Savol:  Ta’tillar haqida tushuncha bersangiz ?

 Yoz kelyapti: mehnat ta’tili haqida muhim 9 savolga javob

Yoz yaqin, bolalar maktabdan ta’tilga chiqishi barobarida kattalar ham mehnat ta’tillarini ko‘pincha yozda olishadi.  

1. Ta’tillarning qanday turlari mavjud?

Ta’tillarning quyidagi turlari mavjud:

– har yilgi asosiy mehnat ta’tili;

– har yilgi qo‘shimcha mehnat ta’tili;

– ijtimoiy ta’tillar;

– ish haqi qisman saqlanadigan ta’til;

– ish haqi saqlanmaydigan ta’til.

Ta’tillarda bo‘lgan davrda xodimning ish o‘rni (lavozimi) saqlanib qoladi va bu davrda ish beruvchi xodimni ishdan bo‘shatishi mumkin emas.

2. Asosiy ta’tilning muddati qancha?

Har yilgi asosiy mehnat ta’tilining eng kami 21 kalendar kun bo‘lishi kerak.

Quyidagilarga har yilgi asosiy uzaytirilgan ta’til beriladi:

18 yoshgacha bo‘lgan shaxslarga — o‘ttiz kalendar kun;

I va II guruh nogironligi bo‘lgan xodimlarga — o‘ttiz kalendar kun.

davlat organlari xodimlariga – 27 kalendar kun

ayrim pedagoglarga – 56 kalendar kun.

Xodimga bitta tashkilotda yoki tarmoqda ishlagan har besh yil uchun qo‘shimcha 2 kalendar kundan ta’til beriladi. Ushbu ta’tilning muddati 8 kalendar kundan ko‘p bo‘lmasligi kerak. Masalan xodim korxonada 20 yildan beri ishlaydi, unga har 5 yil uchun qo‘shimcha 2 kundan ta’til beriladi va bu 8 kalendar kun bo‘ladi, 25 yil ishlasa ham 8 kalendar kun beriladi, undan oshmaydi.

3. Noqonuniy ishdan bo‘shatilgan xodim uchun ta’til qanday hisoblanadi?

Xodim qonunga xilof ravishda ishdan bo‘shatilsa, boshqa ishga o‘tkazilsa yoki ishdan chetlashtirilsa va kelgusida avvalgi ishiga tiklansa majburiy progul vaqti yillik asosiy va qo‘shimcha ta’til olish huquqini beruvchi ish stajiga qo‘shib hisoblanadi.

Masalan, xodim 2024 yil yanvarda ishdan noqonuniy bo‘shatilgan bo‘lsa va 2024 yil dekabrda ishga qayta tiklansa, o‘rtadagi qariyb 12 oy muddat uchun xodimga mehnat ta’tili hisoblanadi.

4. Dastlab ishga kirganda ta’til qancha vaqtdan keyin beriladi?

Birinchi ish yili uchun mehnat ta’tilini xodim 6 oy ishlaganidan keyin olishi mumkin bo‘ladi. Ish beruvchi bilan kelishgan holda 6 oy o‘tgunigacha ham mehnat ta’tili berilishi mumkin.

6 oy o‘tgunigacha xodimning xohishiga ko‘ra quyidagilarga har yilgi mehnat ta’tili majburiy beriladi:

– ayollarga — homiladorlik va tug‘ish ta’tilidan oldin yoki undan keyin;

– 14 yoshga to‘lmagan bitta yoki undan ortiq bolani (16 yoshga to‘lmagan nogironligi bo‘lgan bolani) tarbiyalayotgan shaxslarga;

– 18 yoshdan kichik bo‘lgan shaxslarga;

– rezervga bo‘shatilganidan keyin uch oydan kechiktirmay ishga kirgan muddatli harbiy xizmatni o‘tagan sobiq harbiy xizmatchilarga;

– 1941 — 1945 yillardagi urush qatnashchilariga va imtiyozlari bo‘yicha ularga tenglashtirilgan shaxslarga;

– I va II guruh nogironligi bo‘lgan xodimlarga;

– ishdan ajralmagan holda ta’lim tashkilotlarida o‘qiyotganlarga;

– jamoa kelishuvlarida, shuningdek, jamoa shartnomasida yoxud ichki hujjatlarda belgilangan boshqa hollarda boshqa xodimlarga.

5. Ta’til vaqti haqida xodim qancha vaqt oldin xabardor qilinishi kerak?

Ikkinchi va keyingi ish yillari uchun har yilgi mehnat ta’tili ish beruvchi va xodim uchun majburiy bo‘lgan ta’tillar jadvali bilan belgilanadigan har yilgi mehnat ta’tillarini berish navbatiga muvofiq beriladi.

Xodim har yilgi mehnat ta’tili beriladigan vaqt to‘g‘risida ta’til boshlanishidan kamida o‘n besh kun oldin xabardor qilinishi kerak.

6. Ta’tilni keyingi yilga ko‘chirish mumkinmi?

Har yilgi mehnat ta’tili har yili ushbu ta’til berilayotgan ish yili tugaguniga qadar berilishi kerak.

Ishlab chiqarish sabablariga ko‘ra joriy yilda har yilgi mehnat ta’tilini to‘liq berish imkoni bo‘lmaganida, xodimning roziligi bilan ta’tilning 14 kalendar kundan ortiq bo‘lgan qismi keyingi ish yiliga ko‘chirilishi mumkin.

7. Ta’til muddatini o‘zgartirish mumkinmi?

Xodimlar quyidagi hollarda har yilgi mehnat ta’tilini uzaytirish yoki boshqa muddatga ko‘chirish huquqiga ega:

vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik davrida;

homiladorlik va tug‘ish ta’tilining muddati boshlanganda;

har yilgi mehnat ta’tili o‘quv ta’tiliga to‘g‘ri kelib qolganda;

davlat yoki jamoat majburiyatlarini bajarayotganda;

jamoa kelishuvlarida yoki jamoa shartnomasida nazarda tutilgan boshqa hollarda.

Mehnat ta’tilidan foydalanishga monelik qiluvchi sabablar ta’til boshlangunigacha kelib chiqqan bo‘lsa, xodim bilan ish beruvchi o‘rtasidagi kelishuvga binoan ta’tildan foydalanishning yangi muddati belgilanadi.

