги 68-сессияси бўлиб ўтди.
Сессия ишида туман кенгаши депутатлари, кун тартибида муҳокама қилинган масалаларга тегишли корхона-ташкилот ва муассасалар раҳбарлари ҳамда ОАВ вакиллари иштирок этди.
Мажлисни туман ҳокими, Халқ депутатлари Учқудуқ туман кенгаши раиси С.Хамроев бошқариб борди.

Депутатлар сессия кун тартибида “Ёшларни ҳар томонлама қўллаб қувватлаш ва уларнинг ижтимоий фаоллигини янада оширишга оид қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида” туманда ёшлар томонидан кўтарилган таклиф ва ташаббуслар, муаммо ва масалалар ечими юзасидан комплекс чора-тадбирлар дастури, “Аҳолининг санитария-эпидемиологик осойишталиги тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг туман мактабгача таълим ташкилотларидаги ижросини ўрганиш натижалари тўғрисидаги масалалар муҳокама қилинди.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 25 ноябр куни Навоий вилоятига ташрифи давомида билдирилган ташаббуслар ва белгилаб берилган вазифалардан келиб чиққан ҳолда Учқудуқ туманида 2022-2023-йилларда амалга ошириладиган асосий вазифалар бўйича тасдиқланган “Йўл харитаси” ижроси, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2022 йил 31 мартдаги “Хотин-қизлар муаммоларини ўрганиш ва ҳал этиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 145-сонли қарори ижросини таъминлаш мақсадида туманда “Аёллар дафтари” рўйхатига киритилган эҳтиёжманд хотин-қизларга кўрсатилган ёрдамлар ҳақидаги масалалар юзасидан туман молия ва иқтисод бўлими бошлиғи ўринбосари Ф.Исломов, туман ҳокими ўринбосари, оила ва хотин-қизлар бўлими бошлиғи Н.Нажмиддиноваларнинг ҳисоботи тингланди
Шунингдек, депутатлар томонидан “Муддатидан илгари Ўзбекистон Республикаси Президенти сайловини ўтказувчи участка сайлов комиссиялари аъзолигига номзодларни тавсия этиш тўғрисида”ги масала ҳам кўриб чиқилди.
Сессияда референдум жараёнини намунали ўтказган 27 та референдумни ўтказувчи участка комиссия раисларига туман ҳокимининг ташаккурномаси ва эсдалик совғалари топширилди.
Халқ депутатлари Учқудуқ туман кенгашининг навбатдаги 68-сессияси кун тартибида муҳокама қилинган масалалар юзасидан тегишли қарорлар қабул қилинди ва ижрога қаратилди.

УЧҚУДУҚ ТУМАН ҲОКИМЛИГИ АХБОРОТ ХИЗМАТИ.

             Аслида, геологик тадқиқотлар иқтисодиётнинг ҳамма соҳалари учун керак. Ташхиссиз беморда  жарроҳлик  амалиёти  қилиб бўлмаганидек, геологиясиз саноатни ривожлантириб бўлмайди.

Кўпгина корхоналар фаолияти геологлар томонидан тақдим этиладиган маълумотларнинг ишончлилигига боғлиқ.  Республикамиз кон-металлургияси  гиганти ҳисобланган НКМК фаолиятини ҳам геологларсиз тасаввур этиб бўлмайди.

Бугунгача Шимолий кон бошқармасига қарашли “Шарқий” кони геологлар томонидан ер сатҳидан 500 метргача чуқурликдаги фойдали қазилма топилмалари тўла ўрганилган. Бу билан ҳам геологларнинг иши ҳали тугагани йўқ, геологик қидирувлар натижалари асосида тузиб тасдиқланган лойиҳалар  асосида кон эксплуатация ишларида, маъдан томирлар жойлашуви ва унинг таркибидаги олтин миқдорини батафсил ўрганиш учун бурғиланган қудуқлардан чиққан намуналарни алоҳида ажратиб рўйхатга олиш, намунани таҳлилга тайёрлаш ва гамма таҳлил қилиб, ундаги маълумотлар асосида навларга ажратган ҳолда шартли жойлашув тархини тайёрлаш ва қазиб олиб, 3-гидрометаллургия заводининг олтинни ажратиб олиш технологиясига мос миқдор ва сифатда жўнатилишини бевосита назорати ҳам ушбу шарафли касб эгаларининг муқаддас бурчидир.

-Ҳар бир давлатнинг тараққиёт даражаси кўп жиҳатдан унинг заминидаги қазилма бойликларга боғлиқ. Бу бойликларни излаб топиш ва иқтисодиёт тармоқларига фойдаланишга топшириш вазифаси эса биз  геологлар зиммасига тушади, - дейди Шимолий кон бошқармаси бош геологи ўринбосари Аброр Бешимов. –Бизнинг соҳа мутахассис-геологлари фойдали қазилмалар конларини замонавий услублар, техника ва технологияларни қўллаган ҳолда излаб топишга,  дунё геология фани ва амалиётининг ютуқларидан ҳар томонлама хабардор бўлишга ҳаракат қиляпмиз.

