Ҳайдовчилар ва йўл патруль хизмати ходимлари ўртасида тез-тез мулоқот ва ҳуқуқий муносабат юзага келади. “ГАИ” тўхтатганда ҳайдовчининг қандай ҳуқуқлари бор? Қандай ҳолатларда ҳайдовчи ҳужжатларини кўрсатишга мажбур эмас? ЙПХ ходими ҳайдовчини қанча вақт тўхтатиб туриши мумкин? Hudud24.uz шу ва бошқа муҳим саволларга жавоб беради.

 1. “ГАИ” тўхтатганда ҳайдовчининг қандай ҳуқуқлари бор?

Ҳайдовчи, биринчи навбатда, мулойимлик билан ўзаро ҳурмат сақлаган ҳолда транспорт воситасини тўхтатган ЙПХ ходимидан ўзини таништиришини, хизмат гувоҳномасини кўрсатишини ва кўкрак нишон белгисини маълум қилишини талаб қилиши керак. Бундан кейин эса ЙПХ ходими томонидан тўхтатиш асосларини, қоидаларнинг қайси банди (бандлари)ни бузганлиги тўғрисида тушунтириш берилишини талаб қилса бўлади.

 2. Қандай ҳолатларда ҳайдовчи ЙПХ ходимига ҳужжатларни кўрсатишга мажбур эмас?

ЙПХ ходими хизматни мобиль видеокамерасиз олиб бораётган бўлса ҳайдовчи унга ҳужжатларни тақдим этмасликка ҳақли.

 3. Ҳайдовчи ЙПХ ходими билан суҳбатни фото ёки видеотасвирга олса бўладими?

Ҳайдовчи ЙПХ ходими билан ўзаро муносабатини ўзига тегишли аудио, фото ва видео қурилмага қайд қилишга ҳақли ҳисобланади. Албатта, фото ва видео тасвирга олиш тақиқланган белги мавжуд ҳудудларда бу ишни қилиш мумкин эмас.

 4. ЙПХ ходими ҳайдовчи ёки йўловчилардан кабинадан чиқишни талаб қилишга ҳақлими?

 Қуйидаги ҳолларда ЙПХ ходими ҳайдовчи ёки йўловчилардан транспорт воситаси кабинасидан чиқишини талаб қилишга ҳақли:

• транспорт воситасидаги техник носозликни ва юк ташиш қоидаси бузилганлигини бартараф этиш мақсадида;
• ҳайдовчи транспорт воситасини маст ҳолда бошқараётган деб ҳисоблашга етарли асослар мавжуд бўлганда;
• транспорт воситасининг двигатель ва агрегат қисмлари рақамларини рўйхатлаш ҳужжатларида ёзилган рақамлар билан фарқ аниқланган тақдирда бевосита ҳайдовчи иштирокида солиштириш мақсадида;
• транспорт воситасига тегишли ҳужжатлар ёки унда олиб кетилаётган юк ҳужжатлари мавжудлигини текшириш зарурати юзага келганда;
• ҳайдовчи ёки йўловчи жиноят содир этганликда гумон қилинаётганда;
• ҳайдовчининг транспорт воситаси кабинасида бўлиши йўл ҳаракати хавфсизлигини таъминлашга таҳдид солиши мумкин бўлган ҳолларда (ҳайдовчининг руҳий ҳолатига, ёшига, сезгирлик ва эътиборни сусайтирадиган дори воситалари таъсирида, йўл ҳаракати хавфсизлигига таҳдид соладиган даражадаги чарчоқлик ва бетоблик ҳолатида, транспорт воситасини бошқара олишига шубҳа бўлганда).

Жисмоний нуқсони сабабли ҳайдовчининг транспорт воситаси кабинасидан чиқиш имконияти чекланган ҳолатлар бундан мустасно.

Юқорида санаб ўтилганлардан бошқа ҳолатларда ҳайдовчи транспорт воситаси кабинасидан чиқмасдан, ЙПХ ходими билан ўзаро муносабатга киришиш ҳуқуқига эга ва бу қонунбузилиш ҳисобланмайди.

  5. Ҳайдовчи қоидабузарлик қайд этилган мослама натижалари билан танишиши мумкинми?

