Біздің жыл санауымыз  бойынша 2024 жылы ұлу жылы кіреді. Ал әр жылдың өзіне тән мінезі, ерекшелігі бар.

Әрбір жылдың өзіндік мінезі бар

     Ғұлама шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы он бесінші ғасырда жазған "Шипагерлік баян" кітабында жыл атауларына өз сипаттамасын берген.

"Сумақы — тышқан. Маңғаз — сиыр. Айбар — барыс. Секем — қоян. Сумаң — жылан. Тұлпар — жылқы. Иіртек — ұлу. Шопан — қой. Мешін — мешін. Айтақ — ит. Шақырауық — тауық. Қорысқы — доңыз", - деп жазды Тілеуқабылұлы.

      Зерттеушілердің айтуынша, ежелгі көшпенділер хайуандық күнтізбені қытайлардан қабылдап алған көрінеді. Алайда бұл күнтізбе толығымен көшірілмеген, оның өзіндік ерекшеліктері бар. Мәселен, Қытайда Маймыл жылы, көшпенділерде Мешін жылы деп аталады. Ал Айдаһар жылының Ұлуға айналуы туралы екі болжам бар. Қай уақытта да ауа райына тәуелді көшпенділер көбіне жазы қуаңшылықпен, қысы жұтпен есте қалған Қоян жылынан кейінгі жылға жауын-шашын мол болсын деген ырыммен сулы жерде өмір сүретін ұлудың атын берсе керек. Екінші болжам бойынша айдаһар қытай тілінде "лұн" деп аталады екен. Ұлу сөзі осы "лұн" сөзінен шығуы мүмкін.

Ұлу жылының ерекшелігі

Ұлу суда жүретін болғандықтан, бұл жылы құрғақшылық болмайды. Жыл тыныштықпен, береке-молшылықпен өткен. Түркі жұрты ұлу жылы астық, шөп мол болады деп жорамалдаған. Соған қарағанда бұл халық үшін жайлы, жұмсақ жылдар қатарынан орын алса керек. Ұлу жылы өте жайлы, жұмсақ жыл болып есептеледі. Стихиялық белгісі – ағаш. Бейбіт өмірді сүйетін, жайлы, тыныштықты жаны қалайтын, ақылды да зерек адамдар осы жылы туады деседі. Кемшілігі: тез ренжігіш, қырсықтау келеді.

Ұлулар туралы қызықты деректер

Ұлулар соқыр және саңырау. Олар тек жарық пен қараңғылықты ғана ажыратады. Ал бір-бірімен жанасу арқылы байланысады. Ұлулар орташа есеппен 15 жыл өмір сүреді.

Қызықты деректер:

қолайсыз жағдай кезінде 6 айлық ұйқыға кете алады;

бір минуттың ішінде 7 сантиметр қашықтықты жүріп өтеді;

ұрпақ қалдыру үшін серіктес қажет емес;

өз салмағынан 10 есе ауыр затты тасымалдай алады;

ұлудың етіндегі ақуыз мөлшері тауықтың жұмыртқасынан көп;

тістерінің саны кез-келген акуладан көп;

өмірлік тәжірибесіне сүйене отырып, шешім қабылдай алады;

ең үлкен түрі – австралиялық ұлу, салмағы – 40 кг, ал ұзындығы – 30 см дейін жетеді.

Эволюция теориясының негізін қалаушы Чарльз Дарвин, ұлулар кез келген жағдайға бейімделе алатын тіршілік формасы екендігін мәлімдеген.

Ұлу жылы туған ұлы тұлғалар

Бір мүшел сайын дүниеге келген кемеңгер Жер тұрғындарын ғаламшардың әр түкпірінен ондап, жүздеп табуға болады.

Бұл тізімді шығыстың шайқы шайыры Омар Хайям (1048) бастаса, атақты жазушы, детектив жанрының негізін қалаушы Эдгар По (1810), әйгілі қаламгерлер Льюис Кэрролл (1832), Дж.Р.Толкиен (1892), Иосиф Бродский (1940), Максим Горький (1868) де ұлу жылы туған ұлылар қатарынан.

Ал әлемнің жаратылысы мен тылсымына көз тіккен философтар арасынан "фашизмнің рухани атасы" Фридрих Ницше (1844), коммунизмнің "көкесі" Фридрих Энгельс (1820), Освальд Шпенглер (1880), Жан-Жак Руссо (1712), әйгілі Иммануил Кант (1724) осы жылы дүниеге келіпті.

Саясатқа қатысы барлардың арасында өжет қыз Жанна д’Арк (1412), орыс патшасы Николай II Романов (1868), Америка президенті Авраам Линкольн (1810), Эрнесто Че Гевара (1928), көрші Владимир Путин (1952), Франсуа Миттеран (1916), Эдуард Шеварднадзелерді (1928) атауға болады.

(БАҚ материалдары негізінде дайындалды)

        Дўкондан чиққан Шаҳзода сумкасидан телефонини олиб, қабул тугмачасини босди:

- Лаббай? Ая!

- Шаҳзода, ҳали магазинда бўлсанг, икки қадок туз билан кўк чой олгин. Амманг келди.

- Тезроқ кела қол, қизим.

- Хўп...

Шаҳзоданинг кўнгли ғашланди. Аммаси келгани қувончли, аммо... узил-кесил ҳал қилгани келган бўлса-я?! Ориф акаси яхши йигит, лекин Шаҳзода уни шунчаки эмас, чин кўнгилдан “ака”, дейди. Унга рафиқа бўлишни тасаввур ҳам қилолмайди. Аяси ҳам хоҳламайди, аммасининг феъли маълум  атрофидагиларни тегирмон тошида юргизадиган аёл. Шу феълидан чўчигани учун ҳам рад қилолмайди. Дадаси эса:  “Ёшлар нима дейишса шу бўлади”, деб қўя қолган.

- Орифжон нима дерди, менга қўйиб беради-да! – чимирилади аммаси. - Йигит хўп деб турса, қизнинг нози қаёққа етарди?! Ҳой, ака, ота-онангиздан қолган ёлғизгина ёдгорингизман-а, наҳот кўнглимни оғритсангиз?!

Шу хаёллар билан автобус уйи яқинидаги бекатда тўхтаганини сезмай қолибди. Апил-тапил тушиб қолди. Қўлидагиларни ошхонага қўйиб, меҳмонхонага ўтди.

Амма жиянини кўриб жилмайди: - Шунга ишонасизми? - Айланай келинимдан! – дея бағрига босиб, пешанасидан ўпди-ю, елкаларини силаб қўйди. Шаҳзодауялиб кетди. Дарҳол ўз хонасига кириб олди. Бирдан хўрлиги келди: «Келин эмиш! Ҳеч ким билан фикрлашмай... Бошқа келиши мумкин бўлган совчиларни ҳам шу аммам айнитиб бўлган”.

Эртаси куни Ориф телефон қилди: “Шаҳзода, бугун бўш вақтинг бўлса, бир учрашайлик... Гаплашиб олмасак бўлмайди”. Қиз тайинланган жойга оёғи тортмай борди. Орифнинг кайфияти ҳам уникидан ортиқ эмасди.

