Ўзбекистон доимий аҳолисининг ёш жиҳатдан таркиби эълон қилинди. Бу ҳақда Давлат статистика қўмитаси  хабар берди. Маълум қилинишича, 2021 йилнинг 1 январь ҳолатига доимий аҳолининг ёш таркиби бўйича тақсимланиши қуйидагича бўлган:

0–4 ёшлилар — 3 756 106 нафар;
5–9 ёшлилар — 3 341 346 нафар;
10–14 ёшлилар — 3 078 367 нафар;
15–19 ёшлилар — 2 569 705 нафар;
20–24 ёшлилар — 2 758 841 нафар;
25–29 ёшлилар — 3 218 218 нафар;
30–34 ёшлилар — 3 081 371 нафар;
35–39 ёшлилар — 2 617 689 нафар;
40–44 ёшлилар — 2 151 240 нафар;
45–49 ёшлилар — 1 910 995 нафар;
50–54 ёшлилар — 1 622 297 нафар;
55–59 ёшлилар — 1 528 091 нафар;
60–64 ёшлилар — 1 226 095 нафар;
65–69 ёшлилар — 762 473 нафар;
70–74 ёшлилар — 468 735 нафар;
75–79 ёшлилар — 246 064 нафар;
80–84 ёшлилар — 148 712 нафар;
85 ва ундан катталар — 72 546 нафар.

   Hukumat qarori (696-son, 19.11.2021 y.) bilan Ta’lim tashkilotlari bitiruvchilari baholarining o‘rtacha ko‘rsatkichini hisoblash va uni oliy ta’lim tashkilotlariga kirish imtihonlarida inobatga olish tartibi to‘g‘risidagi nizom tasdiqlandi.

   Nizomga muvofiq, maktab bitiruvchilarining shahodatnomasidagi 11 yillik ta’limning so‘nggi 6 yillik baholari OTMga kirishdagi balga qo‘shiladi. Baholar elektron platformalar orqali hisoblanadi va DTMning “ABITUR” dasturiga yuboriladi.

   Baholarning o‘rtacha ko‘rsatgichi 6-11-sinflardagi yoki 6-9-sinflar va 1-2-bosqichlardagi yillik baholarning umumiy yig‘indisini o‘qitilgan fanlarga bo‘lish orqali chiqariladi.

   Maksimal ball 100 foiz deb olinadi va ballar baho tizimiga quyidagicha o‘tkaziladi:

   86-100% uchun – 5 baho;
   71-85% – 4 baho;
   56-70% – 3 baho va 56%gacha – 2 baho.

   Ushbu tartib 2022/2023 yil o‘quv yilidan qo‘llaniladi.

Uchquduq tuman adliya bo‘limi boshligʻi M.Umerzakov

   Бугун Навоий шаҳар 1-сонли болалар ўсмирлар спорт мактабида «Соғлом аёл – буюк келажак» шиори остида «Аёллар спорт фестивали» нинг вилоят босқичи ўтказилди. Унда фестивалнинг туман ва шаҳар босқичларида ғолибликни қўлга киритган жамоалар иштирок этди.
Тадбир вилоят маҳалла ва оилани қўллаб-қувватлаш ҳамда туризм ва спорт бош бошқармаси ҳамкорлигида ташкил этилди.
Тадбирнинг очилиш маросимида сўзга чиққанлар жамиятимизда ҳар соҳада аёллар фаоллигини алоҳида эътироф этишди. Аёллар қадр топган жамиятда юксалиш, тараққиёт ва тинчлик бардавом бўлишини алоҳида таъкидлашди.
    Шунингдек, сўнгги йилларда давлат раҳбари томонидан хотин-қизларнинг ижтимоий-сиёсий фаоллигини ошириш борасидаги кенг кўламли ишларга алоҳида эътибор қаратилаётгани, аёлларнинг турли соҳаларда ўз иқтидор ва қобилиятини намойиш этиб, уларнинг ҳуқуқ ва қонуний манфаатлари ҳимоясини таъминлаш, оила институтини янада мустаҳкамлаш бўйича режали ишлар амалга оширилаётгани эътироф этилди.
Тадбирдан кўзланган асосий мақсад хотин-қизларни жисмоний тарбия билан мунтазам шуғулланишга жалб этиш, уларнинг саломатлигини мустаҳкамлаш, ҳар томонлама жисмоний камол топишига кўмаклашишдан иборатдир.
    Мусобақа беллашувларида 20 дан ортиқ жамоа иштирок этди. Муросасиз кечган баҳсларда Учқудуқ туманидаги 13 - сонли давлат мактабгача таълим ташкилоти жамоаси "ГИМНАСТИКА - БАРЧА УЧУН" йўналишида фахрли биринчи ўринни эгаллаб, республика босқичига йўлланмани қўлга киритди.
Мусобақа ғолиб жамоалари вилоят ҳокимлиги, вилоят туризм ва спорт бош бошқармаси ҳамда ҳомийлар томонидан қимматбаҳо совғалар, медаллар ва дипломлар билан тақдирланди.