Bunday sabablar ta’til davrida kelib chiqsa, ta’tilning qolgan kunlari uzaytiriladi yoki ta’tilning foydalanilmay qolgan qismi boshqa muddatga ko‘chiriladi.

Xodim mehnat ta’tilidan foydalanishga to‘sqinlik qiladigan, yuzaga kelgan sabablar to‘g‘risida ish beruvchini yozma shaklda xabardor qilishi shart.

8. Ta’tilni bo‘lib olish tartibi qanday?

Xodim va ish beruvchi o‘rtasidagi kelishuvga ko‘ra har yilgi mehnat ta’tili qismlarga bo‘linishi mumkin. Bunda ta’tilning bir qismi

14 kalendar kundan kam bo‘lmasligi kerak.

9. Ta’tildan chaqirib olish mumkinmi?

Mehnat ta’tilidan chaqirib olishga ta’tilning istalgan vaqtida faqat xodimning roziligi bilan yo‘l qo‘yiladi. Shu munosabat bilan ta’tilning foydalanilmay qolgan qismi xodimga mazkur ish yili davomida boshqa vaqtda berilishi yoki keyingi ish yilida berilishi kerak.

18 yoshga to‘lmagan xodimlarni, homilador ayollarni va mehnat sharoitlari o‘ta zararli va o‘ta og‘ir ishlarda band bo‘lgan xodimlarni, shuningdek I va II guruh nogironligi bo‘lgan xodimlar har yilgi mehnat ta’tilidan chaqirib olishga yo‘l qo‘yilmaydi.

Uchquduq tuman adliya bo‘limi.

Naim Amonov 
Shimoliy kon boshqarmasi direktori 

       Shimoliy kon boshqarmasi "Navoiy kon-metallurgiya kombinati" aksiyadorlik jamiyatining yirik bo‘linmalaridan biri bo‘lib, bu yerda ishlab chiqarilayotgan qimmatbaho metallar mamlakatimiz iqtisodiy qudratini oshirishga xizmat qilmoqda.
       Qizilqum bag‘ridagi bu korxonaning zamonaviy texnologiyalarga asoslangan barcha bo‘linmalarida ish bir zum ham to‘xtamaydi. Ishchi- xodimlarning faoliyati belgilangan reja asosida kecha-yu kunduz bir maromda davom etmoqda. Ana shu mehnat tufayli kon boshqarmasi jamoasi kasb bayramini yaxshi natijalar bilan qarshiladi.
Har bir sohada investision loyihalar alohida ahamiyat kasb etadi hamda ishlab chiqarish ko‘lamining kengayishiga imkon beradi. "Kokpatas va Daugiztau oltin konlarida ma’dan qazib olishning uchinchi navbati" investision loyihasi nafaqat kon boshqarmamiz, balki kombinat rivojiga qaratilgan istiqbolli loyihalardan biridir. Ayni paytda ushbu loyiha asosida 3-sonli gidrometallurgiya zavodida 2 ta yangi tegirmon bloki barpo etilmoqda. Ularning foydalanishga topshirilishi bilan tegirmonlar soni 8 taga yetadi. Zavod quvvatini yanada oshirish, ma’danni qayta ishlash hajmini 10 million tonnaga yetkazish rejalashtirilgan.
       Eng quvonchlisi, joriy yilda yarim tayyor mahsulot ishlab chiqarish hajmini 12 foizga ko‘paytirish mo‘ljallanmoqda. Yaqin kelajakda flotatsiya, shuningdek, biooksidlash, filtrlash, quritish va kuydirish syexlarini kengaytirish ham ko‘zda tutilgan. Loyiha tannarxini arzonlashtirish maqsadida, tegirmon bloklarini barpo etishga mo‘ljallangan aksariyat qurilish materiallari, jihoz va ehtiyot qismlar o‘zimizda mahaliylashtirilib, Zarafshon qurilish boshqarmasi, Navoiy mashinasozlik zavodi va bizning bo‘linmalarda ishlab chiqarilmoqda.
      Shimoliy kon boshqarmasida joriy yilning to‘rt oylik yakunlari jamoa bor imkoniyatlarini ishga solayotganidan dalolat beryapti. Jumladan, tog‘ jinslarini qazib olish hajmi kon ishlarini rivojlantirish rejasiga nisbatan 108,2 foizga bajarildi va o‘tgan yilning joriy davriga nisbatan 111 foiz o‘sish sur’ati ta’minlandi. Burg‘ilash ishlari rejasi 108, sulfidli ma’dan qazib olish rejasi 118,7, 3-sonli gidrometallurgiya zavodiga sulfidli ma’dan yuklash rejasi 105,3 foizga uddalandi.
Ochiq kon ishlarida iqtisodiy ko‘rsatkichlar o‘sayotganligi va rejalar ado etilayotganligi ishchi-xodimlar ish sharoitlarining yaxshilanishiga imkon yaratyapti.
"Sharqiy" va "Daugiztau” konlari dispetcherlik xonalariga zamon talabiga mos ravishda zamonaviy kompyuterlar va interaktiv doskalar o‘rnatildi. "Daugiztau” konida davriy uzluksiz texnologiyasi majmuasi magistral konveyeri 2,2 kilometrga uzaytirildi. Natijada og‘ir yuk tashuvchi avtoag‘dargichlarning dizel yoqilg‘isi, moy mahsulotlari, avtoshina va boshqa turdagi tovar-moddiy boyliklar ortiqcha sarfining oldi olinmoqda. "Adjibuget” konida sanoat maydoni infratuzilmasi, xodimlar uchun dam olish xonalari va 5-sonli AYOQSH ishga tushirildi. Hozirgi kunda "Daugiztau" kar’yerini kengaytirish ishlari olib borilmoqda. Boshqarma konlarini texnik va texnologik qayta jihozlash ishchi loyihasi doirasida kovshining hajmi 7 kubometr bo‘lgan 2 dona zamonaviy "Liyebxerr 9100 rusumli gidravlik ekskavatorlari keltirildi.
     Kon boshqarmasi istiqbolini ko‘zlab, "Sharqiy” ochiq usulda qazib olish koni va Avtomobil transporti boshqarmasida "VSG" kompaniyasi hamkorligida kon ishlarining ish unumdorligini va samaradorligini oshirish bo‘yicha qator yo‘nalishlar bo‘yicha ishlar olib borilmoqda. Yaqin kunlarda "Sharqiy” konida ishchi-xodimlar uchun 250 o‘rinli oshxona foydalanishga topshiriladi "Mag‘ribkon” konini o‘zlashtirish loyihasi doirasida yuk ko‘tarish quvvati 90 tonna bo‘lgan 3 dona va yuk ko‘tarish quvvati 55 tonna bo‘lgan 1 dona avtoag‘dargich keltirilishi ko‘zda tutilgan. Markaziy-moddiy texnika bazasida Zarafshon qurilish boshqarmasi tomonidan 100 tonnalik avtomobil tarozilarini o‘rnatish yuzasidan qurilish-montaj ishlar amalga oshirilmoqda.
Keyingi yillarda amalga oshirilayotgan ishlarga xolisona baho berib, ishonch bilan aytish mumkinki, bunday bunyodkorliklarga haqiqiy professionallar, o‘z kasbining ustalari, ko‘zlangan maqsadlarga yetishish yo‘lida jipslashgan jamoa va malakali mutaxassislar qodir, albatta!
      Ahil jamoamiz bilan hukumatimiz tomonidan qo‘yilgan vazifalarni bajarishga qat’iy kirishganmiz. Aytish joizki, kombinatning kelajagi ulug‘vor, istiqbollar uchun poydevori mustahkam. Biz esa har kungi qilayotgan fidoylarcha mehnatimiz bilan nurli istiqbolni tobora yaqinlashtiryapmiz, deyishga to‘la asoslarimiz bor.