Иккиси кафенинг бурчагидаги стол атрофиди ўтириб, жим қолишди.

- Шаҳзода... розимисан тўйга?

Нима десин? Ҳа деса-ю, Ориф норози бўлса ... Йўқ деса-ю, Орифнинг розилиги бўлса, ҳафсаласи пир бўлиб уйига борса, аммасига айтса.. Уф.

- Ўзингизчи? - деди қиз. Ориф жим қолди. Афтидан, иккиланаётган эди. Ниҳоят, журъатланди: Сен... жуда яхши қизсан. Ақлли, чиройли... Лекин сенга фақат: “сингил”, сифатида қараб келганман!

Мен ҳам сизни фақат “акам”, дердим. Энди бошқача бўладими?. Шаҳзода индамагач, Ориф давом этди: Демакки, сен рози эмас экансан, мен ҳам қаршиман. Сен рози бўлганингда ҳам қаршилигимча қолардим. Чунки, кўнглим банд. Вой, ростданми? Ким у? Исми нима? - Шаҳзода ҳайратда, алланечук қувониб, саволларни қалаштира бошлади.

Унинг исми Ойчеҳра, бирга ишлаймиз. Мана, расми... – Ориф кўкрак чўнтагидан сурат олиб узатди. Ориф ва Ойчеҳра елкама-елка туриб, табассум ҳадя этишарди, гўё...

Жуда чиройли қиз экан! деди Шаҳзода. - Аммам кўрмадиларми?

- Кўрдилар-у, эримадилар. Эҳ, ўжар аммам-ей! Қиз кулимсиради. Сўнг ўйланиб қолди-ю,- юзи ёришди: - Мениям шунақа битта расмимни кўрсалар, нима бўларкан?

Қанақка расм?  Шунақа... фақат сиз билан эмас, бошқа биров билан тушсам...

Ориф айëрона боқди: - Борми, шу «биров»?

Э, йўқ! Қўйсангиз-чи! - Шаҳзода қизариб кетди. Лекин Ориф шу фикрга ёпишиб олганди: Ростдан! Сенинг «бевафолигинг»ни тасдиқловчи расмни кўрсалар, дарров айнийдилар. Кейин мени тезда бошқасига уйлантириш пайига тушадилар. Ойчеҳрадан бошқасига уйланмайман, деб дод-вой қилганимда аям: “Тоғангга қудалашамиз, деб оғиз солиб қўйганман, лафзимдан қайтсам номус, айтиб қўймаганимда шу қизга борардим”,  дегандилар.

Ўзимизни ўйлаб, катталарни юзкўрмас қилиб қўймаймизми?, деди Шаҳзода ғашланиб. Аямнинг феъли маълум, ловуллаб ёниб, дарров ўчадилар-ку. Бир-икки кун аразлаб юрарлар, ортиғига чидолмайдилар. Бу аниқ! Бунча иккиланасан?

Э-э... сенинг аҳволинг нима кечишини ўйламабмиз-ку! Бу вариант бўлмайди!  Бўлади, - деди Шаҳзода бироз ўйланиб тургач, қатъий қилиб. Бўлади! Расмни аммам кўради, аям кўрар... Аммам мард аëл, бировга реклама қилиб юрмайди. Лекин... ким билан расм тушаман...нотанишроқ бўлиши керакдир?.. Ҳозир бир дўстимни чақираман, - Ориф телефонини қўлига олди. - Уни фитнамизга қўшамизда! Қўрқма, унинг севгани йўқ, сени юмма талайдиган...

Орадан икки кун ўтиб, аммаси Шаҳзодаларникига яна келди. Мақсади, Янги йилгача тўйни ўтказиб олиш экан. «Орифжоним нима десам кўнади, десам ишонмагандингизлар! Индамай рози бўлди-ку!» дея мақтанганида Шаҳзода кулимсираб қўйди. Чой қуйиб аввал аммаси, кейин аясига узатгач, ошхонага чиқиб, яширинча аясининг телефонидан қўнғироқ қилди: Ориф ака, ўзингизми? Беш дақиқадан кейин номеримга телефон қилинг. Янги номер олдингизми? Яхши! Кўтаришса, овозингизни ўзгартириб гапириш эсингиздан чиқмасин. Кўтаришмаса, СМС ёзинг. - Телефонни ўчириб, аясини чақирди: - Ая, бир қараб юборинг! Қўй гўшти билан мол гўштини аралаш қўйибсиз музлатгичга, ажратолмаяпман...

Аяси келиб гўштларни ажратаяпти-ю, Шаҳзоданинг қулоғи меҳмонхонада.

Ҳузур қилиб чой ҳўплаётган амма дастурхон бурчида Шаҳзода «унутиб» қолдирган телефонга гудок келганида дарров қўлига олди: Шаҳзода, телефонинг! Шаҳзода «эшитмади». Қайта чақиришга ҳожат йўқ эди. Телефон экранини қоплаган бўлажак келини ва бир нотаниш йигитнинг сурати ҳамда ёниб-ўчаётган «Севгилим» деган ёзув амманинг тилини боғлаб қўйди. Гарангсиб, беихтиёр қизил тугмачани босди. Зум ўтмай “СМС” келди: «Жоним, нега кўтармадингиз, овозингизни эшитмоқчи эдим...”

Бу ёғи... Аммаси зарда билан жўнаб кетгач, аяси Шаҳзодани сиқувга олди: - Бу нима килиқ? Аяжон, тинчланинг, эшитингда! - Шаҳзода аясини бир амаллаб совутгач, сирни ошкор этди. Аяси ўйланиб қолди. - Наҳот, шундан бошқа чора тополмаган бўлсангизлар? Орифнинг севгани борлигини билганимда, шуни баҳона килиб сени бермасдим! Энди амманг бирдан айниб, бошқасини келин қилса, одамлар нима дейди?!

Шаҳзода сўзсиз ўтирганича қолди. У буни ўйламаган, ўйлашга фурсати ҳам бўлмаган эди. Орифнинг айтгани бўлди. У Ойчеҳрага унаштирилди, тўй тадориги қизиб кетди. Шаҳзоданинг тахмини ҳам тўғри чиқиб, аммасининг арази бир ҳафтадан ошмади. Ўзи келиб: «Тақдирдан қутулиб бўлмайди, ёшларни зўрлаб бир-бирига суйдиролмаймиз. Ёлғизгина акам тўйимда бош бўлмаса, бир умр армонда ўтаман», деб ҳаммани тўйга айтиб кетди. Аясининг бир оёғи аммасиникида бўлиб қолди. Дарвоқе... аясининг куйингани ҳам ростга чиқди - Шаҳзоданинг атрофида миш-мишлар қуюни кўтарилди: «Аммаси нега айниб кетибди? Бир балоси бор... Юрадигани бор экан... Йўқ, айбли эмиш!..» Қиз эзилиб кетди. Лекин пушаймони мамнунлиги олдида ожиз эди. Ахир, Ориф акаси суйганига у сабабли етишаяпти!