Ҳайдовчи содир этган қоидабузарлиги қайд этилган махсус мослама натижалари билан танишиши, ҳуқуқбузарлик ҳолатини аниқлашда фойдаланилган махсус воситаларнинг қиёслаш сертификатларини кўрсатишни талаб қилиши ва ҳуқуқбузарлик ҳолати юзасидан тушунтиришлар бериш ҳуқуқларига эга. Бундай ҳолатда ЙПХ ходими унинг талабларини қаноатлантириши шарт.

  6. ЙПХ ходими ҳайдовчини қанча вақт тўхтатиб туриши мумкин?

Қонунчиликда айнан қанча вақт тўхтатиб туриши мумкинлиги ҳақида нормалар йўқ, аммо қанча вақт тўхтатиб туришидан қатъи назар тўхтатиб туриш асосли бўлиши лозим. Ҳайдовчи эса асоссиз тўхтатиб турмасликни талаб қилишга ҳақли.

Шу билан бирга, ҳайдовчи ЙПХ ходими томонидан транспорт воситасини ёки ундаги юкни ташқи кўздан кечириш жараёнида иштирок этиши мумкин.

  7. ЙПХ ходими ҳуқуқбузарликни қайд этганда эътирозлар бўлса нима қилиш керак?

Ҳайдовчида эътирозлар мавжуд бўлса, ҳуқуқбузарлик тўғрисида маъмурий баённома расмийлаштирилгандан сўнг тегишли ДЙҲХХ саф бўлими (бўлинмаси)га мурожаат этиб, ўзи тўхтатилган ҳудудда ЙПХ ходими хизмат олиб бориши мумкинлиги тўғрисидаги дислокация ҳақида ёзма маълумот беришни талаб қилиши мумкин.

    Шунингдек, ҳайдовчи ушбу вазиятда ўзига нисбатан расмийлаштирилган маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги баённома, маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги иш ҳужжатлари билан танишиш, улардан ўз ҳисобидан нусха кўчириш ёки уларни фотосуратга олиши мумкин.

     Шундан сўнг, ЙПХ ходимининг ҳаракатлари ёки ҳаракатсизлиги, расмийлаштирилган ҳуқуқбузарлик тўғрисида маъмурий баённома ҳамда чиқарилган қарор устидан юқори турувчи орган (мансабдор шахс)га ёки судга шикоят қилиши мумкин бўлади.

Uchquduq tuman maktabgacha va maktab ta’limi bo‘limiga qarashli DMTT tarbiyalanuvchilariga fevral oyi uchun non mahsulotlari sotib olish uchun e’lon berilmoqda.

Uchquduq tuman maktabgacha va maktab ta’limi bo‘limiga qarashli DMTT tarbiyalanuvchilariga fevral oyi uchun Oziq-ovqat, non, go‘sht, sut maxsulotlari sotib olish uchun e’lon berilmoqda.

Ichimlik suv tarmog'idagi nosozlikni bartaraf etish maqsadida, bugun soat 11:00 dan 15:00 gacha "Yo'lchilar" mahallasining "Nurobod" ko'chasi vaqtincha tarmoqdan uziladi.

"Issiqlik manbai" DUK axborot xizmati.

                Ҳар бир соҳа янгидан пайдо бўлиб маълум йўналишда ривожланиб олгунича турли йўллардан ўтади. Бугун Шимолий кон бошқармаси “Шарқий” конидаги фаолияти ва йўналиши бошқаларга ўхшамайдиган, бошқа ишлардан хавфлилиги билан ажралиб турадиган портлатиш ишлари участкаси ҳақида фикр юритамиз.

 “Шарқий” кони 6-сонли портлатиш ишлари участкаси коннинг “драйвери”, десак адашмаган бўламиз. Ўқилиши ваҳимали бўлган портлатиш жараёнлари иштирокчиси бўлиш ҳам ўзига яраша хавфли аслида. Портлатиш участкасининг асосий вазифаси тоғ жинсларини портлатиб бериш, шу орқали экскаваторлар рудани ташишлари учун тайёр ҳолда майдалаб юмшатиб беришдан иборат. Бу бепоён кенгликларни ўз ҳукмига бўйсиндирган портлатувчилар ерни ларзага солиб бағрига яширинган маржонларни бирин-кетин юзага олиб чиқар экан бу ажойиботга ҳайратланмасдан иложингиз йўқ.