Дилдора САЪДУЛЛАЕВА,
туман ҳокимининг хотин-қизлар масалалари бўйича маслаҳатчиси.

    Тошкент вилояти телерадиоканалини ташкил этиш тўғрисида Ўзбекистон Республикаси Президентининг қарори қабул қилинди.

    Тошкент вилоятида амалга оширилаётган ислоҳотлар ва яратилаётган имкониятлардан аҳолининг хабардорлик даражасини кенгайтириш, шунингдек, ҳудуд тарихи, урф-одат ва анъаналари, бой табиати ва туризм салоҳиятини кенг тарғиб этиш ҳамда минтақада таъсирчан медиа макон яратишни қўллаб-қувватлаш мақсадида:

    Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси тизимида Тошкент вилояти телерадиоканали – «Nurafshon TV» ташкил этилади.

   Қуйидагилар Тошкент вилояти телерадиоканалининг асосий вазифалари этиб белгиланди:

   Тошкент вилоятининг ижтимоий-сиёсий, социал-иқтисодий ва маданий-маърифий ҳаётида рўй бераётган ислоҳотлар, фаровонлик, тараққиёт ва бунёдкорлик йўлида олиб борилаётган кенг кўламли ишлар ҳамда яратилган имкониятлар ҳақида аҳолини мунтазам хабардор қилиб бориш;

жойларда ислоҳотларни амалга оширишга тўсиқ бўлаётган омилларни кенг жамоатчилик муҳокамасига олиб чиқиш, маҳаллий ижро этувчи ҳокимият органлари ҳамда бошқа ташкилотлар фаолияти юзасидан самарали ва таъсирчан жамоатчилик назоратини ўрнатиш;

аҳолининг сиёсий ва ижтимоий фаоллигини ошириш, уларда қатъий фуқаролик позициясини шакллантириш, сифатли давлат хизматларини кўрсатиш ва улардан самарали фойдаланиш масалаларини теле- ва радиодастур орқали ёритиш;

ҳудуднинг тарихи, маданияти, санъати, адабиёти ва урф-одатлари, бой табиати, сўлим гўшалари ва туризм салоҳиятини акс эттирувчи, уларни ўрганиш, асраб-авайлаш ва кенг тарғиб қилишга йўналтирилган кўрсатув ва эшиттиришлар тайёрлаш;

аҳолининг интеллектуал ва маданий савиясини ошириш, фуқароларнинг онгида демократик қадриятларни мустаҳкамлаш, ёшлар ва ўсиб келаётган авлодни ватанпарварлик, умуминсоний қадриятларни ҳурмат қилиш ва миллатлараро тотувлик руҳида тарбиялашни тарғиб қилиш;

давлат ва нодавлат телерадиокомпаниялар, ахборот агентликлари, шунингдек, халқаро ташкилотлар билан ахборот алмашиш бўйича самарали ҳамкорликни йўлга қўйиш.