Тўй куни Шаҳзода салонга бориб келди. Гул-гул очилиб тўйхонага кириб борганида, ҳамманинг кўзи куйиб кетди-ёв! Бир муддат келиннинг ёнида дугона бўлиб ўтирди ҳам. Шунда... куёвжўралар даврасидаги бир йигитга кўзи тушди. У билан суратга тушган йигит! Исми нимайди, ҳа, Туронмирзо!  Ўшанда Ориф воқеани тушунтирган бўлса ҳам, барибир, бегона йигит билан калла уриштириб, «ошиқ-маъшуқ» расмга тушадиган қиз ҳақида ким зиғирча бўлсаям нохуш хаёлга бормас экан?.. Шаҳзода келиннинг ёнидан туриб, меҳмонлар даврасига аралашиб кетди. Барибир, хаёлларидан қутула олмади. Туронмирзо тушмағур кўриб қолиб ёнига келса, аяси, қариндошлар нима дейди?

...Бугун байрам. Яна бир Янги йил остонада турибди. Шаҳзода аясининг топшириғига биноан баъзи қариндошларини телефон орқали, баъзиларини уйларига бориб табриклаб чиқди. Аммасиникига ҳам борди. Янги келин-куёв Ориф билан Ойчеҳрани кўриб ҳаваси келди.

Аммасиникидан чиққанида лайлакқор гупиллатиб урарди. Шаҳзода қор сеҳрига мафтун бўлиб, бекатда анча турди. Автобусга чиққан маҳали телефони куй таратиб юборди.

Лаббай, эшитаман?.

Шаҳзода, сизмисиз? - Мен, узр, ўзингиз кимсиз? Кўришсак, билиб оласиз. Кўришмасак бўлмайди. Иш юзасидан... Ҳозир бирор жойни тайин қила оласизми? Илтимос! Келишиб олишгач, қиз ўйланди: «Ким экан? Эркак кишининг овози... Иш юзасидан деди-ку!» Шаҳзода тажрибали юрист. Таниш-нотаниш кишиларнинг ишдан ташқари мурожаатига ҳам кўникиб қолган. «Шулардан биттасидир-да» уйлари ёнидаги болалар майдончасига келиб, қор босган тут панасидаги ўриндиққа ўтирди. -Узр, кутиб қолмадингизми? қаршисида Туронмирзо турарди. Менда нима ишингиз бор эди? - деди Шаҳзода таажжуб билан боқиб.  Ёрдамингиз керак бўлиб қолди.

- Қўлимдан келса... Орифнинг тўйи зўр ўтди-я? кутилмаганда йигит бошқа мавзуга бурилди. - Ҳамманинг ҳаваси келди. Аямнинг ҳам. Сениям тўйингни тезроқ қилайлик деб ниқтаб турибдилар.

-... Мен нима қилишим керак? – Шаҳзода тушунмади, энсаси қотди.

- Айтдим-ку, ёрдам беришингиз керак. Кўнглингда  бўлса айт, бўлмаса, ўзим топаман деяптилар. Кўнглимдаги қиз бор-а, лекин..

- Ўша қизнинг кўнглини билиб беришим керакми? Keчирасиз, бу менинг хизмат вазифамга кирмайди! - «ичиб олганми» деган ўйга бориб, аччиқланган қиз ўрнидан турди.

Шу заҳоти билаги йигит қўлига банди бўлди...

Шаҳзода... кўнглимдаги қиз сиз. Ёрдамингиз, бунга муносабатингизни билдирсангиз? – Қизнинг эсанкираб қолганини кўриб, рад этишидан чўчиган йигит шошиб гапира бошлади: - Сизни ўшандаёқ ёқтириб колгандим, расмга тушганимизда. Тўғридан-тўғри совчи юборишга ўйландим. Салкам  бир ой ўйладим, Шаҳзода, охири олдингизга келдим.

Қиз киприкларини кўтарди-ю, йигитнинг илтижоли нигоҳига кўзи тушиб, баттар қизариб кетди. Секин билагини суғуриб олиб, уйи сари чопди. Подъезд эшигидан кираркан, ортидан эргашиб, нарида тўхтаб қолган Туронмирзога қайрилиб, дилбар табассум ҳадя қилди...

Фарида НУРМУРОДОВА

    Ибрат учун ҳаётимда бўлиб ўтган бир воқеани сиз газетхонларга сўзлаб беришни лозим топдим.

      2001 йил Шимолий кон бошқармасига ишга кириш истагида Бухоро вилояти Ғиждувон туманидан Учқудуқ туманига келдим. У пайтларда ишчи ходимларнинг катта қисми рус миллатига мансуб кишилар бўлиб, корхоналарда иш юритиш тўлиқ рус тилида олиб борилар эди.

      Мен идоравий ҳарбийлаштирилган қўриқлаш отрядига ишга қабул қилиндим. Отряд бошлиғи Петров Виктор Егорович мен билан рус тилида суҳбат ўтказди, хужжатларимни кўриб, ўринбосарига хизмат билан таништиришни буюрди. Ўринбосар ўзбек киши суҳбат давомида намоз ўқишим тўғрисида сўради. Мен унга намоз ўқишимни ва у хизматвазифаларимни бажаришимга халал бермаслигини тушунтирдим.  “Бизнинг ишхонамиз ҳарбийлаштирилган ташкилот, намоз ўқишга рухсат йўқ, ушлаб олишса, чора кўришади”  -дея огоҳлантирди, ўринбосар.

     Хизматдаги вазифамиз кон бошқармасига қарашли корхона ва ташкилотларда товар моддий бойликларини талон-тарож қилинишини олдини олиш эди. Ишимиз сменали бўлиб, давомийлиги ўн икки соатдан иборат. Аллоҳга таваккал қилиб елим халтага жойнамоз, таҳорат учун сувли идиш олиб хизматни бошлаб юбордим.

Кунлардан бир куни қўриқланаётган корхона ишчилари тушликка кетишган вақт эди. Эшикларни беркитиб, пешин намозини ўқишни ният қилиб кўчага чиқдим. Чунки ичкарида ўқисам ҳар сонияда хизмат фаолиятимни текшириш учун назоратчилар келиб қолишлари мумкин эди. Декабрь ойининг охирги ўн кунлиги қор қалин ёққан, ҳолироқ жойга бориб, қорнинг устига жойнамозимни тўшадим. Намозни тугатиб, ўнг томонга салом бераётиб, орқамда қандайдир шарпани сездим, чап томонга салом бергач орқада кимдир тургани аён бўлди. Назоратчи эканлигини кўнглимдан ўтказдим, отряд бошлиғи ўринбосарининг, ушлаб олишса чора кўришади деган сўзлари ёдимга тушиб, ич-ичимдан эзилдим. Ўзим қийналиб аранг ишга кирганман, бўшатиб юборишса нима қиламан деган ўй кўнглимни бир четини тилиб ўтди.