         Ҳар бир давлатнинг тараққиёт даражаси унинг заминидаги ер усти ва ер ости бойликларига боғлиқ. Манбаларни излаб топиш ва иқтисодий тармоқларда фойдаланишга топшириш вазифаси кон геологлари зиммасига бориб тушади. “Шарқий” конида   мингдан ортиқ ишчи-ходимлар фаолият олиб боради, уларнинг ҳар бири ўзига хос мураккаб вазифаларни бажариш билан бирга ўта масъулиятли жавобгарликка эга, айниқса 85 нафар ишчиларни ўз атрофида жамлаган портлатиш ишлари участкасидагилар эшитилиши ваҳимали бўлган бу соҳанинг усталарига айланиб улгуришган. Ҳар соҳанинг ўзига яраша талаблари бўлганидек, портлатиш участкасида фаолият олиб борадиган ҳар бир ходим  оммавий портлатиш лойиҳасига асосланиб  махсус ўқиган, билим ва кўникмаларини оширган. Имтиҳондан муваффақиятли ўтган жисмонан соғлом психолог ва нарколог хулосасига эга бўлиши шарт ҳисобланади.

Портлатиш майдонига кон устаси рухсатидан сўнг жараёнлар бошланади. Бир кунда ўртача 80-90 м³ тоғ маъданлари юмшатиб берилади, бу жараён учун эса ўртача 100-150 тонна турли хил портлатувчи моддалар ишлатилади.

Мамлакатимиз ривожланиб бораётгани сари, ишчиларга яратиб берилаётган шароитлар ҳам яхшиланиб бормоқда. Биргина мисол илгари қудуқларни зарядлаш, кимёвий моддаларни юклаш, ташиш қўл меҳнатини талаб қилар эди. Бугунги кунга келиб юклагич машиналари ҳамда, “Skaniya” махсус жиҳозланган қудуқларни зарядлаш автомашинаси ёрдамида бу ишлар осонликча бажарилмоқда. Бу каби машиналар нафақат оғирни енгил қилиш, балки ходимлар хавфсизлигини таъминлашда ва иш унумдорлигини ошишида ҳам муҳим аҳамият касб этмоқда дейди, соҳа вакиллари.

Объектларда олиб бориладиган портлатиш ишлари қатъий талаб ва тартиб асосида олиб борилади. Портлатиш жараёни бошланишидан аввал давомий бир марта сигнал чалинади кон атрофидаги жараёнга алоқаси бўлмаган барча ишчилар камида 600 м узоқликда, техникалар камида 300 м узоқликда ҳудуддан олиб чиқилади. Қудуқларни ўрнатиш (монтаж) қилиш ишларини махсус портлатувчи ходимлар амалга оширади. Портлатиш ишлари  бурғуланган ҳудудда олиб борилади. Сўнгра 2 маротаба давомий  жанговор сигнал чалинади.

Албатта портлатиш жараёнида ишчилардан маҳорат ва сергаклик талаб қилинади. Ишлар якунлангач 30 дақиқа ўтиб портлатувчи бориб портлатилган қудуқ жойларини текшириб чиқади. Бунда инсонлар хавфсизлиги ва атроф муҳитга ортиқча зарар етмаслик муҳим масала ҳисобланади. Ишлар тўлиқ бажарилиб бўлингандан сўнг портлатиш ишларига масъул бўлган шахсга хабар берилади. Ишонч ҳосил қилингандан сўнг портлатиш ишлари тўхтатилганини билдирувчи қисқа сигнал уч маротаба чалинади, шундан сўнг бошқа кон ишлари бир маромда давом этаверади.