Кейинги йилларда президентимиз томонидан мамлакатимизда анча оқсаган геология соҳасига  берилган улкан эътибор натижасида соҳа вакиллари -геологлар томонидан шу йиллар ичида йирик лойиҳаларга қўл урилди. Бошқармамизга қарашли «Шарқий» ва «Даугизтау» конларида сульфидли маъданларни қазиб олиш жадаллашганлиги туфайли қазиб олинаётган сульфидли маъданларни навларга ажратиб олиш анчагина қийинчилик туғдираётган эди. Геологлар бу борада ахборот коммуникацион технологиялар маркази дастурчилари билан  биргаликда янги электрон дастур ишлаб чиқилди. Бу дастур эса  Зарафшондаги MGATL лабараториясидан ўтказилган ҳар бир намуна таҳлиллари  натижаларини ўз вақтида олишга имкон яратмоқда.

Шунингдек, “Шарқий” ва “Даугизтау” конларида  замонавий дунё стандартига жавоб берадиган Ўзбекистонда ягона бўлган маъданни назорат қилиш станцияси  Россиянинг INTEGRA компанияси билан ҳамкорликда қурилди. Оддий тилда айтадиган бўлсак маъдан юкланган автоағдаргич “ренгент” аппаратига киради ва карьердан чиқмасданоқ унинг таркиби маълум бўлади.  Бу эса маъданни сифатли ажратиб олишда биз геологларга катта кўмак бериб келмоқда.

 Бундан ташқари, кон геологларининг изланиши натижасида балансдан ташқарида ётган омборлардаги сульфидли маъданларни майдалаш ва бойитиш натижасида олтинни қайта ишлаш заводига маъдан юклаш ва қайта ишлаш қарийиб, 10 фоизга ортди.

Саҳифадаги мақолаларни Лайло КАРИМОВА тайёрлади.

    Бугунги кунда Шимолий кон бошқармасида 8000 нафардан ортиқ ишчи-ходим меҳнат қилаётир. Маъданнинг аниқланиши, олиниши, ажратилиши, тайёр маҳсулот ҳолига келгунига қадар бўлган машаққатли, ғоят масъулиятли ва  жуда нозик жараёнларида барча ходимларнинг ҳиссалари бор. Гарчи, ходимлар турли соҳада фаолият олиб борсалар-да, худди занжир каби
бир-бирларини тақозо этиб, занжирнинг ғоя, меҳнат, масъулият, самара деб номланувчи халқаларида жипслик ила шараф билан меҳнат қиладилар. Улар миллати, тили турли, аммо диллари ягона мақсад сари боғланган “Шимол” азаматларидир!

    Она тупроқ кончиларга бағридаги “боласини” осонликча бермайди: офтобнинг қайноқ тафти, совуқнинг аччиқ изғиринлари Учқудуқни, унинг кон-хазиналарини “сийламай” ўтмайди. Ёзнинг жазирамасию қишнинг аёзида каръерларда меҳнат қилиш жўн иш эмас. Маъданни қаттиқ “қучиб” олган замин ёз тафтидан саримойдек эриб турса-да, жазираманинг тандирдек оташи меҳнатни оғирлаштиради. Қишда тупроқ тошдек қотиб, аёз бор заҳрини сочади. Кончи азаматларнинг ана шундай оғир меҳнатлари орқали қазиб олинган тошларметаллургларга - маъданни ажратиб, олтин ҳолига келтириш учун 3-гидрометаллургия заводига юборилади.

    1995 йил 14 июнь республикамиз иқтисодиёти ва
“Навоий  кон-металлургия комбинати” акциядорлик жамияти тарихига олтин ҳарфлар билан ёзилган кундир. Ушбу санада саҳрода қудратли техник ва технологик салоҳият, бемисл заковат маҳсули сифатида 3-гидрометаллургия заводи ишга туширилди. Завод  ёш мустақил давлат учун айни вақтда ўта зарур ва қудратли келажак барпо этиш йўлидаги улкан аҳамиятга молик саноат корхонаси эди.

    Шимолий кон бошқармасининг олтин ишлаб чиқаришдаги асосий жараёнлари мана шу заводда амалга оширилади, “Олтин заводи” деб аташларининг боиси ҳам шунда!

   3-гидрометаллургия заводи. Ўзида бир неча цех, участка ва бўлимларни жамлаган  йирик саноат инфратузилмаси.

    Заводнинг йирик майдалаш цехи. Цехнинг асосий вазифаси “Кокпатас” ва “Даугизтау” конларидан келтирилувчи йирик сульфидли маъданларни майдалаш, қабул қилиш ва майдалаш цехига юборишдир.