Ўзимни қўлга олиб дуога қўл очдим: "Эй, Парвардигор ўзинг асра, ғайридин қаршисида мени масхара қилиб қўймагин, уни кўнглига раҳм солгин" - деб дуо қилдим. Дуодан фориғ бўлиб ўрнимдан турдим. Қорни устида ўтирганим учун тиззаларимдан сув ўтган эди. Назоратчи қоровул бошлиғим Сергей Иванов тик турган ҳолда менинг ҳаракатларимникузатиб турган экан. Турганимни кўриб тўғри мен хизмат вазифамни ўтайдиган хонага назоратўтказиш жойига кирди. У қоровул хизматини текшириш журналини олиб ёза бошлади. Хаёлимдан ҳозир журналга: "Соқчини намоз ўқиб ўтирган ҳолда ушлаб олдим, бунга нисбатан интизомий чора кўриш керак"- деган сўзларни ёзади, деган фикрлар ўта бошлади.

Дарҳол ўзимни қўлга олдим ва рус тилида: "Ўртоқ қоровул бошлиғи, ҳа мен намоз ўқийман, лекин бу мени бор йўғи 5-6 минут вақтимни олади, ишимга халал бермайди”- дея илтимос оҳангида гапирдим. Шунда у бошини кўтариб, "Сен нималар деяпсан, мен ҳам Худога ишонаман, сени бу ҳолатингни қадрлайман! Айт, сени намоз ўқишингга қулай бўлиши учун қаерга постга қўяй"- деди. Бу гапларни эшитиб, кўзларим ёшланди, нафасим бўғзимга тиқилди, ё Аллоҳ, ўзингга шукр, дейман овозим чиқмайди. "Раҳмат, раҳмат дейман ўзимни аранг босиб, менга шу ер ҳам бўлади. Қаерга қўйсангиз ҳам розиман лекин мени намоз ўқишимга рухсат берсангиз, бўлди"- дейман ўзимни йиғидан аранг тутиб.

Дуо қилдим: “Ё Аллоҳ, диндош биродарим мени ибодатингни қилишдан қайтарган эди бир ғайридин эса менга ибодатингни қилишим учун имкон яратиб берди. Ўзингга шукур Аллоҳим!”.

Шундан сўнг қоровул бошлиғим намозимни бемалол адо этишимга қулай бўлган постга хизматга қўйди. Агар у хизматимни текшириш учун келганда намоз ўқиб турган бўлсам, то намозимни адо қилиб бўлгунимча кутиб турар, кейин тугатдингми?- деб сўраб, текшириш журналига соқчини хизматини текширдим, ҳеч қандай камчилик йўк, - деб ёзиб кетарди. Эндиликда лавозимимиз бир хил бўлса ҳам у ғайридин дўстимни ҳурмат қиламан.

Деҳкон ҲАМРОЕВ,

"Қизилқум" жомеъ масжиди ходими.

     Қор. Оппоқ қор. Гуё биров осмонга чиқиб олиб беҳисоб пар тўзитаётгандек. Дугоналарим билан қувлашмачоқ ўйнаб, осмондан ёғаётган  қор парчаларини  тутмоқчи бўламиз. Лекин қор учқунлари бизни алдайди. Улар қўлимизга  тушиши билан дарҳол эриб кетади. Яна қулочларимизни кенг ёйиб самога боқамиз. Бир зумда қош-кўзимиз ва сочларимизни оппоқ қиров қоплайди.Қийқиришни  давом этамиз.

     Шунда муйилишдаги кўримсизгина уйнинг дарвозаси ёнидаги ёғоч ўриндиққа ўтирган нуроний онахон бизни огоҳлантиради: “Ҳой болалар, қани ҳаммаларинг уйларингга бориб дарсларингни қилинглар.Ахир бу қорда шамоллаб  қоласизлар." Биз нотаниш  кампирнинг  танбеҳига  эътибор бермаймиз.  Гарчанд қўлларимиз совуқдан қизариб кетган бўлсада яна қор учқунларини тута бошлаймиз.

     Шунда кампир жойидан зўрға туриб уйидан бир туника тақсимчага туршак, жигда олиб чиқиб бизга улашади: “Болаларим мана шу туршакларни бўлиб олингларда  уйингиздаги печкани ёнида ўтириб маза қилиб танноввул қилинглар. Дарсларингни ўз вақтида ўзлаштириб борсаларинг мен яна сизларни ҳар хил туршаклар билан сийлайман”...

   Биз бу кампирга ўрганиб қолдик.Қор ёғса ҳам, ёмғир ёғса ҳам ўша ерга бориб ўйнайдиган одат чиқардик. Гоҳида кампир бизни ўйинларимиздан завқланиб мийиғида кулиб ҳам қўярди. У жуда сахий ва оқ кўнгил эди.

    Ҳа, ҳеч қачон у ердан биз уйимизга қуруқ қайтмасдик.Бир куни онамга ана шу момо ҳақида гапириб бердим. Онам эса кўзларига ёш олиб сахий момо ўтмишини изтироб билан сўзладилар. Мен эса бор вужудим қулоққа айланиб тингладим.

-Болажоним у кампирнинг ҳеч кими йўқ.  У давлат қарамоғида. Ҳовлисида кичкинагина боғи бор. Ана шу боғдан онахон ҳар йили мўл-кўл ҳосил олади. Аммо уларни бозорга олиб чиқиб сотмайди. Йўлдан ўтган- кетганларга улашади. Агар вақт топсанглар, ана шу онахоннинг уй юмушларига ёрдам қилинглар. Савобга қоласизлар...

Йиллар ўтди. Биз улғайдик. Энди аввалгидек кўчада ўйнамаймиз. Вақт топдик дегунча дарс қиламиз, уй юмушларида онамизга ёрдам берамиз, мактабдаги тўгаракларга бориб ҳунар ўрганамиз.

Қор. Оппоқ қор.Яна осмондан гўппиллаб қор ёғаяпти. Энди эса муйилишдаги кампир йўқ.. Унинг дарвозасига катта қулф осиғлиқ. Эшитишимизча сахий момо осонгина омонатини топширибди.

Осмондан капалакдек ўйноқлаб ёғаётган қор парчаларига қараб қулочларимни эса кенг ёйиб: Эй оппоқ қор!  Сен  бу ерга эмас,  ёшини яшаб яшамай,  юрагида адоқсиз армон билан у дунёга рихлат қилган инсонлар қабрига ёғ! Катта-кичик қабрларни нурга-дурга тўлдир! дегим келади.

Хосиятхон ЎРИНБОЕВА

    Мана, Янги йилни у умрида илк марта пойтахтда нишонлайдиган бўлди. Дарвоқе, у  туғилган шаҳарчадаги аллақайси банкда анча йил ишлаб, хизматни ҳам ўринлатгани боис, Аннага миннатдорлик тариқасида айнан пойтахтга кўчиб ўтишни таклиф этишувди. Шу боис у бу ерга келиб, чоғроққина бир уйга жойлашдики, ўша манзил кўҳна шаҳарнинг ҳар турли жозиб пучмоқлари-ю ҳилват гўшаларидан ҳам кўриниб турарди,

    - Кошки, бу гал Янги йил кечаси тамоман ўзгача бўлса, янада файзли, янада фусункор бўлса... - дея хитоб қилди у бир пайт тун оғушидаги улкан шаҳарга завқланиб боқаркан. - Ўша куни уйга ойимниям, акамларниям чақирардим.