Ayteke biy - 380 yilligiga

 Qozog‘iston xonligi tarixida o‘z faoliyati bilan mamlakatning tarixiy o‘tmishida chuqur iz qoldirgan ko‘plab shaxslar yashab o‘tgan.  Vaqt o‘tishi bilan  xalq hayotida mamlakat  taraqqiyotida ularning o‘rni muhimligi yanada namoyon bo‘lmoqda. Bunday tarixiy shaxslar o‘rtasida Ayteke biy alohida o‘rin tutadi.

BIY ATAMASI...

“Biy” atamasini qozoq tilidan tarjima qilganda: "Xalq tomonidan saylangan sudya" degan ma’noni anglatadi. Mahalliy (ovul), mintaqaviy, qabila va urug‘-aymoqlar o‘zlariga yo‘lboshchi sifatida biy saylaganlar va uning atrofida jipslashib hayot kechirganlar. Barcha masalalarda xoh u maishiy, xoh u huquqiy mavzularda bo‘lsin biy oxirgi so‘zni aytgan so‘nggi qarorni qabul qilgan. Bir so‘z bilan aytganda biy  ham sud, ham tergovchi hisoblangan.

Qozoq xalqining mashhur olim va tadqiqotchisi Shoqan Ualixanov ularning qozoq an’anaviy jamiyatidagi roli va o‘rnini shunday tavsiflagan: "Biy nomini olish uchunxalq oldida bir necha bor o‘z huquqiy bilimlarini va notiqlik qobiliyatini namoyish etish kerak edi". Bundan ko‘rinib turibdiki, biyga nafaqat xalqni boshqarish huquqi berilgan balki  o‘zi ham chuqur diniy va dunyoviy bilimlarga ega  ajoyib notiqlik  san’ati gapga chechanlik qobiliyatiga ega bo‘lish talablari ham qo‘yilgan.

BO‘LISH YOKI BO‘LMASLIK?

Sibirdan Qaratau va Sirdaryo vodiysining janubiy qirg‘oqlarigacha ko‘chmanchilar tomonidan katta maydonni egallagan qozoq ovullari asosan mol chorvachiligi bilan shug‘ullanishgan. Lekin  yaxshi  tayyorgarlik ko‘rgan va qurollangan Jungar (mongollar) qo‘shinlarining to‘satdan hujumlari qozoq xonligi uchun haqiqiy xavf solardi.  "Bo‘lish yoki bo‘lmaslik", degan savol hayot yoki o‘lim masalasiga aylangandi. Bu davr Qozog‘iston tarixiga "Aqtaban shubrinda" nomi bilan kirdi. Aynan o‘sha og‘ir davrda qozoq jamiyati har qachongidan ham obro‘li va taniqli arboblar va tashkilotchilarga muhtoj edi.

Qozoq xalqi tarixiga nazar soladigan bo‘lsak, ular urug‘larga bo‘linib, tarqoq yashashgan. Asosan chorvachilik bilan shug‘ullangan tarqoq xalqqa hujum uyushtirish, mol-mulkini kuch bilan tortib olish qiyinchilik tug‘dirmagan. Shu sabab ular bir bayroq ostida birlashishni yillar davomida orzu qilishgan. Xalq bo‘lib shakllanib, bir bayroq ostida birlashgan vaqtdan buyon mamlakatda «Uch juz»lik birligini saqlashga intilish kuchli bo‘lgan.

UCH JUZ HAQIDA

O‘quvchiga tushunarli bo‘lishi uchun «Uch juz» haqida ma’lumot berib o‘tsam! Qozoq xalqi shajarasi  «ulug‘ juz», «orta juz» va «kichkina juz»ga bo‘linadi. Har bir urug‘ ana shu uchala juzdan tarqalgan bo‘lib, tug‘ilgan farzand tili chiqishi bilanoq, avvalo qaysi «juz» va qaysi «urug‘»dan ekanligi ya’ni ota-bobolarining shajarasi o‘rgatiladi.

1663-1759 yillarda umr kechirgan Tole biy «ulug‘ juz», 1667-1764 yillarda yashagan Qazbek biy «orta juz», 1644-1700 yillarda yashagan Ayteke biy «kichkina juz»  bosh biyi bo‘lib saylangan.

Bugungi kunga qadar qozoq xalqining uchta buyuk o‘g‘li, uchta ulug‘vor donishmandi - Tole biy, Qazbek biy va Ayteke biy qozoq xalqi uchun milliy birlik va birdamlikning abadiy ramziga aylangan, desak to‘g‘ri bo‘ladi. Xalq g‘ami, millat tashvishini yelkasiga ortmoqlagan  mamlakatni adolat va diyonat  bilan boshqargan biylarning ehtirosli nutqlari xalq tomonidan muqaddas kitoblardagi  muqaddas so‘zlar kabi  qabul qilingan. Ular faoliyatining millat tarixidagi ahamiyatini  bundan ortiqcha baholab bo‘lmaydi, albatta!.