                Тасаввур қилинг  жанговор фильмларда кўрганимиздек кўз олдимизни тутун қоплайди бир зум қулоқлар овозларни англай олмас даражага етади. Ерни зир титратган порлатувчилар эса бундай ҳолатларни қайта-қайта такрорлайвериб ўрганиб ҳам қолишган. Иссиқнинг жазирама кунларида қишнинг қаҳратон совуғида ўз жонларини қайта ва қайта хатарга қўяётган кон портлатувчилариниер тубидаги маъданни юзага чиқариб берувчи  жонкуярлар, ўз ишининг “пир”лари, десак муболаға бўлмайди. Гарчи меҳнати оғир бўлсада оиласининг ризқини шу участкадан топаётган ҳар бир ишчи-ходим ўз ишига садоқат билан иш фаолиятини давом эттирмоқда.

Корхона ишчи-ходимларига муносиб меҳнат шароитлари яратиш кун тартибидаги муҳим масала сифатида қаралаётганини таъкидлаш ўринли. 6-сонли портлатиш участкасида ҳам мустасно бўлмаган тарзда барча  шарт-шароитлар муҳайё этилган. Эътиборлиси, хавфсизликни инобатга олган ҳолда махсус портловчи маҳсулотларни сақловчи айвонлар қурилган.

Илгари очиқ майдонда ёғингарчилик ва жазирамада  портловчи моддаларнинг сифати ўзгариб таркиби бузилиши натижасида иш самараси пасайиб, кон ишларининг сустлашиши ва иқтисодий харажатларнинг ортиши кузатиларди. Бу камчиликларни бартараф этишда  бир вақтнинг ўзида 200 тоннадан ортиқ моддаларни  бағрида сақлай оладиган айвонлар муҳим кўмакчи бўлаётир. Шу билан бир қаторда махсус қуруқ ва сувли қудуқларни  зарядлаш машиналари олиб келиниши, кимёвий моддаларни ташиш ва юклаш учун махсус автомашиналарнинг узлуксиз занжири ҳам ишлаб-чиқариш ҳажмини ошириш, вақт тежалиши, иқтисодий самарадорликка эришиш имконини бермоқда.

Участка ишчи-ходимлари нафақат ишда балки турли спорт  мусобақаларида ҳам фаол. Айниқса, Сирожиддин Ҳақбердиев, Маъруфжон Маматов, Музаффар Муродов каби ходимларнинг  футболда  эришаётган натижалари алоҳида эътирофга сазовор.

-Ҳар соҳанинг фидойилари бўлганидек учаскамизда ҳам узоқ йиллардан бери фаолият юритиб, кўплаб шогирдларга устозлик қилган  бугунги кунда меҳнати ортидан қадр топган Манарбек Мирзабаев, Айбек Мектепов, НасирТаганиязов, Толиб Худойбердиев, Серик Бадыков сингари устозлардан биз соҳанинг сир - асрорларини  пухта ўрганиб келмоқдамиз. Сафимида улардек устозларниг борлиги бизнинг ютуғимиз дейди, -  портлатиш участкаси бошлиғи ўринбосари Фаррух Шаропов. 

 Ҳушёрликни, жасоратни сабр-тоқатни матонатни ўзларида мужассам қилган порлатувчиларимизга саломат бўлинг, деб қоламиз.

Нилуфар РЎЗИЕВА,

ШКБ маънавий-маърифий ишлар бўйича инспектори.

    Бугунги рақобат шароитида Навоий КМК Шимолий кон бошқармасида ихтирочилик ва рационализаторлик йўналишлари бўйича кенг кўламли ишлар олиб борилмоқда. Бу аслида рағбатнинг,  эътиборнинг натижаси десак муболаға бўлмайди. Кончилик ва металлургиядек оғир саноатда ихтирочилигу, таклиф бериб бирор бир нарсани ўзгартириш жуда мураккаб жараён. Бироқ, изланувчан, янгиликка интилувчи ходимлар ойлар, йиллар давомида ўз ишланмаларини гоҳ қоғоз, гоҳ темирда синовлардан ўтказиб, натижага эришмоқдалар.