   Prezidentning 5.11.2021 yildagi «Sport-ta’lim muassasalari faoliyatini 2025 yilgacha rivojlantirish dasturi toʻgʻrisida»gi PQ-5280-son qarori qabul qilindi.
Hujjat bilan quyidagilar tasdiqlandi:

   Sport-ta’lim muassasalari faoliyatini 2025 yilgacha rivojlantirish dasturi (keyingi oʻrinlarda – Dastur) hamda Dasturni 2021–2022 yillarda amalga oshirish boʻyicha «Yoʻl хaritasi»;
Dasturning maqsadli koʻrsatkichlari (indikatorlari);
2022-2025 yillarda olimpiya va paralimpiya zaхiralari kollejlari ob’yektlarini qurish, rekonstruksiya qilish, mukammal ta’mirlash va jihozlashning asosiy parametrlari.

    Dastur 25.06.2021 yildagi PQ-5160-son qarorning ijrosini ta’minlash maqsadida ishlab chiqilgan. Unda sport ta’limi tizimini rivojlantirishning asosiy yoʻnalishlari etib quyidagilar belgilangan:

sport ta’limi tizimi mazmunini sifat jihatdan yangilash, shuningdek professional pedagog kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish;
oʻqitish metodikasini takomillashtirish, ta’lim-tarbiya jarayoniga individuallashtirish tamoyillarini bosqichma-bosqich tatbiq etish;
sportchilar tomonidan jismoniy imkoniyati cheklangan va nogironligi boʻlgan shaхslarga koʻrsatiladigan sport хizmatlari sifatini yaхshilash;
sport ta’limi tizimida korrupsiya elementlariga barham berish boʻyicha samarali meхanizmlarni ishlab chiqish;
sport ta’limi muassasalarining moddiy-teхnika bazasini mustahkamlash va ularni moliyaviy ta’minlashning samaradorligini oshirish va boshqalar.

    Sport bino va inshootlarida qurilish-ta’mirlash ishlari faqatgina oldindan ishlab chiqilgan TIAga muvofiq amalga oshiriladi. Olimpiya va paralimpiya zaхiralari kollejlarining moddiy-teхnika bazasini yanada yaхshilash uchun Davlat byudjetidan 2022 yildan boshlab dasturlar toʻliq bajarilgunga qadar har yili qoʻshimcha:

50 mlrd soʻm – qurilish-ta’mirlash ishlariga;
10 mlrd soʻm – zamonaviy sport jihozlari, teхnologiya vositalari, asbob-uskunalar va maхsus sport kiyimlari bilan ta’minlashga;
10 mlrd soʻm – tibbiyot boʻlimlarini zamonaviy asbob-uskunalar, dori-darmon va tiklantiruvchi vositalar bilan jihozlashga;
2 mlrd soʻm – zamonaviy oʻquv adabiyotlarini chop etish va хarid qilishga ajratiladi.

   Sport-ta’lim muassasalari hamda Jismoniy tarbiya va sport boʻyicha mutaхassislarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti, Jismoniy tarbiya va sport ilmiy tadqiqotlar institutini jihozlash hamda faoliyatini tashkil etish uchun belgilangan tartibda shakllantiriladigan roʻyхatlar boʻyicha Turizm va sport vazirligi tomonidan olib kelinadigan, Oʻzbekiston Respublikasida ishlab chiqarilmaydigan uskunalar, maхsus transport vositalari, multimedia mahsulotlari, tibbiyot trenajyorlari, adabiyotlar, sun’iy hamda tabiiy maydon qoplamalari va inventarlar 2024 yil 1 oktyabrga qadar bojхona bojidan ozod etiladi.

Uchquduq tuman adliya bo'limi boshlig'i M.Umerzakov

   18 ноябрь – Ўзбекистон Республикаси Давлат байроғи қабул қилинган кун

   Ўзбекистон Республикасининг Давлат байроғи қабул қилинганлигининг 30 йиллиги муносабати билан бугун “Учқудуқ” маданият уйида “Муқаддасдир, Ватан байроғи” мавзусида маънавий-маърифий тадбир бўлиб ўтди.

   Тадбирда кенг жамоатчилик вакиллари, депутатлар, корхона-ташкилот раҳбарлари, таълим муассасалари ўқитувчи ва ўқувчилари иштирок этди.