AYTEKE BIYNING SHAJARASI

Ayteke biy 1644 yilda hozirgi O‘zbekiston hududidagi Nurota tog‘ining Buxoro yerigacha cho‘zilgan Qizbibi tog‘ining etagida tug‘ilgan. Kelib chiqishi «kichkina juz» Alim qabilasining Tortqara urug‘idan. Amir Temurning bosh maslahatchisi Oraz Hojining beshinchi avlodi hisoblanadi.

Tarixiy manbalarda keltirilishicha, Oraz Hoji O‘rta Osiyodagi ulkan davlat asoschisi  Samarqand shahrini poytaxtga aylantirgan buyuk Temurning eng yaqin maslahatchilaridan biri edi. Amir Temur va Mirzo Ulug‘bekdan keyin Samarqandning taniqli hukmdori hisoblangan Yalangto‘sh bahodir Ayteke biyning bobosi bo‘lgan.

UNING YOSHLIGI

Besh yoshidan boshlab ovul mullaridan o‘qish va yozishni o‘rgangan. Katta bobosi Aqsha xonning tarbiyasida bo‘lib, qondoshlar qo‘ni-qo‘shni xalqlar, elchilar  bilan o‘zaro munosabatlarni shakllantirish ilmini o‘zlashtirgan. Shundan so‘ng askarlik ko‘nikmalarini o‘rganish va oshirish maqsadida bobosi Yalangto‘sh bahodir tarbiyasiga olinadi.

Shu yillari Samarqanddagi «Sherdor», «Tilla –qori» madrasalari olimlaridan dars oladi.O‘qishni mashhur Ulug‘bek madrasasida davom ettirib,  arab, fors va turk tillarini o‘rganadi. Madrasadagi o‘qishini tugatgandan so‘ng,  ona yurtiga qaytib otasi bilan xalqni boshqarishda ishtirok eta boshlaydi.

BIYLIKKA KELISHI

Ayteke biy 21 yoshida Buxoro va Samarqand atrofida yashagan qozoqlar, o‘zbeklar va qoraqalpoqlarning bosh «sudya»si bo‘lgan. Xorijdan kelgan elchilarning qabullarida ishtirok etgan. Aytish joizki, avval o‘tgan qozoq biylari va xalq donoligi xazinalarini, mashhur ajdodlarning ilmu an’analari bilan birlashtirilgan notiqlik san’atini o‘zlashtirganligi Ayteke  Baybek o‘g‘liga mashhurlik olib keladi. 25 yoshida biy sifatida taniladi. Uning aytayotgan so‘zlari fikrlarining keskinligi  o‘tkir qilichga qiyoslanadi.30 yoshida kichik juz bosh biyi etib saylandi.

Tauke xon 1680  yilda taxtga o‘tirganda Ayteke biy xonning bosh maslahatchisi bo‘lgan edi. Ba’zi taxminlarga ko‘ra, onasi Qirgulsulu Tauke xonning qizi bo‘lgan deyishadi.  Xon saroyida  20 yilga yaqin vaqt davomida bir bayroq ostida birlashish, uchta juzning o‘zaro kelishmovchiliklari tufayli yuzaga keladigan turli nizolar, xalq hayotiga oid  o‘tkir masalalarni hal etishda, qarama-qarshi tomonlarni murosaga keltirishda so‘nggi  so‘z ko‘pincha  Ayteke biyga tegishli bo‘lgan.

YeTTI NIZOM  QABUL QILINGAN

Tole biy,  Qazbek biy, Aytike biy mamlakatni idora qilishga bag‘ishlangan «Yetti Nizom»ni yozishga va uni butun xonlik bo‘ylab tarqatishga qaror qilishadi. Turkiston yaqinidagi umumxalq qurultoyida qabul qilingan va xalqning irodasini o‘zida aks ettirgan ushbu yirik Nizom  qozoq jamiyatida milliy birlikni mustahkamlashda muhim rol o‘ynagani bilan ham ahamiyatlidir.

Ayteke biy tomonidan  «Yetti Nizom»  hujjatlar to‘plamiga taklif etilgan qonunlardan biri «adolatli jazo» ya’ni o‘lim hukmi «sotib olish» tamoyiliga almashtiriladi. Bunda  vafot etgan kishiga «Suyak quni», agar u iste’dodli biror bir san’at yoki hunarning egasi bo‘lgan bo‘lsa «Oner quni» singari uch bosqichli to‘lov miqdorini amalga oshirish «Yetti Nizom» bilan belgilab qo‘yilgan.

UNING HAYOTI XALQQA TEGISHLI

Qozoq xalqida: «Kichkina juzni qo‘liga qilich berib, yovga qo‘y» qabilida naql aytiladi. Ayteke biy ham bobosi Yalangto‘sh bahodirdan o‘rgangan askarlik ko‘nikmalarini Tauke xon bayrog‘i ostida namoyish qilgan botirlardan. Xonning maslahatchisi va yaqin yordamchisi sifatida Sayramga hujumni qaytarishda ishtirok etadi. Ruslar bilan munosabatlarda muayyan muvozanatni o‘rnatishga ko‘maklashgan. Qozoq, qoraqalpoq, qirg‘iz xalqlarining Jungar (mongollar) bosqinchiligiga qarshi harakatlarda birlashishga yordam bergan edi.

E’tiroflisi, Tole biy,  Qazbek biy, Aytike biy  haqiqat va adolat yo‘lida o‘z xalqiga halol xizmat qilishni o‘zlarining muhim vazifasi deb bilgan. Birga achchiq mag‘lubiyat alamini, g‘alabalar quvonchini baham ko‘rishgan.

Bobomiz Ayteke biyning: «Xalq ko‘z yoshlari quyoshda qurib ketmaydi», «Mening hayotim xalqqa tegishli, men esa faqat o‘limimga egaman», «Biy butun qozoq xalqining hayoti va taqdiriga ta’sir qiladigan oqilona qarorlar qabul qilish uchun yuqori ahloqiy darajada bo‘lishi kerak» - degan so‘zlari afsonaga aylangan uchta buyuk biy hayoti mazmunini o‘zida  aks ettirgan, deyish mumkin.