    Ихтирочи ва рационализатор ёшлар ва мутахассисларни рағбатлантириш мақсадида ҳар йили  “Навоий кон металлургия комбинати” АЖда “Энг яхши ихтирочи”, “Энг яхши ёш рационализатор”, “Энг яхши инновацион ғоя ва рационализаторлик таклифи” кўрик-танловлари ўтказилади.  Ана шу танловга муносиб номзодларни  тайёрлаш мақсадида ШКБ нинг  барча бўлинмаларида  ёш рационализаторлар клублари, цехларда тўгараклар ташкил этилган.  Бунинг натижасида  корхонада 2023 йилнинг ўзида кончилик, олтин ажратиб олиш технологияси, механика, энергетика, ишлаб чиқаришни автоматлаштириш ҳамда информацион-коммуникацион технологиялар йўналишлари бўйича  80 та рационализаторлик таклифлари ишлаб чиқилиб, улар тўлиқ ишлаб чиқаришга жорий этилди. Бу таклифлардан корхона  2023 йилнинг ўзида  42 млрд. сўмлик иқтисодий самарадорликка эришди.

 - Бошқарманинг таркибий бўлинмаларида техник ва технологик қайта жиҳозлаш доимий  амалга оширилмоқда, уларсиз мавжуд асбоб-ускуналарнинг кейинги ишлаши ва уларга хизмат кўрсатишнинг имкони йўқ -дейди ишлаб чиқариш-техника ва инновацион бўлими бошлиғи Фаррух Абдимўминов.  - Ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш ва ишчи-ходимлар  меҳнатини осонлаштириш мақсадида инновацион ғояларга асосланган ҳолда янги технологиялар ва илмий ишланмалар устида изланмоқдамиз.  Бу эса тажриба билан бирга илмни талаб қилади.  Ҳозирда   “IntegraRu",  "O‘zgeorangmetliti" каби корхоналар,  республикамиздаги  илмий-тадқиқот институтлари ва олий ўқув юртлари   мутахассислари билан биргаликда 12 та мавзу бўйича илмий-тадқиқот ишлари олиб бориш имкони яратилди.  Аслида комбинат олимларнинг тадқиқотлари натижаларини амалда синаш учун катта полигон. Ишлаб чиқаришга инновацияларни жорий қилиш, илмий-техник лойиҳаларни шакллантиришда ҳамкорлик ўз самарасини беради.

Жамшид  Холбеков: - Назорат ўлчов автоматикаси ва меъёрлаш лабораториясида  бошлиқ ўринбосари сифатида фаолият юритади. У 2023 йилда  иш жараёнида  ШКБ бўлинмаларида электр қурилмаларини автоматик тарзда бошқариш ва стабил ишлаши учун бошқарув шкафларини яратиш эҳтиёжи  борлигини ўрганиб чиқди.Аслида электр дивигателларини  автоматик бошқариб туриш ишлаб чиқариш бўлинмаларида  режадан ташқари тўхтаб қолишнинг олдини олишда муҳим ўрин тутади.

- Ушбу муаммони ечиш учун, мутахассисларимиз билан биргаликда электр қурилмалари учун бошқарув шкафларини ўзимизда ишлаб чиқиш мумкинлиги исботладик. –дейди  Жамшид  Холбеков. – Энг асосийси ушбу бошқарув шкафларини ясаш учун  барча керакли эҳтиёт қисмлар, материалларини, корпус қисми билан  ўзимизнинг давлатдан анча арзонга топишимиз мумкин. Қўшни мамлакатлардан  олинаётган ушбу бошқарув шкафлари  шу кунгача  корхонага 54 млн  сўм маблағ ҳисобига   сотиб олинарди. Буюртма берилгандан сўнг тайёрлаш учун жуда узоқ вақт сарфланиши, шкафларни олиб келиш учун транспорт харажатлари ҳисоблаганда яна таннарх ошиб кетарди.  Энг ёмони  айрим ҳолларда шкафларнинг электр схемасида камчиликлар кузатилар  бу эса ишлаб чиқаришда ўз салбий таъсирини ўтказмай қолмайди, албатта. Бизнинг таклифимиз бўйича  ишлаб чиқилаётган бир дона шундай бошқарув шкафи учун эҳтиёт қисмлари  20-25 млн сўмни ташкил қилади.