   Ушбу цехни заводнинг остонаси, десак янглишмаймиз. Боиси, Шимолий кон бошқармасининг қон-томири вазифасини бажарувчи темир йўлларида каръерлардан келтирилган катта-катта тош ҳолидаги маъдан ортилган думпкарлар мана шу цех дарвозаси орқали заводга кириб келади. Цехнинг ўта муҳим ва аҳамиятли  бўлган улкан майдалигичи йирик ўлчамда келувчи маъданларни майдалаб беради. Майдалагичдаги жараённи кузата туриб, болаликда ичган “буғдой оши”мизни эслайман. Бувим раҳматли буғдойни ўғирда янчиб жуда мазали буғдой оши пиширардилар. Бунинг учун ўғирга буғдойни солиб, келида янчардилар. Ўғир ҳам, кели ҳам оғир эди, шу учун мен фақат кузатувчи бўлардим. Бувим мени оғир меҳнатдан аярдилар, бу менимча, ҳар бир буви-боболарнинг набираларга фарзандларидан орттирган, сайқалланган, қаймоқ меҳри натижаси бўлса керак! Ўғирга шитирлаб тушаётган қаттиқ-қаттиқ буғдойлар оғир келидан мушт еб хилм бўлиб чиқишарди. Ҳозир думпкардан қулоқни қоматга келтирадиган даражадаги шовқин билан шиддат-ла майдалагичга тўкилган тошлар ҳам халимлик сари кейинги жараёнга йўл оладилар.

   Қияли конвеер шахтаси ичида ҳаракатланаётган конвеернинг шовқинига аҳамият бермайман-да, чангдан хира тортган чироқлар ёғдусидаги узундан-узун йўлакни Самарқанддаги Мирзо Улуғбек обсерваториясига менгзайман. Расадхонанинг ҳам пойдеворидан шифти қадар илм, цехда ҳам кузатаётганим мени ҳайратга солаётган жараён илм қудратидан ҳаракатланмоқда эди. Айни вақтда эса, бу ерда нужум илми олими Улуғбек Мирзодан фарқли равишда, залворли меҳнати билан ер остидан юлдуз топиб, ватанга тақдим этаётган ходимлар меҳнат қилмоқда эдилар.

            Заводнинг майдалаш цехи.Майдалаш цехида маъданлар тегирмон блокларига узатилади. Ушбу блокларда маъданларнинг майдаланиш жараёни ўтади ва майдаланган тайёр маҳсулот флотация цехига юборилади. Бундан ташқари, флотация цехида ҳосил бўлувчи флотоконценрат ҳам алоҳида майдалаш тегирмонида майдаланади.

   1994 йиллар. Республикамиз ҳали ёш, иқтисодиётни ривожлантиришга маҳкам бел боғлаган даврлар. Юрт ривожланиш сари босқичма-босқич одимлаётган, дон омбори тўлмаган, янги уйга кўчиб ўтган кичик бир оила каби етишмовчиликлар, қийинчиликлар кузатиладиган мустақилликнинг илк беш йиллиги. Тушида ҳам, ўнгида ҳам пахта кўрган, ёмғир-қор демай, даласидан бери келмаган меҳнаткаш халқимиз истиқлол неъматига эришганида дон омборининг таги кўриниб қолган, ёш республика олдида дон тақчиллигига учрашдек оғир ижтимоий-иқтисодий жараён турган даврлар эди. Ўша пайтлар менинг бола кўнглим жамиятда содир бўлаётган ижтимоий-сиёсий ўзгаришларни тушунмаган, юртнинг дон-дун идиши тешилгани ҳақида ҳаёл қилибди, дейсизми?

    Азалдан тегирмон ризқ рамзи, барака манбаи саналган. Эсимда, ўша пайтлар қишлоқ аҳолисининг каттаю кичиги дала ерга экилган буғдой  ўримидан кейин тўкилган бутун-яримта бошоқларни териш учун чиқишарди. Қаро шомгача бир белбоғ-ярим белбоғ бошоқ теришарди, оналар,
майда-чуйда болалар нон учун курашишарди гўё. Уйга келиб буғдойларини жамлаб, бир хамирликка етадиган донни тегирмонга ун қилиш учун болаларини югуртиришарди. Бир хамирлик буғдой кейинги нонга етиб олиш учун жуда катта умид эди...

   Ҳозирда дастурхони неъматга тўлиқ бўлса-да, ношукурлик қиладиган инсонларни кўрсам, бошоқларнинг игнаси қўлларига санчилиб қонаган қўлларини аямай нон умидида буғдой тераётган ўша меҳнаткаш, сабрли болалар кўз олдимдан ўтадию бўғзимга йиғи тиқилади.