   Тантанали байрам тадбири Ўзбекистон Республикаси давлат мадҳияси билан бошланди. Шундан сўнг, саҳнага Учқудуқ туман ҳокими С.Хамроев чиқиб, йиғилганларни Ўзбекистон Республикасининг Давлат байроғи қабул қилинганлигининг 30 йиллиги билан самимий муборакбод этди.

   Тадбирда 7-умумий ўрта таълим мактаби ўқувчилари томонидан она ватанни, конституциясини, истиқлолни улуғловчи шеърлар ифодали ёд айтилди.

    Шунингдек, байрам тадбирида “Учқудуқ” маданият уйи хонандалари Ф.Ибодуллаев томонидан ижро этилган “Байроғинг”, М.Елжанов томонидан маромига етказиб куйланган “Она юртим”, “Гўзал ҳаёт”, Б.Искакова ижро этган “Мустахзод”, “Она Ватан”, Г.Куракбаева куйлаган “Санамай” қўшиқларини йиғилганлар олқишлар билан кутиб олдилар.

    Бундан ташқари, “Қизилқум” маданият уйи ёшлар вокал жамоаси хонандалари “Ватан байроғи” , М.Садуахасов ижросидаги “Улуғ элим” қўшиқлари барчага бирдек манзур бўлди.

    Айниқса, “Шодиёна” миллий рақс ансамбли ижросидаги “Мажнунтол”, “Доира сеҳри” рақслари даврага кўтаринки кайфият улашди.

    Тадбир аввалида Қозоғистон Республикаси “Ватандошлар жамғармаси” томонидан ўтказилган Халқаро ижодий танловда ғолибликни қўлга киритган 9-мактабнинг 10-синф ўқувчилари Бекзат Жумабекова, Айсамал Сулейменова СЕРТИФИКАТ ва эсдалик совғалари билан тақдирланди.

    Ўзбекистон Республикасининг Давлат байроғи қабул қилинганлигининг 30 йиллиги муносабати билан 9-11 синф ўқувчилари ўртасида ўтказилган «Байроғим-фахрим, ифтихоримсан!» мавзусида ўтказилган иншолар танловида ғолибликни қўлга киритган:

7-мактабнинг 9 - синф ўқувчиси Севара Латипова

7-мактабнинг 10 – синф ўқувчиси Дилсора Ахтамова

7- мактаб 11 – синф ўқувчиси Хонзодабегим Парманова

   Худди шундай «Байроғим-фахрим, ифтихоримсан!» мавзусида ўқитувчилар ўртасида ўтказилган иншолар танловида ғолибликни қўлга киритган - 10 мактабнинг она тили ва адабиёти фани ўқитувчиси Мўътарам Идеева туман ҳокимининг ТАШАККУРНОМАСИ ва эсдалик совғалари билан тақдирланди.

УЧҚУДУҚ ТУМАН ҲОКИМЛИГИ АХБОРОТ ХИЗМАТИ.