ШКБнинг ушбу бошқарув шкафларга бўлган ўртача эҳтиёжини 40 дона деб олсак ҳар шкафдан 25 млн сўм атрофида иқтисод қилинса, 40 дона бошқарув шкафидан 1млрд сўм атрофидаги пул маблағлари иқтисод қилинишига эришилади.  

Лайло КАРИМОВА

    Жорий йил 22 декабр санасида Президентимиз Шавкат Мирзиёев
Республика Маънавият ва маърифат кенгашининг кенгайтирилган йиғилишида 9 та йўналиш бўйича ўз фикрларини билдириб, муҳим ташаббусларни илгари сурдилар. Ана шу тўққизинчи йўналишнинг бири театр санъатини ривожлантиришга қаратилган.
Улуғ маърифатпарвар Маҳмудхўжа Беҳбудий “Театр ибратхонадир”, деб бежиз айтмаган, саҳна асарлари инсонга ойна кабидир, театр шахснинг ижобий фазилати ё салбий қусурларини кўз ўнгида жонлантириб, тафаккур этиш учун айни муддао. Ёш авлодни яхшиликка чақириш, эзгу ишлар қилишга чорлаш, ватанпарварлик туйғуларини тарбиялашда театрнинг ўрни беқиёс. Навоий КМК бўлинмаларида Акбар Ҳакимовнинг “Ипак империялари” номли тарихий асари асосида намойиш этилган спектакль Шимолий кон бошқармаси ходимларини тарих қатида қолиб кетган асрорлардан бохабар этди, десам янглишмаган бўламан. Сабаби, пилла қуртининг тарихи, унинг улкан фидокорлик ва ватнапарварлик қудрати орқали бизнинг ўлкаларга кириб келгани тўғрисида ҳаммада ҳам етарли маълумот йўқ.
Бундан ташқари, томошабинларнинг, айниқса, ёшларнинг кўпчилиги пилла қуртини кўрмаган. Мен кабиларда эса болалик хотираларини уйғотиб юборган бўлса ажабмас. Спектакл болалигимга бориб келиш учун қўлимга билет тутқазди гўё! Йўлкирага пул сарфламай, соатлаб уловда юрмай, таътил олмай, минг километр масофани босиб, Наманганга бориб келдим.
...8-9 ёшлардаги бўйи дароз, жудаям озғингина қизман, пакана сўкичак
(пилла қурти учун тахталардан тайёрланган сўри) тагида букри кампирдек букчайиб, момиқ-момиқ, оппоқлигидан томирлари кўриниб турган, худди икки нуқта қўйилгандек митти кўзли, пружинага ўхшаш қуртларни терарканман, ерга тушганларини босиб олмаслик учун жуда эҳтиёткорлик билан ҳаракатланаман. Бу пайтда юқорида тут баргини чайнаётган бошқа қуртларнинг емак товушларини эшитиш завқли: “шиииишшшш”!
Сўкичак орасидан бирор қурт бўйнимга тушиб завқимни бузмаса бўлди! Қуртларни теришга-ку қўрқувим йўқ, аммо бўйнимга тушгани худди илондек сескантиради одамни. Эгилиб-букчайиб кафтимга тўлдириб чиққан пилла қуртларини ўртоқларим орасига отаману кўчага югураман. Қуртлар боқилаётган хона печка тафтидан иссиққина бўлгани учун ташқарига чиқиб жунжикаман. Шумлигим тутиб яшириб олиб чиққан бир-иккита қуртчага бурчакда тут баргини тутаман. Аррадек тишларида баргни қандай ейишига қизиқаман. Қайсар қурт биланг-биланг қилиб баргдан бошини олиб қочади, болалик қизиқишларим бу беозор махлуқчанинг қайдан келиб қолганини билиш учун барглари ейилиб, ялонғочланиб қолган тут новдаларини боғлам-боғлам қилаётган катталарнинг олдига мени етаклайди.
Маҳалламиз кирди-чиқди маҳалла эмас, берк кўча. Сумалаклар, тўйлар, иссиғу совуқ йиғинларда ҳамма бир-бирига кўмак беришга шошилади. Мана, ҳозир ҳам қурт маҳали. Кўпчилик уйларда шу юмуш. Маҳалламизнинг катта-кичик болалари кимнинг уйида қурт боқилаётган бўлса, ўша уйларда қурт теришга ёрдам беради, бу ҳам завқли, ҳам раҳмат эшитишнинг гашти ўзгача! Бошида, бу оппоқ мавжудотлар майда-майда қора рангли, худди носдек юмалоқ шаклда бўлади. Боқувчиларга қутиларда тарқатилади. Граммлаб ўлчанган қоравойлар аввал майда қутиларда, кейин бир сўкичак-икки сўкичак бўлиб кўпайиб, тут баргларини еган сайин кунлар давомида оқариб, семираверадилар. Кейинчалик, даҳак (уйқу)ка тушиб, ундан сўнг пилла ўраб, капалакка айланадилар.
Уларнинг турган-битгани фойда! Тут дарахти ҳам биз томонларга шу қурт сабаб келтириб ўтқазилган бўлса керак, деб ўйлайман. Тутнинг сояси қалин, меваси мўл ва ширин, қурт истеъмолидан кейинги новдалари қуруққина ўтин бўлади, қолган чиқиндиси эса ерга ўғит. Айтишларича, пилла қурти уруғини олиб келиш осон бўлмаган экан. Бир туркий паҳлавон мўйсафид суратида Хитойга бориб, ҳассасининг ичини ўйиб, катта машаққату азоблар билан пилла қурти уруғини асога жойлаб, Ватанга олиб келган. Бу эшитганимиз тилдаги афсона холос. Тарихий ва илмий ёндошувлар эса талайгина!