MANGU QO‘NIM TOPGAN MAKON

1699 yilda yilda bobosi  Seytqul  avliyo dafn etilgan  Nurotaga ziyoratga kelgan Ayteke biy oradan bir o‘tib 1700 yilda vafot etadi. Shu orada qozoq xalqiga qalmoq bosqinchilarining hujumi bois, biy otani Turkistonga olib borish va u yerda dafn etish imkoniyati bo‘lmaydi. Bu sovuq xabardan ilojsiz qolgan xalq Ayteke biyni Seytqul bobosining oyoq tomoniga dafn qilishgan.

Ayteke biy vafotidan so‘ng, Nurota tog‘i atrofida yashovchi ko‘pchilik ovullar aholisi Sirdaryo qirg‘og‘iga ko‘chib o‘tishadi. Hozirda Ayteke biyning oltinchi yettinchi avlodlari Qozog‘iston Respublikasining Qizilorda, Turkiston  viloyatlarida, ba’zilari esa  O‘zbekiston Respublikasining Navoiy, Buxoro Samarqand viloyatlari hamda Nurota tumanida yashaydilar.

PAYGʻAMBARNING QADAMI TEKKAN  JOY   

Mashhur tarixchi Muhammad Nar Shaxidin tomonidan 943 yilda yozilgan "Buxoro tarixi" asariga ko‘ra, Payg‘ambarimiz Muhammad (s.a.v) Nurotada bo‘lganligi qayd etiladi. Shuning o‘ziyoq, Nurota muqaddas zamin ekanligidan dalolat berib turibdi. Qolaversa, bu tuproqda buyuk bobomiz Ayteke biy – Seytqul avliyoning  dafn etilgani barchamiz uchun bu maskan qadrini yanada oshiradi.

2008 yilda  madaniy meros ob’yektlarini muhofaza qilish qo‘mitasi rahbari Ravshanbek Mansurov har ikkala mamlakat O‘zbekiston va Qozog‘iston  rahbarlariga murojaat qilib,  Ayteke biy – Seytqul avliyo maqbarasini qurishga ruxsat oladi. 27 avgust kunida  maqbara qurilishi uchun birinchi qoziq qoqildi, shu tariqa nyecha asrlardan beri xalqning orzusi bo‘lgan maqbara qurish masalasi ijobiy yechimini topdi.  Qurilish 9 oy davom etdi. Majmuaning maydoni 6 gektar bo‘lib, uning hududida masjid, mehmonxona va bog‘ mavjud.

XULOSA O‘RNIDA

Shu o‘rinda maqolani tugatishim ham mumkin edi. Lekin men ham  bobom Ayteke biyning avlodidan «kichkina juz»ning  «yetti urug‘i» uning ichida «nog‘ayli teleu» urug‘idan ekanligimdan faxrlanganimni yozmasam bo‘lmas.

Darhaqiat, Ayteke biy bobomiz butun umri davomida turkiy xalqlar birligini  orzu qilgan va shu yo‘lda kurashgan. Bugun uning orzusi amalga oshdi. Hozirda tili, dini, tarixi tutash, madaniyati mushtarak bir daryodan suv ichgan O‘zbekiston va Qozog‘iston - ikki qardosh xalqning birligi va do‘stligining ramzi hisoblanadi.

Rayhon QODIROVA,

«Uchquduq» gazetasi muxbiri.

Assalomu alaykum, muhtaram ustoz va murabbiylar, qadrli do‘stlar, va aziz bitiruvchi yoshlar!

      Mana, bugun yurtimizdagi barcha umumiy o‘rta ta’lim maktablarida 2023-2024 o‘quv yili ham nihoyasiga yetib, yana bir yilga ulg‘aydingiz. Kechagina jajji qadamlari bilan otasi yoki onasi hamrohligida maktab ostonasiga kirib kelgan bolajonlarimiz, bugun shaxdam qadam tashlaydigan, o‘z oldiga maqsad qo‘ygan o‘quvchiga aylandi.  

Bugungi “Ilm – saodat kaliti” shiori ostida o‘tkazilayotgan “So‘ngi qo‘ng‘iroq” tadbirlarida, Siz aziz o‘quvchilarni va shu muqaddas dargohda qo‘limizga qog‘oz-qalam tutqazib, yozuv-chizuvni o‘rgatgan, ming-minglab murg‘ak qalblarga ezgulik yog‘dusini baxsh etgan, o‘z o‘quvchilariga, haqiqatdan ham, hayot maktabini beradigan mo‘tabar ustozlarimizni va barchangizni o‘zim nomimdan va tuman hokimligi nomidan samimiy muborakbod etaman!

Hurmatli maktab bitiruvchilari!

Siz hayotingizda eng muhim qadamlarni boshlash arafasidasiz. Shu vaqtgacha qadrdon maktabdagi ustozlaringiz va do‘stlaringiz bilan o‘tkazgan kundalik turmush tarzingiz o‘rniga yangi hayot, ajoyib taassurotlar va tajribalar olamiga safaringiz boshlanmoqda.

Hozirda ko‘pchiligingiz asosiy vaqtingizni oliy ta’lim muassasalariga kirish uchun tayyorgarlikka qaratmoqdasiz va bu yo‘lda barchangizga omad tilab qolaman! Inson muvaffaqiyatining ko‘pi bilan 10 foizi omadga va tashqi omillarga, qolgan 90 foizi esa aynan o‘ziga bog‘liq ekanligi uchun oldingizga yuqori maqsadlar qo‘yib, o‘z kuchingizga ishonib tinmay harakat qilishingiz zarur! 

Eng asosiysi, vaqtingizni behuda o‘tkazmang! Vaqt — hayotingizdagi eng qimmatbaho resurs hisoblanadi. Vaqtingizni doim o‘zingiz, oilangiz va jamiyatga foyda keltirish uchun sarf qiling hamda mamlakatimiz nufuzini oshirishga o‘z hissangizni qo‘shing! 

Mustaqil hayotga qadam qo‘yishni boshlar ekansiz, sizning kelgusi faoliyatingizga muvaffaqiyatlar tilayman!

Aziz o‘quvchi yoshlar!

Siz Vatanimizning ertangi kelajagi, yurtimiz nomini dunyoga tanitguvchi ishonchimizsiz! Shunday ekan Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning “Dunyoda eng katta boylik-yoshlikda olingan bilim va egallangan kasb-hunardir”, “Yoshlar – kelajagimiz poydevori” degan so‘zlari va Siz yoshlarga bo‘lgan katta ishonchini oqlab, nafaqat tumanimiz, butun respublikamizni ham dunyoga tanitadigan shijoatli, bilimli, har tomonlama yetuk yoshlar bo‘lib yetishasiz degan umiddaman. 