  Шу йўсин Анна энтикиб қўйди-да, байрамга тайёргарлик ишларидан қониққан кўйи мамнун жилмайиб, қайд қоғозини тўлдирди. Эртасига эса ўзининг «қатьий ҳаракат режа»сига биноан ишга киришди-ю, яқинларига қўнгироқ қилиб, таклифини етказишу уларнинг розилигини олиш билан андармон бўлиб, тушлик вақтиниям ўтказиб юборди.

     Дарҳақиқат, йилнинг айни шу сўнгти кунларида йўловчиларнинг ўтиб-қайтиши-ю, машиналар қатновидаги тезлик, шиддат ҳам ақлбовар этмас даражада эди. У аввалига зиёфатга буюртма берди. Шу тариқа бу борада биринчи муҳим қадам қўйилди. Энди энг ёқимли, кўнгилли машғулот - диванга янги болишлар қўйиб, зангор тус дастурхон-у биллур қадаҳлар билан уйни байрамона безатишгина қолганди. Ахир йилнинг сўнги куни тамоман ўзгача, яна ҳам тароватли, яна ҳам фусункор бўлсин-да.

       Аммо шунда қачонлардир сўнган эсада, ҳали-ҳануз унут бўлмаган севгисининг хирагина табассуми қалбининг туб-тубида юз кўрсатди. Аслида, Анна ўзининг меҳр-муҳаббат ва яқинлик туйғусига ташна эканлигини билса ҳам, тушкунликка, ғам-ғуссага сира берилмас, шу боис бутун борлиғини қатъияту иштиёқла касб-корига бахш этиб, ўзи учун мустақил бир хаётни қуришга эришганди.

      Дугоналару сайр-саёҳатларга, шунингдек, кўркам стадиондаги спорт ўйинларига эса муҳтож эмас эди.

Анна ўттиз биринчи куни оқшом чоғи у-бу нарса харид қилиб, уйга қайтаркан, кираверишда дарвоза қоровули жаноб Карлога йўлиқди. Шунда ҳалиги киши «Хоним қиз, бу гуллар сизга», деди-ю, ифори кетган бир гулдастани унинг қўлига тутқазди. Айтганча, ўша гулдаста ичида оқ атиргул-у орхидеялардан ташқари бир мактуб ҳам бор экан. - Буни гул сотувчи бир йигит бериб кетди. Менга фақат уни олганингиз учун имзо қўйдириш қолди, холос. Анна юраги ҳаприкканча гулдастани оларкан, унда ўз исмини ўқиди - ҳа, ҳа,бу айнан унга аталган. Шунда у довдираб, бир муддат ҳаракатсиз қолди.

Хоним қиз, нима бўлди? Буларни оласизми ё ўзимда қолсинми?

- Йўқ, йўқ, уларни оламан, оламан... Лифт кетиб қолмасин.

     Шундан сўнг у уйга кирди-да, сув идиши қаршисида чўкканча ҳалиги гулларга боққан кўйи  ўйланиб қолди. Шу гуллар орасига қистирилган бояги мактубни ўқишга эса ботинолмай турди. Одатда, туғилган кунида банкдаги ҳамкасблари унга гул юборишарди. Лекин бошқалардан ҳам шундай совғани олганмиди-йўқми, ҳозир эслолмади. Анна бир қултум сув ичди-ю, ниҳоят хатжилдни очди. Буни қарангки, уни шаҳардаги манаман деган ресторанлардан бирига кечликка таклиф килишибди.

Айни шу оқшом соат ўнда. Хатга «Пьетро» деб имзо қўйилган - фақатгина Пьетро. Фамилия эса ёзилмаган. Шунда у ҳаяжон ичра қавму қариндошлари, дўстлари, таниш-билишларини кўз олдига келтирди. Шу йўсин, ҳатто банкнинг бош директоригача ўйлайвериб (ҳолбуки уни фақат бир марта кўрган), чалкашиб кетди. Чунки уларнинг ичида Пьетро дегани йўқ эди. Анна маъюс тортиб қолди. Хўш, энди ўзларининг базм кечаси нима бўлади? Бу ёққа келаётган яқинлари-чи? Янада гўзал, янада фусункор бўлиши лозим деб билгани шу айём учун шунча ташвишу югур-югур билан кўраётган тайёргарлиги-чи? Ахир уйи ҳам аллақачон байрамга шай бўлса, кўркаму шинам бўлса... Лекин шу пайт у китоб жавони токчасидаги суратга кўзи тушди. Бу қачонлардир қазо қилган отасининг сурати... Хўш, ҳозир отажони бўлганида нима дерди? У, албатта, «Анна, қизим, сира тўхтама, ҳамиша олға юр!» деган бўларди. Шу нарса хаёлидан бирров ўтди-ю, Анна ортиқ иккиланмай, телефон гўшагини кўтарди-да, қайнопасига қўнғироқ қилиб, нафаси бўғзига тиқилганча деди:

Луиза... - Ҳа, биз боряпмиз, боряпмиз, лекин йўл тирбанд, шунга... - Йўқ, йўқ, гап бунда эмас. Биласанми, мени кечки овқатта таклиф қилишибди. Сира кутмагандим. Шуни сенга билдириш учун телефон қилаётувдим. Ҳа, айни шу оқшомда... Ҳозир чиқиб кетяпман... Бу ерда ҳамма нарса тайёр. Калитларни дарбонхонадан топасизлар. Кечлик  учун у-бу нарса солинган халталар ҳам ўша ерда. Ҳаммани Янги йил билан табриклайман.

Анна шундай деди-ю, жавобни ҳам кутмай, гўшакни қўйди. Энди у тамоман ўзга хил тайёргарлик ишларига киришиб кетди. Либос танлаш, турли буюмлар... такси чақириш...

Соат ўндан ўтганда эса Анна ресторан бўсағасида эди. Сертакаллуф бир хизматчи уни қарши олди-да, ичкарига бошлаб боришни таклиф этди. Шу чоғ орқада бир киши кўринди – навозишу назокатли, сочига оқ оралаган, табассуми андак хижолат, андак айбдорлик ҳисси-ла йўғрилган... аммо суруру хушбахтлик туйғусига чулғанган киши, Анна, келганингдан хурсандман.

Рахмат. Шунда орага ўнғайсиз бир жимлик чўқди.

- Мен ахир Пьетроман, Пьетро Беттини, суғурта компаниясида бирга ишлардик-ку, банкка ишга ўтишингдан олдин... - деди яна ҳалиги киши. Шундагина ўша одамнинг юз-қиёфаси секин-аста Аннанинг кўз ўнгида кайта гавдаланди... ва ахийри уни таниди.

Анна, сенга айтадиган гапим кўп. Қани, ўтайлик-чи. Шундай қилиб, иккови у-бу нарса ичгани ўтирди. Пьетро кечмишидан сўзлай кетди... Суғурта компанияси, тўйи, ўғли, хотинининг вафоти ҳақида... Ниҳоят, гап шунга келиб тақалди:

 - Бирга ишлаган вақтимизда сенга қаттиқ боғланиб қолгандим, Анна, лекин сен менга эътибор бермасдинг. Мана, ҳозир мен ҳам шу шаҳарда яшаяпман. Банкда ўзингни кўрдим-у, сени таниганимга шубҳа қилмадим. Кейин эса турмушга чиқмаганингни билиб, суюндим. Шундан сўнг сен билан гаплашишга, сени чақиришга чоғландим, аммо рад жавоби олишдан қўрққаним учун худди шу бирмунча сирлироқ усулни маъқул кўрдим.