Бола пайтларимда кўрганим ўша тегирмон тимсоли бугун мен ишлаётган ташкилотдаги кўпчиликнинг орзуларига йўллар, имконлар очди.

Заводнинг ҳар жабҳада такомиллашувида Ўзбекистон Қаҳрамони  Қувондиқ Санақуловнинг ўрни беқиёс. Бош директоримиз раҳнамолигида бошланган йил – 3-гидрометаллургия заводининг саноатдаги кескин бурилиши, самарали ўсиш даврининг дебочаси бўлди. Заводга тадбиқ этилажак ҳар бир техник-технологик жараённинг Қувондиқ Санақулович  томонидан шахсан назоратга олиниши ортидан заводда катта  аҳамиятга молик янгиликлар сари қадам ташланди. Завод ишга туширилганида ишлаб чиқариш кам бўлган бўлса, кейинчалик маъданни қайта ишлаш самараси янада ортди. Қаттиқ сульфидли маъданларни ҳам қайта ишлаш бошлаб юборилди.

Майдалаш цехи заводнинг юраги ҳисобланади, сабаби ушбу цехда қайта ишланган маъдан заводнинг бошқа цех ва участкалари маромини белгилайди.

Бугун кўпмингкишилик жамоанинг ризқи донишманд аждодлар ташбеҳлаганидек – барака манбаи тегирмоннинг тоши орасида!

Бойитиш. Бу сўзни ҳар ким ўз дунёқарашидан, касб-коридан келиб чиққан ҳолда тушунади. Масалан, мусаввир куз пейзажини тасвирлаш учун картинага зарғалдоқ-қизил ранглар берсаю шаффоф ёмғир ва ёмғирпўш тутган қизнинг тасвирини ифодаламаса, картина у қадар бой кўринмайди. Инсон тафаккурини китоб, бекажонлар таомини тузу зираворлар, одамлар умрини меҳнат бойитади. Хуллас, бойитиш тушунчаси нафақат ижтимоий, балки, кон-металлургия соҳасига ҳам хос бўлган физик-кимёвий жараёндир.

  Заводнинг флотация цехи. Цехнинг асосий вазифаси маъданнинг физик-кимёвий хусусиятларидан фойдаланган ҳолда, кимёвий реагентлар ёрдамида фойдали компонентларни ажратиб олиш, яъни бойитишдир.

   Флотация жараёни фойдали қазилмаларни бойитиш учун ишлатилади.Майдалаш цехида – тегирмонлар тиши орасида майдаланган маъдан сув билан аралашиб бўтана кўринишида флотация цехига бойитиш учун юборилади. Флотация жараёни махсус флотомашиналарда амалга оширилади.

   Боя кўрганимиз атрофга шиддатли шовқин солиб майдалагичга тўкилиб янчилган харсанглар ва тегирмон тишлари орасида майин ун ҳолига келтирилган маъдан зарралари энди флотомашинада, флотацион жараёнлар таъсирида ранг-тусини худди балиқ тухумларининг рангидек тим
қора-ялтироққа ўзгартириб, кислород ёрдамида кўпириб, бир-бири билан жой талашаётган, зичликдан қисилиб юқорига интилаётган занжи балиқлар  кўринишини беради. Ҳамроҳим – цех бошлиғи ўринбосари Зуҳриддин Сирожев жараён тўғрисида тушунтираркан, ҳар бир флотомашинагаалоҳида эътибор билан қарар, уқувли ва илмли, бугун ва келажакнинг умидлимутахассиси экани кўзларидаги учқунда намоён бўларди. Мен эса, айни пайтда олтин ишлаб чиқаришнинг энг нозик ва аҳамиятли нуқталаридан бирида турганимни ҳис этардим.

   Заводнинг биооксидлаш цехи. Цехнинг асосий вазифаси флотация жараёнида ажратиб олинган флотацион концентратни бактериялар ёрдамида биологик қайта ишлаш, яъни оксидлашдир.

Цех тавсифига тўхталишдан олдин, яқин тарихга қайтиб, бироз мушоҳада юритмоқ истадим.

   Яратган ҳар бир давр учун қаҳрамонлар танлайди, ҳар бир миллат ва халқ учун тенгсиз даҳолар, алпонлар, ижодкорларни саралаб беради. Замон ўша улуғларининг шиддати, зиёси, илҳомидан юксалади, танланганлар сабабидан халққа кўп-кўп яхшиликлар етади. “Навоийкон-металлургия комбинати” акциядорлик жамиятининг пойдевори ва келажаги учун ҳам танланганларнинг ҳиссаси беқиёс бўлган!