Qadrli o‘qituvchi va murabbiylar, ota-onalar!

Joriy o‘quv yilida tumanimizdagi 13 ta ta’lim muassasasidan 392 nafar bitiruvchi mustaqil hayotga qadam qo‘ydi. Ularning 15 nafari oltin 1 nafari esa maktabni kumush medal bilan maktabni tamomlagan bo‘lsa, 143 nafari muddatidan oldin talabalikka qabul qilinganligini ta’kidlashni istardim. 

Shuningdek, xorijiy davlatlarning OTM lariga o‘qishga qabul qiligan o‘quvchilar soni 21 nafar, xorijiy davlatlarning O‘zbekistondagi filiallariga kirganlar soni 122 nafar, xalqaro sertifikatlarni qo‘lga kiritganlar soni 19 nafar, milliy sertifikatlarni qo‘lga kiritganlar soni 120 nafarni tashkil etadi. E’tiroflisi, 9-maktabning 11-sinf bitiruvchisi Albina Jamaladdinova fan olimpiadasi g‘olibi imtiyoziga ega bo‘ldi.

Bundan tashqari, 11-sinf bitiruvchilarining barchasi qisqa kasbga yo‘naltiruvchi kurslarda tahsil olib, sertifikatlarni qo‘lga kiritishdi. 

Bitiruvchi o‘g‘il-qizlarimizning bu kabi yutuqlarida Siz ota-onalar va ustozlarning hissasi beqiyos, albatta!

Ayni damda o‘quvchilarimizning oldida yakuniy imtihonlar va oliy o‘quv yurtiga kirish imtihonlari turibdi. Hech shubhasiz, ularning mustaqil hayot bo‘sag‘asida nurli manzillarni katta dovonlarni zabt etishlarida yana Sizning har tomonlama qo‘llb-quvvatlashingiz juda muhim hisoblanadi.

Aziz bitiruvchilar!

Bugun sizlarning hayotingizda eng quvonchli kun. 11 yil mobaynida bir partada yonma-yon o‘tirgan, bir oila a’zolaridek bo‘lib qolgan sinfdoshlarning har biri ertadan boshlab o‘zining shaxsiy hayotini qurishga kirishadi. Kimdir tahsilni oliy o‘quv yurtida davom ettirsa, yana kimdir halol mehnati bilan oilasiga qanot bo‘ladi.Qayerda bo‘lmang, maktab partasida olgan bilimlaringiz sizga qo‘l kelishiga, kelgusida ularni yanada mustahkamlab borishingizga umid qilaman. Vatanimiz rivoji uchun o‘z hissangizni qo‘shishingizga aminman.

Barchangizga sihat-salomatlik, ish va o‘qishlaringizda kattadan-katta muvaffaqiyatlar yor bo‘lishini tilayman!

Maktab dargohidagi so‘nggi, mustaqil hayot yo‘lingizdagi ilk qo‘ng‘irog‘ingiz muborak bo‘lsin! 

        Mustaqil hayotdagi qadamlaringiz qutlug‘ va barakali bo‘lsin, aziz o‘g‘il-qizlarim.

E’tiboringiz uchun raxmat!

    Tuman markazidan o‘ttiz besh kilometr uzoqlikdagi “Sharqiy” ochiq usulda qazib olish koni. Dunyo e’tirof etgan sof va sifatli oltin shu tuproq ostida uxlamoqda. Ilm sohiblarining sa’y-harakatlari va konchi azamatlarning mashaqqatli mehnatlari ma’danni uyg‘otib, metallurglar qo‘liga tillo bo‘lib tug‘ilmoq uchun yuboriladi.

Ona Vatan iqtisodiyotini mustahkamlash yo‘lidagi fidokorona mehnatni ham va ushbu mehnatlarga yarashiq rag‘batni ham kombinat bo‘linmalaridagi xodimlar yuz-ko‘zidan,
yurish-turishidan, gapni po‘stkallasini aytganda, olayotgan maoshidan anglash  qiyin emas. Tafakkuri va shukri uyg‘oq odamga biydek sahrodami yo zangori vohadami qayerda bo‘lmasin, quyosh bilan boshlangan har bir tong baxt va farovon hayotni xis etish uchun yetarli! Zero, ne’matni anglash uchun insondan ko‘p narsa talab etilmaydi, qalbni shukur bilan ziynatlasak bo‘lgani! Maqolamiz qahramoni ham samimiyat va oddiylik libosi ichra qalbi shukurdan naqsh olgan inson, konchi azamatlar bilan bir safda mehnat qilishdek mas’uliyatli kasbi bilan faxrlanadigan xodima,  ajoyib ona va yaxshi turmush o‘rtoqdir.

                Zuhraxon  Abdurahmonova 1976 yilda gul vodiyning Andijonida tug‘ilgan.  U oiladagi o‘n bir nafar bolaning beshinchisi bo‘lib, Fotimaga ergashib dunyoga kelgan.  Otasi avtobus haydovchisi, onasi uy bekasi, o‘sha davrning kolxoz dalalarida dehqonchilik bilan shug‘ullanadigan oddiy o‘zbek oilasida katta bo‘ldi, biroq, qo‘li rul chambaragida, ko‘zi-e’tibori yo‘lda bo‘lgan shofer otasining qalbi ilm-ma’rifatga, ziyoga chog‘langan edi.  Shu jihatdan ham halol rizq, go‘zal axloq, odamiylik kabi fazilatlar bu nuroniy otaxondan dilbandlariga qoldirilgan eng yaxshi meros bo‘ldi. Bog‘chadan so‘ng, yetaklashib maktabga borishgan Fotima va Zuhrani avval, yoshi yetmaydi, deya birinchi sinfga qabul qilishmagan, ammo ikki qizaloqning yig‘isi maktab direktorining qarorini o‘zgartirib, o‘sha yili o‘quvchi bo‘lishgan ekan. Egizaklar maktab bilan birga zilol dalalarda mehnatda chiniqdilar, uy ishlaridan tashqari, kolxoz dalalarida, suvi mo‘l qishlog‘iga tutash qo‘shni Qirg‘iziston tomonlarda sholi ekishgani, paxta terganlari gashtli mehnat bo‘lganini bugun ular kulib-kulib eslaydilar.  Yoshlikdagi mehnatga chiniquv bugungi  baxt va  rohatga yo‘l ochgan bo‘lsa ajab emas!