 - Борди-ю, келмасам нима бўларди? Ахир мен уйда оилам билан бўладиган ўтиришни ташлаб келдим-а, Пьетронинг кимлигини билай деб!

- Алдаяпсан-а?

- Йўқ, йўқ, фақат ҳайрон қолганим, Шунча йилдан кейин...

- Мени кечир. Биз энди аввалгидек ёш эмасмиз, лекин барибир қаршингда ўзимни шунчалар навқирон сезяпманки... сени топганимдан шунчалар бахтиёрманки... Сени яна йўқотишни истамайман...

    Шу он ҳис-туйғулар залвори остида бир муддат жим қолишди. Пьетро, сени уйга ўтиришимизга таклиф қилсам-чи, - дея Анна ўз ҳисларини илк бор изҳор этди.

- Оилангдагилар билан танишиш мен учун шараф бўларди... Сўнг сабр-тоқатли, оғир-босик Луизага қилинган оддий бир қўнғироқ, ресторан хизматчиси билан кисқагина мулоқот, омадлари келиб, йўл-йўлакай дарҳол бўш таксининг учрагани... ва ҳийла вақтгача йўлларнинг очиқ бўлгани, ҳамма жамулжам ҳолда янги йил шарафига қадаҳ кўтаришлари учун Аннаникига кечикмай етиб олишганини эса айтишга ҳожат ҳам йўқ.

    Хуллас, бу галги янги йил кечаси тамоман ўзгача, янада гўзал, фусункор бўлди, ҳайрату умидлар кечаси бўлди.

Итальян тилидан

Рустам ИБРОҲИМОВ

таржимаси.

     Эртамиз эгалари бўлмиш келажак авлодга  сифатли таълим - тарбия бериб келаётган 20-умумий ўрта таълим мактаби педагогик жамоаси нафақат туманда балки вилоятда ўз ўрни ўз нуфузига эга билим даргоҳларидан бири, десак муболаға бўлмайди.

    Илм ўчоғида 2000 нафарга яқин ўқувчига 141  нафар олий маълумотли педагог ходимлар таълим-тарбия бериб келмоқда.  Уларнинг 56 нафари олий 38 нафари биринчи тоифали ўқитувчилардир. Жорий ўқув йилида 249 нафар ўқувчи 1-синфга қабул қилиниб, бу борада туман мактаблари орасида пешқадамликни қўлдан бермаётир.

“Ўзбекистонда хизмат кўрсатган ёшлар мураббийси” фахрий унвонига эга мактаб директори Насиба Рўзиева   жамоани  бир мақсад сари бирлаштириб, таълим сифатини янада оширишга бор билим ва салоҳиятини сафарбар қилиб келаётган тажрибали раҳбарлардан.

20 нафар хорижий тил фани ўқитувчиларининг барчаси C1 даражадаги халқаро ва миллий сертификатга эга. Бунинг натижасида  ўқувчиларининг  тил билиш даражаси мунтазам ортиб бормоқда. 10-11-синф ўқувчиларининг 30 нафарида миллий ва халқаро сертификатларнинг борлиги фикримизнинг яққол  далилидир.

     Шунингдек, 6 нафар информатика, 3 нафар математика фани ўқитувчилари ҳам халқаро даражадаги сертификатга эгалик қилишади. Ўтган ўқув йилида 4 нафар ўқитувчи вазир жамғармаси устамаси совриндори бўлди.  Айтиш жоиз бўлса,  мактаб  ўқувчиларининг билим ва ўзлаштириш кўрсаткичлари бўйича  вилоят ва  республика рейтингида юқори поғоналардан ўрин олган.

2023-2024-ўқув йилида 9-11-синф ўқувчилари ўртасида ўтказилган “Фан олимпиадаси”нинг туман босқичида 41 нафар ўқувчи фахрли ўринларни қўлга киритган. Вилоят босқичида эса 13 нафар ўқувчи, уларнинг 5 нафари биринчи ва иккинчи,  8 нафари тўртинчи ва бешинчи ўринларни қайд этди.

    Эътиборлиси, икки йилдан бери Президент соврини учун ўтказиб келинаётган “Хорижий тилларни ўқитиш бўйича энг яхши мактаб” кўрик-танловининг вилоят босқичида ғолибликни қўлдан бермай келмоқда. Инглиз тили фани ўқитувчилари  Тўйбиби Қадамова ва Муқаддас Музаффарова раҳбарлигида 5 нафар инглиз тили билимдонлари Буюк Британиянинг Лондон шаҳрида таълим саёҳатида бўлиб қайтдилар. 7 кун давом этган таълим саёҳати ўқувчи-ёшларнинг инглиз тилини  чуқур ўзлаштиришга бўлган қизиқишларини янада оширди, дейиш мумкин.

   Икки йиллик танлов жамғармасининг 700 млн. сўм маблағи ҳамда Оpen budget портали орқали ғолиб, деб топилган лойиҳаларга  берилаётган пул ҳисобидан мактабнинг моддий техник базаси мустаҳкамланмоқда. Энг сўнгги русумдаги жиҳозлар келтирилган. 44 та электрон доска, 26 дона моноблок компьютерлари, фаоллар зали учун 6 м² катталикдаги LED экран, янги парта ва стуллар шулар жумласидандир.

    Албатта, эришилаётган салмоқли натижалар ортида педагогик жамоанинг машаққатли меҳнати мужассам!  Зотан, илм ўчоғида ҳар бир болага сифатли таълим-­тарбия бериш, уларни қўллаб-қувватлаш, иқтидор ва қобилиятини руёбга чиқаришга етарли шароит яратиб берилгани ўқувчи-ёшларнинг интилишларига саодат, ютуқларга қанот  бермоқда.

Фарида Ботирова,

20-мактабнинг  ММИБДЎ.

   10-11 октябр кунлари Қозоғистон Республикасининг Астана шаҳрида “Отандастар”  жамғармаси томонидан халқаро форум ташкил этилди. Қирққа яқин мамлакатдан ташриф буюрган 200 дан ортиқ қозоқ миллатдошларни бирлаштирган форумда ўзбекистонлик делегатлар гуруҳи сафида мен ҳам иштирок этдим.

    Ушбу тадбир чет элда яшайдиган қозоқлар билан маданий-гуманитар алоқаларни ўрнатиш ва мустаҳкамлаш орқали қозоқларнинг миллий ўзига хослигини сақлаш бўйича тизимли ва самарали иш олиб борадиган “Отандастар” жамғармасининг иккинчи форумидир. Катта тайёргарлик билан ташкил этилган форум бу йил илгари қатнашмаган мамлакатлардан келган қозоқларни  ўзаро мулоқот ва музокаралар атрофида бирлаштирди. 