   Биооксидлаш цехида борарканман, кўпмингкишилик жамоа ва туман аҳолисининг ризқ манбаи бўлган заводнинг 2000 йиллардан кейинги тақдирида кескин бурилишясаган, шиддатли эврилишсари бошлаган цехнинг бунёд этилишидаги улкан илмий технологик аҳамиятга эга қарор ортида ўша улуғларнинг заҳматли меҳнатлари турганини юрак-юрагимдан ҳис этаман. 2000 йилларда ҳудудда оксидланган маъданлар захирасининг йилдан-йилга камаяётгани суяги ватан ишқида, халқ ризқи дардида симиллайдиган илм соҳибларига технологияни саноатга жорий этиш - сульфидли маъдандан олтинни олишдек масъулиятли вазифани юклаганди. Ушбу мураккаб технология талаб этадиган вазифани амалга ошириш мақсадида жаҳоннинг бир нечта етакчи компанияларининг таклифлари ўрганиб чиқилди. Натижада, экологик тоза, энерготежамкорлиги юқори, технологик жараёнларни бошқариш қулайлиги учун ҳам сульфидли маъданларни биологик оксидлаш технологияси танлаб олинди. Жанубий Африка давлатининг “BIOMIN” компанияси томонидан таклиф этилган сульфидли маъданларни биологик оксидлашга асосланган мажмуанинг биринчи босқичи 2008 йилнинг 12 апрелида фойдаланишга топширилди. Энг сўнгги илғор технология жараёнини ўз ичига олган мажмуа заводнинг ишлаб чиқариш қувватини бир неча баробарга ошириш ҳамда, сульфидли маргумуш маъданларни ишлаб чиқариш имконини берди.

   Туман аҳолиси орасида ушбу цех тўғрисида турлича тасаввурлар бор, тўғрироғи, цех фаолиятини бошлаган йиллари халқ ажойиб афсоналар тўқиб чиқарганди. Эмишки, Африкадан фалон сўмга бир шиша идишдами, челакдами шаффоф жонзотлар келтирилган, улар олтин атрофидаги металларни еб олтинни қолдираркан, шу йўл билан тиллони осонликча ажратиб олиш мумкин экан...

    Бу шу қадар жўн ҳикоя бўлишига қарамай, то мураккаб жараённи ўз кўзингиз билан кўрмагунингизча, технологик қудратни суяк-суягингиздан ҳис этмагунингизча афсонага ишонишда давом этаверасиз!

    Жамиятнинг ҳамма нозик жинс вакилаларига ҳам насиб этавермайдиган бахт айни вақтда мен билан бирга эканини юксакликда, ердан нақд 14 метр баландликдаги – биореакторларни кузатиш майдонида теранроқ англадим.

   Аҳоли орасида афсона бўлган, ундан ташқари, ёз мавсумида келган журналистлар: “Еб тўймас бактериялар”, дея номлашган жонзотларни кўришга қизиқаман. Бироқ, бактериялар истиқомат қилувчи қора рангли улкан идишларнинг ҳайбати қўрқитади.Устига-устак Учқудуқнинг қишки бетутқин шамоли эсиб турганига саломатлигимни ўйлаб баландликка чиқишгачўчийман. Менга ҳамроҳ бўлган цех бошлиғи Бобур ака Эшпўлатовнинг моҳир металлурглиги ё закий суҳбатдошлиги иш бердими, хуллас, унинг шижоати мени биореакторларни тепадан томоша қилишга ундади. Суҳбатдошимнинг бактериялар тўғрисидаги қизиқ суҳбати таъсиридан қўрқувим чекинди. Ҳаёлан митти тасаввур қилганим бактериялар мен ўйлагандан ҳам минг карра митти эканига ишонч ҳосил қилдим. Бобур ака уларнинг иқлимимизга мослашуви, характери, истиқомати тўғрисида гапираркан, унинг сўзларида ота-оналар фарзандларига берадиган таърифдагидек  ишонч, эътибор ва меҳр сезилиб турарди. Мен бу ерда нафақат ўз касбини, мутахассислигининг салбию ижобий жиҳатлари, залворию қувончи билан севган инсонгагина хос бўлган характер соҳибини, балки, юрт иқтисодиёти учун илмдан узилмаган ватанпарвар фуқарони учратдим.

   Технологик жараённи кузатиш ҳам ҳайратли, ҳам завқли! Флотация цехининг қуюлтиргичларида қуюлтирилган бўтана биооксидлаш цехининг хомашё узатиш бўлимига юборилади ва бактериялар ёрдамида оксидланади. Шуни таъкидлаб ўтиш жоизки, бактериал оксидлаш жараёни иссиқлик ажралиши билан олиб борилади, шунинг учун биореакторлардаги бўтана ҳароратини ўрнатилган чегарада ушлаш учун биореакторларга совутиш тизимлари ўрнатилган. Бўтананинг зичлиги белгиланган даражага етганидан сўнг у сорбциялаш жараёнига юборилади.

   Заводнинг қуюлтириш, саноат чиқиндиларини зарарсизлантириш ва реагентларни тайёрлаш цехи.