                Uchquduqqa,  Rohatoy ismli jiyanini ko‘rgani kelgan Zuhraxonning keyingi taqdiri mana shu bepoyon cho‘llar bilan tutashib ketdi. Bo‘lajak turmush o‘rtog‘i Ravshanbek Zuhraxondek odobli qizni qo‘ldan chiqarmadi, Andijonga sovchi yubordi. O‘zbekchiligimizda qizni yaxshi joydan qoldirmaslik zarur, kabi yozilmagan qoidalarimizga muvofiq, Uchquduqdan – yaxshi insonlarning farzandidan kelgan sovchi oq ro‘molcha bilan qaytganida vodiy va Qizilqum orasidagi masofalar qisqarib ketdi go‘yo! 1995 yilda turmush qurdilar, birin-ketin qiz-o‘g‘illar dunyoga kelishdi. Zuhraxonning oila va farzandlar bilan o‘ralashib qolgani, bundan tashqari, kombinat tizimida rusiyzabon muhit hukmronligi bois ham ishlab ro‘zg‘orga ko‘maklashish to‘g‘risida orzu qilishga vaqti bo‘lmadi.

Shu o‘rinda, ulug‘larning rahnamo etib tanlanishi ortida Yaratganning bandalariga bo‘lgan beqiyos mehribonligi borligiga e’tiboringizni qaratmoqchiman. O‘zbekiston Qahramoni, “NKMK” AJ boshqaruv raisi – bosh direktorimiz Quvondiq Sanaqulovning kombinat bosh direktori etib tayinlanishi bu ulkan korxonada shu tuproqda tug‘ilgan minglab qorako‘zlarning ham faoliyat yuritishlari kafolati bo‘ldi, desam haq so‘zni aytgan bo‘laman. Zuhraxon kabi ilmga ixlosi bor, biroq ushbu salohiyatini rivojlantirishga sharoiti bo‘lmagan juda ko‘plab xotin-qizlar bosh direktorimizning xalqchil boshqaruvi ostida Navoiy kon-metallurgiya kombinatidek gigant korxonada ishlash baxtiga muyassar bo‘ldilar. 

Kombinat har bir xodimiga imkoniyatlar eshigini ochadigan manzil. Qulayliklari ham bu qutlug‘ dargohning hududlaridek bepoyon! Ana shunday imkoniyatlardan biri – xodimlarni kasbga o‘qitishdir.  2007 yilda “Sharqiy” koniga ishga qabul qilingan Zuhraxon Abdurahmonova ushbu imkoniyatdan foydalanib, boshqaruv pulti operatori kasbi bo‘yicha ta’lim oldi va hozirga qadar 11-sonli ma’danni maydalash va boyitish uchastkasida mehnat qilmoqda. Qahramonimiz faoliyati davomida hamkasblari bilan xushmuomala va samimiy. Bir qarashda, bu nozikta’b  ayolning  oltinni dunyoga keltirish jarayoniga qanday bog‘liqligi bor,  dersiz?

Shovqindan qulog‘ingiz qomatga keladigan kompleks joylashgan 11-sonli ma’danni maydalash va boyitish uchastkasida bo‘lganimda  uning ishlash jarayonini kuzata turib, ona zamin bag‘ridagi oltinini osonlikcha berib qo‘ymasligiga yana bir bor ishonch hosil qildim. Tasavvur qilyapsizmi, yaydoq cho‘l va bu had-hududsiz kengliklarda tabiatning injiqliklari ham chegara bilmas, yozning jaziramasi, qishning ayovsiz sovuqlari betutqin! Biroq, Yaratganning inoyati bilan insonga berilgan yuksak salohiyat, o‘tkir iste’dod va ilmiy iqtidorning ham oxiri ko‘rinmas! Ana shu iqtidorning in’ikosi o‘laroq, ilm va texnologiya uyg‘unlikda bunyod etilgan uchastkada ish jarayoni zanjir kabi uzviy. Kar’yer hududlaridan qazib olinib, alpqomat texnikalar tashib kelgan toshlar ushbu uchastkaning kompleks texnologiyasi ko‘magida maydalanib, saragi sarakka, puchagi puchakka ajratiladi. Qabul qilish bunkeri undan so‘ng katta-kichik toshlar maydalash qurilmasiga uzatiladi. Qurilmada musht yeb maydalangan toshlar endi konveyer lentasida erkalana-erkalana elakka duch keladilar. Men badiiyat jihatidan mubolag‘a bilan tasvirlayotganim – g‘oyat mas’uliyatli va ilmiy-texnologik jarayon Zuhraxon Abdurahmonova, Ulbosin Igimbekova, Go‘zal Ramazonova va Zina Zarbusinova kabi nozik xilqat vakilalarining nafis barmoqlari orqali avtomatlashtirilgan dastur yordamida boshqariladi. Nazorat qilinadi va kuzatib boriladi.

-Yurt iqtisodi kutayotgan oltinni saralash yo‘lida birgina diqqatning chalg‘ishi yohud soniyacha e’tiborsizlik kechirilmasdir,- deydi  Zuhra opa, ish jarayonidan ko‘zini uzmay.

U shu qadar mas’uliyat va zavq bilan ishga sho‘ng‘ib ketganidan bizning qulog‘imizga yoqmayotgan kompleks shovqinini-da, havoda uchayotgan changlarni-da ko‘zga ilmaydi. Aksincha, ko‘z o‘ngida yuksalayotgan xirmonga oz bo‘lsa-da hissa qo‘shayotganidan huzur tuyib mehnat qilmoqda.

                Bejiz yuqorida mitti Zuhra va Fotimaning birinchi sinfga qadam qo‘yishlaridagi “yig‘loqiliklarini” keltirmadim. Ko‘nglida ilm olishga rag‘bati,  informatika, axborot texnologiyalariga mayli kuchli bo‘lgan Zuhraxon Yangi O‘zbekistonda Prezidentimiz tashabbuslari bilan amalga oshirilgan inson qadri siyosati, millat qizlari va ayollarining ma’rifatli,  oliy ma’lumotli bo‘lishi uchun  yaratilgan  qulay  islohotlar sabab, 2022 yilda 46 yoshida talabalik baxtiga yetdi.