    Ўзбекистон Республикасининг 2021-йил 14 сентябрдаги ЎРҚ-714-сон «Ўзбекистон Респубилкаси Солиқ кодексига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида»ги ва «Ўзбекистон Республикаси Миллий гвардия тўғрисида»ги қонунлари ҳамда Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 3 февралдаги ПФ-6155-сон “2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясини «Ёшларни қўллаб-қувватлаш ва аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш йили»да амалга оширишга оид давлат дастури тўғрисида”ги Фармонига асосан, Ўзбекистон Республикасининг 2021 йил 29 октябрдаги ЎРҚ-729-сон «Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида» Қонун қабул қилинди.
    Бунга кўра:
     Қонуннинг 1-моддасига асосан, «Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисидаги» Ўзбекистон Респубилкасининг Қонунига қўшимча ва ўзгартишлар киритилиб қуйидаги тартиблар ўрнатилди:
-37-модданинг биринчи қисми «а» банди иккинчи хатбошисининг янги таҳрири асосида жисмоний шахснинг 2021 йил 1 июндан кейинги ишламаган даври учун унинг эри (хотини) меҳнатга ҳақ тўлаш тарзидаги ўз даромадларидан иҳтиёрий асосда ижтимоий солиқ тўлаш ҳуқуқи берилди;
- 42-модданинг янги таҳририга асосан:
электрон меҳнат дафтарчаси иш стажини тасдиқловчи асосий ҳужжат ҳисобланиши;
2005 йилдан аввалги даврлар учун иш стажи шахснинг меҳнат дафтарчасидаги (электрон меҳнат дафтарчасидаги) мавжуд ёзувлар асосида тасдиқловчи ҳужжатлар талаб этилмаслиги белгиланди;
- 43-модда учинчи қисми биринчи жумласининг янги таҳририга асосан, эндиликда маъмурият (ташкилот) бошқаруви томонидан пенсия тайинлаш учун тақдим қилинадиган ариза ва зарур ҳужжатлар пенсияга чиқувчи шахснинг танловига кўра доимий ёки вақтинча турган жойи бўйича Пенсия жамғармасининг туман (шаҳар) бўлимига берилиши белгиланди;
- 52-моддадан «Ишламайдиган» сўзи чиқариб ташланди ва пенсиялар ариза берувчи шаҳснинг танловига кўра доимий ёки вақтинча турган жойи бўйича Пенсия жамғармасининг туман (шаҳар) бўлимлари томонидан зиммасига пенсияни етказиб бериш (топшириш) юклатилган ташкилот ва тижорат банкининг филиаллари орқали тўланиши белгиланди;
- 60-моддага ўзгартириш киритилиб кексалар ва ногиронлиги бўлган шахслар учун интернат уйларида (панционатларида) яшовчи ёлғиз пенционерларга пенсия тўлови камида 20 фоизи миқдорида тўланиши белгиланди;
- 63-моддага ўзгартириш киритилиб пенционер вафот этган ой учун олинмай қолган пенсия пули тўлиқ миқдорда тўланиши белгиланди;
- 65-моддага қуйидаги ўзгартиришлар киритилди.
Унга кўра текшириш (ўрганиш) ўтказиш бошланган санадан аввалги уч йил ва ундан ортиқ даврда тайинланган ва (ёки) қўшимча тақдим этилган ҳужжатларга биноан қайта ҳисобланган пенсияларни текширилишига (ўрганилишига) ҳамда улар бўйича тўланган ортиқча суммаларнинг ушлаб қолинишига (ундирилишига) йўл қўйилмаслиги белгиланди.

Бюджетдан ташқари Пенсия
жамғармаси Учқудуқ туман
бўлими бошлиғи ўринбосари: Ж.Обидов

    Президентнинг “Таълим масканларида бизнесга ўқитиш ва молиявий саводхонликни оширишни кенгайтириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарори лойиҳаси эълон қилинди.

     Белгиланишича, умумтаълим муассасаларида тадбиркорлик ва молиявий саводхонлик дарсларини ўтишда етарли билим ва тажрибага эга бўлган тадбиркорлар таклиф этилади. Белгиланган дарслар ўқувчиларда умумий билим ва кўникмаларни шакллантириш, тадбиркорлик жараёнларини ўрганиш ҳамда амалий муаммоли вазиятлар (кейслар)ни таҳлил қилишга қаратилади.

     Халқ таълими вазирлиги уч ой муддатда тадбиркорлик ва молиявий саводхонлик кўникмаларини шакллантиришга қаратилган дарслар учун дастурини ишлаб чиқилишини таъминлайди. 2022 йил 1 майдан бошлаб “Узлуксиз касбий таълим” махсус электрон платформасида тадбиркорлик ва молиявий саводхонлик дарсларини ўтадиган ўқитувчилар учун махсус ўқув курси ташкил этади.

     Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Иқтисодий тараққиёт ва камбағалликни қисқартириш вазирлиги билан биргаликда 2022/2023 ўқув йилидан бошлаб олий таълим муассасаларига давлат буюртмаси қабул параметрларини ишлаб чиқишда умумий ўрта таълим тизими учун “Молиявий саводхонлик ва тадбиркорлик” ўқув дарслари учун зарур педагог кадрларни тайёрлаш бўйича квоталарини назарда тутади.