   Цехнинг асосий вазифаси флотация чиқинди бўтанасини ва биооксидлаш цехининг нейтралланган чиқиндиларини қуюлтириш, оҳаксутини, оҳактош бўтанасини тайёрлаш, турли реагентлар эритмасини қабул қилиш ва сақлаш, реагентларни истеъмолчиларга тайёрлаб, етказиб беришдан иборат.

    Ўтган асрнинг 40-50 йилларида не-не машаққатлар билан улкан Қизилқум чўлларига келтирилган обиҳаётнинг ҳар бир томчиси бугун ҳам қадрли хазина! Заводнинг қайта ишлаш ва ишлаб чиқариш жараёни учун цех ва участкаларда сувнинг ўрни ўта муҳим саналади. 2021 йилда флотация чиқиндилари ва нейтралланган маҳсулотларнинг қуюлтириш жараёнларидаги зичлигининг ўзгаришлари натижасида, чиқиндига кетадиган сувларнинг бир қисмини технологияда қайта фойдаланишга қайтаришга ва бунинг самараси ўлароқ,  йилига 1,5 млн. м3 сув тежашга эришилди.

    2022 йилда республика миқёсида ўтказилган “Йил аёли” кўрик танловида “Саноатда саодат топган аёл” дея эътироф этилган Гулжамила Турганбаева ҳам мана шу цехнинг кимёгарларидан. Реагентларни тайёрлаш жараёни эса кимёнинг қудратини намоён этади. Цехда оҳак махсус тегирмонларда майдаланиб, ундан оҳак сути ишлаб чиқарилади. Оҳактошни махсус тегирмонларда майдаланиб, оҳактош бўтанаси тайёрланади. Биооксидлаш цехининг қарама қарши ювиш қуюлтиргичларидан чиқадиган кислотали сувларни нейтраллаш учун оҳактош бўтанаси ишлатилади.

    Юқорида санаб ўтилган, цехнинг асосий  қурилмаларидаги иш жараёнини кузатаркансиз, кимёвий ҳайратдан беихтиёр, “Тасанно, кимёгарлар!”, деб юборасиз. Ахир кимё бу – мўъжиза-ку!

    Заводнинг сорбция, регенерация ва тайёр маҳсулот цехи.Цехнинг асосий вазифаси биоксидланган ва куйдирилган маҳсулотлардаги олтинни эритиш ва олтинни ажратиб олиш, олтинсизлантирилган кўмирни қайта ишлатишга тайёрлашдан иборатдир.

    Заводнинг фильтрлаш, қуритиш ва куйдиришцехи дунё
кон-металлургия саноатида муҳим янгилик сифатида катта эътирофга сазовор бўлгани билан аҳамиятлидир. Янги технологиянинг жорий этилиши туфайли цех бўлмаган даврда таркибида маълум миқдорда олтин мавжуд бўлганчиқинди сифатида саноат чиқиндилари хўжалиги участкасига юборилган. Чиқиндиларда олтин бевосита табиий углерод билан боғланганлиги сабабли, ўша пайтлардаги технологиянинг бу масалада қудрати ожизлик қиларди. Олтинни табиий углероддан олиш учун ягона усул куйдиришдир.

   Заводнинг ривожланиши, илмий-техник истиқбол йўли бир нафас тўхтаб қолган эмас. Бу маскан ишлаб чиқариш ҳудудигина эмас, балки мутахассислиги бўйича фан доктори мақомига эришган илм эгаларига амалиёт мактаби бўлгани билан ҳам қутлуғ даргоҳдир. Заводда ўз соҳасининг, фидойи, уйғоққалб, сочидан тирноғи қадар илм, салоҳият эгалари бўлган мутахассисларнинг фаолият олиб бораётгани эса металлургия саноатининг ёрқин келажагига мустаҳкам ишончдир.

    2009-2019 йиллар давомида комбинат ва Шимолий кон бошқармаси мутахассислари томонидан уч мингдан ортиқ - муваффақиятли, муваффақиятсиз тажрибалар ўтказилди. Ўн йил айтиш учун жуда осон ва енгил сўз. Бироқ, заводнинг ана шу ўн йилликдаги техник-технологик муаммолари, елкадаги вазифалар залвори, улкан масъулият юки илм эгаларини мунозара  ватадқиқотлардан, илмий баҳслардан йироқлаштиргани йўқ. Аксинча, қалбларидаги изланиш ва тадқиқотлар олови юксалса юксалдики пасаймади. Натижада жаҳон бозори талабларига мос технологик жараён ишлаб чиқилди. Дунёнинг нуфузли давлатлари, хусусан, Германия, Россия ва Қозоғистонда бўлиб ўтган халқаро конференцияларда муносиб ҳимоя қилиниб, илмий анжуманларнинг I-даражали дипломларига сазовор бўлди. Аниқ исбот ва далилларга асосланган ихтиро халқаро миқёсда ҳам тан олиниб, Ўзбекистон ва Германияда патент олинди.