   -Мен “Отандастар” жамғармасига ўз миннатдорчилигимни билдираман, - дейди монголиялик  шифокор Нурбек Бабанов. – Узоқ-яқиндан келган илгари танимаган-билмаган миллатдош ака-ука ва опа-сингиллар билан учрашиш ва фикр алмашиш шунингдек, бир-биримизни қўллаб-қувватлаш имкониятига эга бўлдик. Мен стеноскопия операциясини ўтказяпман, бу бачадон бўйни ва бел умуртқасининг орқа мия тизими касалликларини даволашда янги ёндашувга айланди, бу ҳозирда соғлиқни сақлаш соҳасида жиддий муаммо ҳисобланади. Соҳа мутахассисларининг фикрига кўра, мен ушбу турдаги операцияни амалга оширган дунёдаги иккинчи шифокорман. Сўнгги ўн йил ичида 5000 га яқин операция муваффақиятли  амалга оширилди.

     Форумнинг биринчи кунида меҳмонлар “Арғимак” от спорти ва соғломлаштириш мажмуасига ташриф буюришди. Бу ерда меҳмонлар миллий ҳунармандчилик кўргазмасини томоша қилиб, санъаткорларнинг мусиқий чиқишларидан баҳраманд бўлдилар. Баурсақ, қимиз, қурт, иримшик, шубат, айрон  сингари қозоқ миллий таомларидан татиб кўрдилар.

“Кокпар” федерацияси президенти Бауржан Исабаев от спорти ва соғломлаштириш мажмуасида сўзга чиқиб, мамлакатда  от спортида қўлга киритилаётган ютуқлар ҳақида батафсил маълумотлар бериб ўтди.  Қизлар камондан ўқ отиб, “Улов”, “Тарту”, “Тоғизқумалақ” каби миллий спорт ўйинлари намойиш этилди.

Шу куни меҳмонлар 2022 йилда қурилиб, фойдаланишга топширилган дунёдаги энг катта ўнта масжиднинг бири бўлган бош масжидни томоша қилишди. Эътиборлиси, бу ерда бир вақтнинг ўзида  235 минг кишига хизматлар кўрсатиш имконияти яратилган.

   ФОРУМНИНГ АСОСИЙ ИККИНЧИ КУНИ

Янги форматдаги форумда Қозоғистон Республикаси Президенти Қасим-Жомарт Тоқаевнинг  тадбир иштирокчиларига йўллаган табригини Президент маслаҳатчиси Малик Отарбаев ўқиб эшиттирди.

-Узоқ-яқиндан форумга ташриф буюрган барча қондошларимга рахмат!, - дейди “Отандастар” жамғармаси Президенти Абзал Сапарбекович. –Янгича форматдаги форумда Франция, АҚШ, Испания, Италия, Япония, Англия, Венгрия, Корея, Хитой, Монголия, Россия, Ўзбекистон, Қирғизистон каби 40 та давлатдаги қозоқ миллий маданий марказлари фаоллари ҳамда  ўз соҳаларида салмоқли ютуқларни қўлга киритаётган қозоқлар таклиф қилинган. Улар қайси мамлакатда  қайси  йўналишда фаолият юритмасин барибир бизнинг миллатдошимиз бўлиб қолаверади. Биз улар билан ҳар жойда фахрланамиз!

"Мамлакат тараққиётида миллатдошларнинг роли", “Миллий урф-одат ва анъаналарни сақлаш ва янада  ривожлантириш драйвери”, “Медиа ва замонавий тенденциялар”, “ХХI асрда – қозоқ тили” мавзуларида ўтказилган сессияларда “Altyn Qyran Foundation” жамғармаси раиси  Исламбек Салжанов, америкалик қозоқ профессори Нуршат Нураже, Германиянинг Европа қозоқлари жамияти раиси Садия Сурер, Қозоғистонда хизмат кўрсатган маданият ходими Татяна Полтавская, сиёсий фанлар доктори, профессор Раушан Канапиянова, АҚШ даги “Silkroad Innovation Hub” бошлиғи, “Digital Nomads”  уюшмаси таъсисчиси Асет Абдуалиев сўзга чиқдилар. Чет эллардаги қондош тадбиркорлар иштирокида бизнес форумлар ташкил этиш, илм-фан, маданият, санъат соҳасида ҳамкорликни йўлга қўйиш масалалари муҳокамалар майдонида бўлди.

Шунингдек, “Қозоғистон газеталари” ҳамкорлиги бош директори Дихан Қамзабекули, “Жибек жоли” телевиденияси  директори Еркежан Кунтуған, Туркияда чоп этиладиган “Қозоқ ели” журнали бош редактори Ертолқын Гайретуллах,  таниқли мобилограф Қыран Талапбек, You Tube платформасидаги “Сурауы бар” канали авторы Ербол Сейилхан   миллий қадриятларимизни ёшлар онгига сингдириш, ўзаро муомала маданиятида она тили – қозоқ тилидан кенг фойдаланиш, хорижий оммавий-ахборот воситаларида тажриба алмашишни йўлга қўйиш борасидаги фикр-мулоҳаза ва таклифлари билан ўртоқлашдилар.

Форумнинг якуний сессиясида Ўзбекистон қозоқ миллий маданият маркази раиси Серикбай Усенов сўзга чиқиб, дунё қозоқларини  шунингдек, ўзбекистонлик делегатларни бирлаштирган ушбу кенг кўламли тадбирни ташкиллаштиргани  учун “Отандастар” жамғармасига миннатдорчилик билдирди.

Иштирокчилар билан танишиш жараёнида  турли мамлакатлардан форумга ташриф буюрган қондошлар бугун ўзлари фаолият юритаётган соҳаларда илғор ва етакчилиги билан эътирофга лойиқлиги  миллатдошларни хурсанд қилади, албатта!. 

Умуман, форум доирасида ўтказилган барча тадбирлар  юқори савияда ташкил этилди, дейишга тўла асосларимиз бор.  

Райҳон ҚОДИРОВА, махсус мухбиримиз.

Учқудуқ-Астана-Учқудуқ.

    Икки давлат ўртасида соҳа бўйича 10 га яқин меморандум имзоланди.

Шу йилнинг 27-29 ноябр кунлари Беларусиянинг Минск шаҳрида Беларус-Ўзбекистон тиббиёт анжумани бўлиб ўтди. Унда Ўзбекистон делегацияси вакилларидан иборат бир гуруҳ шифокорлар таркибида мен ҳам  тадбирларда иштирок этдим.

Анжуман доирасида Беларусиядаги Республика клиник тиббиёт марказини бориб кўрдик ҳамда Навоий вилояти делегацияси билан Беларусия аъзолари ўртасида соҳа юзасидан 10 га яқин меморандум имзоланди.

   Ушбу ҳужжатларда болалар хирургияси, трасплантология, оналик ва болаликни муҳофаза килиш ҳамда малака ошириш тизими каби қатор истиқболли вазифалар кўзда тутилган.

   Белорусия тиббиёти ҳақида гапирадаиган бўлсам, у ўзининг ноёб инновацион ёндашувлари ва соғлиқни сақлаш соҳасидаги муҳим ютуқлари билан машҳур. Ушбу мамлакатда юқори технологияли хизматларни кўрсатадиган ва аҳолига тиббий хизмат кўрсатадиган сифатли тиббий муассасаларнинг кенг тармоғи мавжуд.