    Азизбек Бўронов туман тиббиёт бирлашмаси бошлиғининг буйруғига асосан бир гуруҳ шифокорлар билан Кокаяз овули аҳолисини тиббий кўрикдан ўтказиш учун сафарга отланди. Учқудуқдан 200-210 км. масофа узоқликдаги бу овулга бориш ҳар сафар анча қийинчилик туғдириши бор гап.
Баҳор бўлишига қарамай эрталабдан кун тафтига олган. Аҳолига чуқурлаштирилган тиббий ёрдам кўрсатиш учун махсус жиҳозланган автомашина ҳароратни писанд этмай елиб боряпти.
    ...Икки кунлик ишидан мамнун бўлган шифокорлар гуруҳи тиббий кўрикни тугаллаб йўлга чиқишди. Йўлда кетаётиб, кучли ёмғирга дуч келдилар. Челаклаб қуяëтган ёмғир ва унинг оқибатида вужудга келган сел туфайли машина юролмай қолди.
Йўл четидан анча ичкарида кўриниб турган чўпон уйига қараб йўл бошлаган ҳайдовчи машинани жуда секинлик билан эҳтиёт бўлиб бошқариб борарди. Иккита ўтов бир бирига яқин турар, ўнтача киши уйнинг эшигини очиб, тезда ичкарига кирдилар. Бу уйда чўпон фарзандлари, укаси ва онаси билан яшарди.
Уй эгалари билан ҳол аҳвол сўрашгач, шифокорлардан бири:
  -Телефонингиз бўлса бериб туринг. Зудлик билан бош шифокоримизга қўнғироқ қилиб олай,- деди.
Юз-кўзларидан нур ёғилиб, оппоқ сочлари рўмолининг икки чеккасидан кўриниб турган онахон жилмайди.
- Кўрмаяпсизми болам, бу ерда телефон нима қилсин? Бироз дам олиб, овқатланиб олинглар.
Ўтовнинг ўнг томонидан жойлашган шифокорлар момоқалдироқнинг қаттиқ гумбурлашидан, ёмғирнинг зарб билан урилиб ёғаётганидан кайфиятсиз ҳолатда эдилар. Ёш, бўйчан истарали аëл онахоннинг келини бўлса керак, дастурхон тузаб чойга тараддуд кўрарди. Жувон тушкун ҳолатда бир сўз демай, чой қуйиб меҳмонларга узатиб турди.
    Онахоннинг намоз ўқиб, узундан-узоқ дуо қилаëтгани Азизбекнинг эътиборини тортди. Кутилмаганда унинг кўзлари уйнинг чеккасида баланд қилиб солинган ўринда ётган болага тушди. 5 - 6 ёшлар чамасидаги бола ухлаганга ўхшаб, гўёки, ҳушсиз ётарди.
-Бу бола неварангизми? Нега узоқ дуо қилдингиз? дея сўради Азизбек ажабланиб. Онахон шундай жавоб қилди.
-Ҳа, бу набирам. Лекин у касал, иситмаси баланд. Ёмғир забтига олган бу кунда уни касалхонага олиб боролмаяпмиз. Касалхона олисда. Бу ердан ҳа, деганда машина ўтавермайди. Худодан набирагинамнинг тузалишини сўраб, илтижо қиляпман.
Азизбекнинг кўзларига ёш келди.
- Онажон ўрнингиздан туринг. Худо сизнинг дуонгизни кабул қил ди. Сизнинг дуонгиз чақмоқ чақтириб, дўл ёғдириб, селлар оқизиб, бизни шу ерга келишимизга сабаб бўлди. Биз шифокорлармиз, болакайни бир кўрайлик-чи!.
Болага "сурункали тонзилит" ташхиси қўйилиб, тезда муолажалар бошлаб юборилди. Антибиотик дорилар таъсиридан Нурбекнинг иситмаси тушиб, кўзларини очиб, сув сўраганида онахон қувончдан йиғлаб юборди.
    Шу воқеадан сўнг, Нурбекни Азизбек Бўронов "ўғлим" деб эркалатса, қўли шифоли дўхтирни онахон ҳам "ўғлим" деб алқайди.
Бу воқеани бизга ҳикоя қилиб берган А.Бўронов: Куну - тун ишингиз баракаси, умрингиз бардавомлиги, бахту камолингизни сўраб Яратганга илтижо қилувчи онажонларингизни ҳамиша бошингизда тож қилиб кийиб юринг!
Бахтимизга улар ҳамиша соғ-омон бўлишсин, дейди самимий кулиб.