Hartugul, Zuhra opa bir etak nevaralar qurshovida qolganida talaba bo‘lishni yoki ulkan ilm va texnologiya qad rostlagan korxonada ishlashni, qulog‘idagi tillo halqasining shu shaklga yetguniga qadar kechadigan ulkan mehnatni tush ko‘rmagan, hayol qilmagan! Biroq mehnatning rag‘batiga shukur ortidan keladigan moʻjizalarga ishongan. Uning kasbi ortidan topgan baxti  haqiqatan ham moʻjiza!

Bugun, birgina uning misolida kombinatning ko‘plab moʻjizaviy taqdir sohibalari  – baxt egalari haqda birozgina to‘xtaldik xolos. Kompleksning ish jarayoniga singib ketgan Zuhra opani ko‘p bezovta qilmay, xayrlashib yo‘lga chiqdim.

Kondan qaytarkanman, avtobus oynasidan ukpar bulutlarga termulgancha sanoat maydonlarida mehnat qilayotgan To‘marismonand, Zebochehra, Uvaysko‘ngil opa-singillarimiz uchun beg‘ubor tilaklarimni shaffof bulutlardan yasalgan qanotlarga bog‘lab,  Yaratgan huzuriga  yo‘llab  qo‘ydim. Axir, muslim bandaning boshqa bir dindoshi uchun qilgan yaxshi niyati ijobat,  bu – va’da! Va’da ortida esa moʻjizalar bor!

Nilufar Muydinova,

Shimoliy kon boshqarmasi mutaxassisi.

    Hech kimga sir emas, bugungi kunda faqat yuksak bilimli, mustaqil fikrlaydigan hamda intellektual rivojlangan yoshlargina buyuk kelajakni ta’minlashi mumkin. Bu yoshlarga ta’lim berib ularni kamolga yetkazish esa ustozlardan ikki hissa bilim va tajriba talab qiladi.  Bugun tumanimizda bilimli shogirdlarni kamolga yetkazish bilan bir qatorda o‘zlari ham yuqori natijalarga erishayotgan ustozlarimiz talaygina.

   Kuni-kecha Vazir ustamasini oladigan pedagoglar ro‘yxati tasdiqlandi, quvonarlisi ular orasida tumanimizning 4 nafar fidoyi ustozlari ham bor. 10-maktab o‘qituvchilari Laziz Temirov va Moʻtaram Idiyeva, 20-maktab o‘qituvchilari Shahlo Otayeva va Dilshod Xudoyberdiyevlarga bugun ko‘pchilik ustozlar havas qilishadi.

    Ularga 2024 yil may oyidan 2025 yil yanvar oyiga qadar 9 oy mobaynida mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdorining 5,5 baravari miqdori  ya’ni 5 775 000 so‘mda har oylik ustama to‘lab boriladi.

Maktab ta’limi tizimida faol mehnat qilib, o‘quvchilari yuqori natijalarga erishayotgan, o‘z ustida doimiy ishlaydigan, o‘z o‘qitish uslubiga ega malakali pedagoglar sifatida ular ikki bosqichli sinovlardan muvaffaqiyatli o‘tdilar. Tarix fanidan Laziz Temirov va Shahlo Otayeva, ona tili va adabiyot fanidan Moʻtaram Idiyeva, matematika fanidan Dilshod Xudoyberdiyevlar qo‘lga kiritgan yutuq nafaqat maktab balki tuman ta’lim tizimining ham erishgan natijasi, deyish mumkin.

    Albatta, o‘qituvchi va murabbiy kasbini e’zozlash, uning mehnatini qadrlash va rag‘batlantirishning bir ko‘rinishi bo‘lgan ushbu ustamaning joriy etilishi, salohiyati yuqori bilimli ustozlarimizning faoliyatiga qanot bo‘lishi shubhasiz!.

Biz esa o‘z o‘rnida farzandlar ta’lim-tarbiyasi, yosh avlodni barkamol insonlar etib kamolga yetkazish yo‘lidagi mashaqqatli faoliyatlarida ustozlarimizga omadlar yor bo‘lishini tilab qolamiz.

HUNARLI INSON XOR BO‘LMAS ‼️‼️
xalqimizning o‘lmas naqlining isboti yana bir bora isbotlandi

❇️ Yaqinda Buxoroda bo‘lib o‘tgan "II Xalqaro zardo‘zlik va zargarlik festivali"da qatnashgan va 63 davlat ishtirokchilari o‘rtasida 2- o‘rinni egallab 900 AQSH DOLLARI pul mukofoti bilan taqdirlangan Uchquduqlik zargar-hunarmand Lola Xayriyeva haqida xabar bergan edik.
Tuman hokimi Soli Hamroyev zargar qiz bilan uchrashib unga Tashakkurnoma va esdalik sovg‘alarini topshirdi.
Tuman hokimi hunarmandning ishlari bilan tanishar ekan, uning muvafaqqiyatlari bilan birga muammolari bilan ham qiziqdi.
2 nafar farzandni voyaga yetqazayotgan Lola Xayriyeva turmush o‘rtog‘i bilan bugungi kunda ijarada yashaydi. Bozordagi kichkina do‘koni ham ijaraga olingan. Ammo u yana o‘z hunarini rivojlantirmoqchi .
- Bunday shijoatli hunarmandlarimizni nafaqat taqdirlash balki ularga imkoniyat yaratish kerak deyar ekan tuman hokimi mas’ullarga kerakli topshiriqlarni berdi.
✅ Tuman hokimi bilan uchrashganidan keyin:

1. Lola Xayriyevaning endilikda Uchquduqda zargarlik maktabi tashkil etilib shogirdlar tayyorlaydi. Va tuman hokimligi uning har bir shogirdi uchun pul to‘laydi.

2. Unga Abay mahallasida qad rostlayotgan ko‘p qavatli uylarning birinchi qavatidan joylashgan "Hunarmandlar do‘koni"dan bitta do‘kon ijara to‘lovisiz beriladi.

3. Aynan o‘zining do‘koni joylashgan ko‘p qavatli uydan uning oilasi uchun boshlang‘ich to‘lov to‘lamasdan oylik to‘lov evaziga xonadon olishga imkon yaratiladi.

Ana sizga hunardan kelgan boylik!