    Комбинатнинг бир гуруҳмутахассис-олимлари Бутунжаҳон интеллектуал мулк агентлигининг олтин медалини қўлга киритилишига сабаб бўлган. Ана шундай изланувчан,
тиниб-тинчимас илм соҳибларининг уйғоқ тафаккури сабаб, 3-гидрометаллургия заводида дунёда ягона бўлган фильтрлаш, қуритиш ва куйдириш цехи саноатга  тадбиқ этилди.

    Олтиннинг туғилиши тўғрисида қисқача билганларимни шу ерда, яна давомини ёзишни ният қилиб, якунламоқчиман. Аслида, ҳар сонияси илм қудратидан ҳаракатланаётган, ишчи-ходимларига муносиб меҳнат шароити яратган  ушбу завод ҳақида, қатъий тартиб-интизом, шахсий жавобгарлик ва юксак масъулият ҳисси ила меҳнат қилаётган ва тақдирига “Навоий
кон-металлургия комбинати” акциядорлик жамиятидек улкан корхонада меҳнат қилиш бахти битилганидан масрур одамлар тўғрисида яна қанча-қанчалаб китобларни ёзиш мумкин.

   Йўллар – тафаккур учун энг яхши дўст, ўйлар, режалар, орзулар доясига ўхшайди гўё! Қай томон бормай, йўлимнинг қайтувида Учқудуғим бор. Остонаси бошланмаёқ олисдан чироқлари кўзга ташланади. Ёлқинларидан қадрдон уйингизга етганингизни ҳис этасизу, йўл чарчоқлари арийди!

   Бу – 3-гидрометаллургия заводининг ёғдулари! Ушбу улуғ даргоҳда меҳнат қилаётган ходимларнинг илм шуълалари! Яқинлашсангиз нури қалбингизни ёриштириб юборади. Суҳбатлашсангиз, тафаккурингиз юксалади. Дунёқарашингизни янги-янги оламлар, дунёлар кашфиёти, самога талпинган илҳомлар шуури чулғаб олади!

Нилуфар Муйдинова,

Шимолий кон бошқармаси мутахассиси.

    Шаҳзода Нуриддинова бугунги кунда Шимолий кон бошқармаси  Автомобиль транспорт бошқармаси кран  машинисти.  Бундан  5 йил олдин иш фаолиятини шу  бошқарманинг  фарроши сифатида иш бошлаганини  ҳаммадан яширганини айтади.

   - Коллежни битириб келган, анчагина ўзига бино қўйган қизлардан эдим. Бошида танишларимга фаррош бўлиб ишлашимни тўғриси айтишга уялардим. Бироқ, ишнинг яхши ёмони бўлмаскан. Ҳар доим ким бўлиб ишлайсан дейишса “хоккейчи” дердим. Ўша “хоккейчи”лигим мени меҳнатга ўргатди. Лекин  барибир ўзимга бўлган ишончни йўқотмадим. Ишхонамиздаги бўш иш ўринларини қидирардим.   Ана шунда менга  ишлаб туриб қўшимча касб ўрганишим мумкинлигини айтишди. Ва,  ёшлигимдан техникага қизиққаним сабаб кран ҳайдовчиси касбини танладим. Кадрлаш тайёрлаш бўлимида ўқиб,  бугун кран ҳайдовчиси касбини ўргандим. Устозим Нурали Холиқулов билан бугун 18 метр баландликдаги кранни бошқариб, ҳар кўтаришда 32 тонна юкни кўтаряпман. Кран машинисти ишини ҳам худди автомашина ҳайдовчиси касбига қиёслаш мумкин.Иш доимо диққат-эътибор, ҳушёрликни, талаб қилади. Айниқса, ишлаб турган қурилмалар устидан юк олиб ўтиш, ўта оғир ва катта ўлчамдаги юкларни силжитиш, кўпинча тунги ишлар – алоҳида малака ва дадилликни, юкни илдирувчи ходимларга талабчан бўлишни талаб қилишини бугун англаяпман, - дейди биз билан суҳбатдаШаҳзода Нуриддинова.

    Бугунги кунда  кадрлар тайёрлаш бўлими ва ўқув-курс комбинати томонидан Шимолий кон бошқармаси бўлинмалари ходимларини касбга ўқитиш, қайта тайёрлаш ва малакасини ошириш бўйича  тизимли ишлар амалга оширилмоқда.

    Корхонада 200 дан ортиқ ишчи касблар ва 90 га яқин мақсадли йўналтирилган курслар мавжуд. Ушбу касблар бўйича  ўтган 2022 йилда 2505нафар ходим қайта тайёрлаш, малака ошириш ва мақсадли йўналтирилган курсларда таълим олган бўлиб, имтиҳондан ўтган ҳолда касблар бўйича керакли малакага эга бўлдилар.  2021-2022 ўқув йилида устоз-шогирд йўналишида ўрта махсус касбий таълим муассалари битирувчиларидан 83 нафар ёш ишчиларга ўқиш ташкил этилди ва бириктирилди. Ва бу анъана бугун ҳам давом этмоқда.