Райҳон ҚОДИРОВА.

   Ҳар йили 14 ноябрда нишонланадиган Бутунжаҳон диабетга қарши кураш куни 1991 йилда Халқаро диабет федерацияси ва Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти томонидан бутун дунё бўйлаб диабетнинг кучайиши таҳдидига жавобан эълон қилинган.

   ДИАБЕТ – КАСАЛЛИГИ ТАРИХИ

  Диабет — сурункали касаллик бўлиб, ошқозон ости бези етарли миқдорда инсулин ишлаб чиқармаса ёки организм ишлаб чиқариладиган инсулинни самарали ишлата олмаса юзага келади. Бу қондаги глюкоза даражасининг ошишига олиб келади.
1922 йил январь ойида канадалик ёш олим Фредерик Бантинг қандли диабетнинг ўта оғир турига чалинган 14 ёшли болага тарихда биринчи марта инсулин юбориб, унинг ҳаётини сақлаб қолган. Инсулин учун патент олиш ва кейинчалик бойиб кетиш ўрнига, Бантинг барча ҳуқуқларни Торонто университетига ўтказган.
1923 йилда ХХ асрнинг биокимё ва тиббиётдаги биринчи буюк ютуғини эътироф этган ҳолда, Бантинг ва Маклеод Нобель мукофотига сазовор бўлган. Бестнинг хизматлари эътиборга олинмаган, бу Бантингни қаттиқ хафа қилган ва у ўз ихтиёри билан Нобель мукофотининг ярмини Бестга топширган.
Қандли диабетни бугунги кунгача тўлиқ даволаб бўлмаса ҳам, инсулин туфайли одамлар бу касалликни назорат остида ушлаб туришни ўрганди.

   ҚАНДЛИ ДИАБЕТ НИМА?