“Учқудуқ” маданият уйи. Тарихий асарни саҳналаштирган самимий чеҳрали Комила хоним кўриниш бериб, асарнинг аҳамияти, спектаклда бўладиган жараёнлар, ипак қуртининг юртимизга келтирилиши тўғрисида қисқача изоҳ келтириб ўтди.
Спектакль бошланди. Узумлари сўритокка туташтирилган, шинам ва кўркам ўзбек ҳовлиси. Набираси билан варрак ясаётган бобо. Момо учун совғага олинган атлас ва ана шу атлас баҳона сўзланган ипак ўтмиши! Тарих ва бугун, видеоматериал ва айни пайтдаги жонли саҳна уйғун театр! Декорациялар, безаклар, кийим-кечаклар симфонияси, даврлар ва давлатлар орасидаги мутаносиблик ажиб тарзда ифодаланган. Бу улуғвор иш ортидаги меҳнат ва харж залвори анчайин! Биз билмаган, ўқиб улгурмаган тарихий ҳақиқатлар кўрсатилган. Ипакнинг ипак бўлгунига қадар босиб ўтган қонли ва суронли умри, қадимлик бозорида унинг олтин ва кумуш каби маъданлардан кам бўлмаган қиймати. Хитойнинг энг махфий маҳсулотини туркий ўғлон Сарак томонидан йиллар мобайнида ўрганилгани, Ватани иқтисодиётида муҳим ўрин эгаллаши мумкин бўлган ипак қуртини олиб келиш учун ширин жонини тиккани каби воқеалар кўз олдимизда жонли тарзда содир бўлди.
Моҳирона ижро беихтиёр сизни ўз даврига – милоддан аввалги асрларга элтади. Спектакл пилла қурти тўғрисидаги асл ҳақиқатни англаш учун айни муддао бўлди. Хулоса эса, қайси пайт, қай замонлар бўлмасин, фидокорларгина элнинг улуғвор мақсад ва орзуларини амалга оширишга эришадилар!
Спекталкл тугади, бироқ мен ҳамон унинг ичидаман. Сарак ботирни излайман. Унга гул беришим керак! Кўксида арслони борлиги учун ҳам гул беришим керак!
Икки кун илҳақ бўлганим, номиёқ юракни алланечук ўртаб юборадиган, азал тарихдан сўзловчи ажиб спектакль атмосферасидаман ҳамон. Тарих ва бугун орасида кезиб юрган руҳиятимга: “Саноатимизга қалби ёмбидек ярқираган Сараклар нақадар зарур...”, дея пичирлайман.

Нилуфар МУЙДИНОВА,
ШКБ мутахассиси, газетанинг жамоатчи мухбири.