   Шу сабаб Шаҳзодага ўхшаган ёшларда  оддий фаррошликдан 18 метр баландликдаги кранни бошқаришга бўлган ишонч ортмоқда. Жумладан, ўтган ўқув йилида  мазкур ўқув марказида 2 698 нафар ишчи-ходимлар ўқитилди, қайта тайёрланди, малакаси оширилди. Шундан, 250 нафардан ортиғи экскаватор машинисти, оғир юк кўтарувчи автосамосвал ҳайдовчиси, бурғилаш қурилмаси машинисти, кран машинисти каби касблар бўйича ўқитилди.

    Аҳолини касб-ҳунарга ўқитишнинг янги тизимини ташкил этиш, ўрта бўғин  мутахассисларини тайёрлаш мақсадида «НКМК» АЖ кўмагида Навоий шаҳрида фаолияти йўлга қўйилган мономарказ тингловчилари Шимолий кон бошқармаси бўлинмаларида амалиёт ўтамоқда. Навоий кон-металлургия комбинатида муҳандис кадрлар тайёрлаш, шу жумладан, кадрларни ўқитиш ва қайта тайёрлаш борасида олиб борилаётган ишлар ишчи-ходимлар – корхонанинг асосий бойлиги эканлигининг исботидир.

    Bugun amakimning kichik qizchasini bogʻchadan olib keladigan boʼldim..

   Sargʻish sochlari chiroyli qilib yigʻilgan.Ustidagi oq rangli koʼylakchasi mittigina gavdasiga juda yarashgan..Qosh-u koʻzlari qora..

Jimgina qoʼlimdan tutib ketyapti..

Negadir yerga qarab olgan..

-Safiya nimadir boʼldimi?Nega yerga qarayapsan?

-Chumolilarni bosib olmaslik uchun?

Endi eʼtibor berdim...

Yerda mayda chumolilar bor ekan..

-Buvim aytgan edilarki har bir qilgan gunohimiz uchun u dunyoda javob berar ekanmiz..Oddiy chumolini bilmasdan bosib qoʻysak ham..Yana aytdilarki,

Aqlli qizlar non ushoqlarini toʼkmasliklari, kattalarga gap qaytarmasliklari,odobli boʼlishlari,ukalarini urmasligi, aldamasliklari kerak ekan..

Qizaloqning qolgan gaplarini eshita olmay qoldim..

Biz oddiy deb bilgan,koʻzga koʻrinmas notoʻgʻri ishlarimizning oxiri nima boʼlishi haqida oʼylamaymiz.. Koʼp hollarda bu narsa hayolimizning koʻchasiga ham kirib chiqmaydi...

Baʼzan ota-onamizni ranjitamiz,kimgadir haqoratli gapiramiz,aldaymiz,ortidan gʻiybat qilamiz..

5 yoshli qizaloqning gaplaridan taʻsirlandim..

Koʼzimga yosh keldi..

Mittigina chumoli ham erta bir kun Allohdan jazoyimiz berilishini soʼraydi..

Uni quchib,yuzlaridan oʼpdim..

Toʼgʻri tarbiya farzandga beriladigan eng muhim meros..

Niholni egri boʼlmasligi uchun eʼtibor berib oʻstirganingizdek,bola ham bunga muhtoj..

Ular ota-onalariga jannat eshiklarining kalitidir. "

'Shukur''

Ikkinchi para oʼz nihoyasiga yetdi..

Qizlar bilan sekin odimlab institutdan chiqa boshladik..

Oxirgi darsda domlamiz vazifalar tayyor boʼlmaganligi uchun tanbeh berdilar..

Eshikka yoʼnalgancha qattiqqoʻl ustozlar,adogʻi koʼrinmaydigan topshiriqlardan nolib bir-birimizga gapirib ketdik..

Piyodalar yoʼlagiga oʼtgach,koʼzim bizdan 5-6 qadam narida kelayotgan yigitga tushdi..

Menimcha biz tengi, institut talabasi..

Oddiy kiyingan,yelkasiga portfelini ilib olgan..

Ikki qoʼlida tayoq..

Bir oyogʻi nogiron..

Lekin shu holatida ham oʼqishga shoshilmoqda..Ilm uchun..

Yuzida qatʼiylik..

Hech kimga eʼtibor bermay dadil odimlayapti..

Oʼsha mahal..

Qoʼl-oyogʻim butun,aqlim joyida boʼla turib ilmimni toʼkis ziyoda qila olmayotganimdan oʼkindim...

Laylo Neʼmatova