   Дарҳақиқат, қандли диабет бугунги кунда атеросклероз ва саратон каби, кўпинча ногиронлик ва ўлимга олиб келадиган учта касалликдан биридир.
Бу қонда глюкоза даражасининг барқарор ўсиши билан тавсифланади, касаллик ҳар қандай ёшда пайдо бўлиши мумкин. Қандли диабетнинг инсулинга боғлиқ бўлган биринчи ва инсулинга боғлиқ бўлмаган иккинчи турлари бор.
   Касалликнинг иккинчи тоифаси оддий қилиб айтганда, бу қон қабул қилмайдиган даражада глюкоза миқдорининг кўтарилишидир. Танадаги «эркин» шакар миқдори салбий ҳолатларни пайдо қилмаслиги учун қандли диабетнинг дастлабки белгиларини кузатиб бориш жуда муҳим. Ўз вақтида тиббий ёрдам кўрсатиш ва турмуш тарзини ўзгартириш қандли диабетнинг жиддий ва нохуш оқибатларининг олдини олади.
Қандли диабетнинг илк аломати яширин бўлади ва шу ҳолатда ривожланади, айниқса, дастлабки босқичлари енгил ўтади.
    КАСАЛЛИКДАН ОЛДИНГИ ВА ИККИНЧИ ТОИФАДАСИДА КУЗАТИЛАДИГАЛОМАТЛАР
    Тез-тез пешоб чиқариш
Қонда қанд миқдори юқори бўлса, буйраклар ортиқча глюкозани пешоб орқали чиқаришга ҳаракат қилади. Шунинг учун қандли диабет олди одамлар тез-тез, айниқса, кечаси кўпроқ ҳожатхонага чиқади.
   Қаттиқ чанқоқ
Биринчи белги ўз-ўзидан иккинчи белгини келтириб чиқаради. Тез-тез пешоб, табиийки, тананинг сувсизланишга олиб келади ва одам доимо чанқайди. Ушбу ҳолатдаги одамлар қанчалар кўп суюқлик ичмасин, танада унинг миқдори етмайди.
   Доимий очлик
Нафақат чанқоқ, балки очлик ҳисси ҳам қандли диабетнинг иккинчи тоифаси хабарчиси бўлиши мумкин. Ҳазм қилиш тизими озиқ-овқатларни оддий шакарга айлантиради, кейинчалик организм ундан фойдаланади. Қандли диабет билан оғриган одамларда қон оқимидаги глюкоза ҳужайра деворларига кира олмайди. Натижада қанчалик кўп овқат тановул қилинмасин, диабет олди ва иккинчи тоифадаги беморлар очликни ҳис қилади, сабаби тана чиндан ҳам оч қолган бўлади.
   Доимий чарчоқ
Қанднинг самарасиз парчаланиши ва сўрилиши, айтиб ўтилганидек, тана тўқималарининг очлигига олиб келади. Бу эса доимий чарчоқ ва сустликни келтириб чиқаради.
    Кўришда муаммо
Қондаги ортиқча миқдордаги шакар қон томирлари ва капиллярларига зарар етказади – уларнинг деворлари янада мўртлашади. Бу орқали кўзнинг кўриш қобилияти пасаяди, тасвир хиралашади. Айтиш керакки, муаммо бир кўзда ёки иккаласида бирдан ўзини намоён қилиши мумкин.
Бундай вақтда қандли диабетни даволаш ишлари бошланмаса, вақт ўтиши билан кўриш қобилияти йўқолиши мумкин. Бундан иложи борича эҳтиёт бўлиш зарур.
   Соғлиқни қайта тиклаш тезлигининг пасайиши
Ҳеч ким ўз-ўзидан танага жароҳат етказмайди. Оддийгина уй ҳайвони, масалан, мушук тирнаб олган яранинг тузалиши ва битиши учун ҳам ҳафта, балки ойлар керак бўлади. Бу ҳам қандли диабет белгиларининг аломатидир.
Сабаби қон томирлари ва капиллярларнинг деворлари қондаги қанд миқдоридан азият чекади, организм энди янгиланиш учун етарли ресурсларга эга эмас. Яраларнинг секин битиши инфекция юқиш даражасини орттиради.
    Оёқ ва қўл учларининг увишиши ва оғриқ
Шакар қон айланишига таъсир ўтказади, бу эса асаб толаларини шикастлайди. Касалликнинг иккинчи тоифасидаги одамларда бу оғриқ, карахтлик ва бармоқлар ёки оёқ учларида увишиш пайдо қилади. Айниқса, у оёқ учида кўпроқ кузатилади. Ушбу ҳолат нейропатия деб аталади ва бошқа аломатлар сингари вақт ўтиши билан ёмонлашиши мумкин.
   Терининг қорайиши
Баъзи жойларда тери қалинлашиши ва рангда ўзгариш кузатилади. Одатда бўйин, қўлтиқ ости, бўғим териси ва тирсакларда бу каби ҳолатлар бўлиши мумкин.
   Қичишиш ва тошма
  Қон ва пешоб таркибидаги ортиқча глюкоза замбуруғлар ва бактерияларни кўпайтиради. Албатта, бактериялар ўз навбатида оғиз, қўлтиқ ости соҳаларида пайдо бўлади. Муаммоли жойлар одатда яллиғланади ва қичишади, тери юзасида турли тошма ва эт кўчиши кузатилади.
Қандли диабетни даволамаслик бутун вужудга катта таъсир кўрсатади, бу эса соғлиқ ва ҳаёт учун хавфли бўлиши мумкин.
Соғлигингизга беэътибор бўлманг!!

Раъно АҲМЕДОВА,
Учқудуқ туман тиббиёт бирлашмаси врачи.