    Белорусия тиббиётининг асосий хусусиятларидан бири бу мамлакатнинг барча фуқаролари учун мавжудлигидир. Давлат соғлиқни сақлаш тизимини тўлиқ молиялаштиради, бу эса ҳар бир фуқарога бепул тиббий ёрдам кўрсатишга имкон беради. Сифатли тиббий хизмат кўрсатиш, фуқароларнинг соғлиғига таъсири ва касалликларнинг олдини олиш учун мамлакатда инновацион даволаш ва диагностика усуллари ишлаб чиқилмоқда ва жорий этилмоқда.

Белорусия тиббиёт мутахассислари юқори сифатли ва самарали даволанишни таъминлаб, ўз амалиётига замонавий технологияларни фаол равишда жорий қилмоқдалар. Беларус тиббиётининг муҳим хусусиятларидан бири соғлиқни сақлаш соҳасидаги турли ихтисосликларни бирлаштирган комплекс тиббий дастурларни жорий этишдир. Бу беморларни даволашда тўлиқ ва кенг қамровли ёндашувни таъминлаш ва уларнинг соғлиғи билан боғлиқ муаммоларни иложи борича самарали ҳал қилиш имконини беради.

Барча фуқаролар учун тиббий хизматларнинг мавжудлиги бўйича Беларусия Бруней ва Канада билан биргаликда дунёда биринчи ўринни эгаллайди. Беларус иқтисодиёт вазирлиги маълумотига кўра,  5 ёшгача бўлган болалар ўлими энг паст кўрсаткичда.  Ушбу мезон бўйича мамлакат дунёда тўртинчи ўринни эгаллайди.

Юқори технологияли тиббий ёрдам фаол ривожланмоқда. "Асосий тиббий ёрдам" кўрсаткичи бўйича Беларус 2022 йилда Америка ижтимоий тараққиёт императив ташкилоти томонидан тузилган ижтимоий тараққиёт рейтингида 19-ўринни эгаллади.

Орган трансплантацияси сони бўйича 1 миллион аҳолига - 55,7 та бўлиб, ҳамдўстлик мамлакатлари ҳудудида етакчи ҳисобланади. Шунингдек, бўлиб ўтган учрашувларда Белорусия кўплаб  Европа мамлакатларидан  ўртача тиббий ходимлар билан таъминланганлиги жиҳатидан олдинда эканлигини таъкидладилар. Жумладан, 1991 йилда  10 минг кишига 41 га яқин мутахассис шифокорлар тўғри келган, 2022 йилда 55 дан ортиқ. Европа Иттифоқи бўйича ўртача бу кўрсаткич – 33, МДҲ да – 38 ни ташкил қилади.

Ўртача тиббий ходимлар билан таъминланганлик даражаси 10 минг аҳолига 110 дан 135 гача ошди.  Бу  кўрсаткич Европа Иттифоқида - 86,8 ва МДҲда 62 мутахассисдан иборат.

10 йил олдин орган ва тўқима трансплантацияси ҳақидаги хабарлар мамлакат ОАВ лари янгиликларида тез-тез кўриниб турарди. Ҳозир Беларусияда бу оддий ҳолат.  Трансплантологлар ҳар йили 500 га яқин одамнинг ҳаётини сақлаб қолишади. Ҳар йили трансплантация сони ўсиб бормоқда. Илгари трансплантатцияда нажот топишнинг ягона имконияти чет эллик шифокорларга қиммат саёҳат эди. Энди чет элликлар Белоруссияда нажот изламоқда. Улар  ҳатто АҚШ ва Буюк Британиядан ҳам келишади, чунки у энг юқори сифатда арзонроқ.

Замонавий тиббиёт ривожланишининг яна бир муҳим йўналиши онкологиядир. Белоруссияда саратон касаллигига қарши курашиш бўйича алоҳида дастур мавжуд. Асосий эътибор диагностикага қаратилган. Беморларда ўсмалар тахминан 70% дастлабки босқичларда аниқланади. Бу ерда, албатта, кўп нарса шифокорларга ўз вақтида мурожаат қилишга боғлиқ.

Аммо энди даволаниш саратоннинг сўнгги босқичида ҳам муваффақиятли бўлиши мумкин. Бугунги кунда Белорусия онкологлари ҳисобида муваффақиятли даволанган 300 мингдан ортиқ бемор бор. Бундай беморларнинг узоқ муддатли омон қолиш даражаси 74% ни ташкил қилади. Бу кўрсаткич бўйича Беларус Европанинг энг яхши ўнталигига киради.

Мамлакат тиббиётининг яна бир шубҳасиз рамзи – "она ва бола". Шифокорларнинг ноёб жиҳозлари ва кўникмалари ҳақида кўп гапириш мумкин, аммо ютуқлар ҳақида энг яхши нарса бу кичик фуқароларнинг – болажонларнинг қутқарилган ҳаёти.

Мустақиллик йилларида чақалоқлар ўлими даражаси беш баравар, оналар ўлими даражаси эса 11 баравар камайгани  аҳоли соғлигини муҳофаза қилиш ва мустаҳкамлаш масаласига давлат сиёсати даражасида эътибор қаратилаётганидан далолат беради.

Хуршид ШУКУРОВ,

Учқудуқ туман тиббиёт бирлашмаси бошлиғи,

Халқаро анжуман қатнашчиси.

     Қалб ёритгичи – китобларсиз кўнгиллар қоронғу, руҳиятлар бўм-бўш, осмон ёритгичи – қуёшсиз   олам  зулмат,  энергия манбаисиз  –  ҳаёт тарзи  оқсоқ.

      Ҳа, инсон ҳаётининг фаровонлиги, саноат ривожи, техник такомиллашув, илм-фан тараққиёти, ижтимоий-иқтисодий юксалиш, барча-барчаси энергия манбаининг барқарорлигига  боғлиқ  равишда  яшайди. Қишлоғу шаҳарлар, боғчалару мактаблар, ишлаб чиқариш ташкилотлари, давлат муассасалари, йўллар, кашфиёт ва ихтиролар  электр энергиясидек табиатнинг бебаҳо неъмати билан биргаликдаги узвий алоқада ривожланади.

    Қизилқум чўлларида ястанган Учқудуқда асосий меҳнат фаолияти кон-металлургиядек сеҳрли соҳа билан боғлиқ. XX асрда саҳро бағрига яширинган нодир металлар саноати ривожлангунга қадар, бу бағрикенг, сахий чўлларда чўпонларнинг минг-минглаб чорвалари туёқ изларини қолдирган. Яйдоқларда норғул туяларнинг ҳайбати кўринган. Ўтган асрнинг 50 йилларида олиб борилган геологик-қидирув ишлари эса Қизилқум тупроқлари қазилма бойликларига кон экани аниқланган. Ана шундай илмий изланишлар самараси ўлароқ,  ташкил этилган гигант корхона  –  Навоий   кон-металлургия комбинатида  бир неча йирик бўлинмалар мавжуд.

    Вилоят марказидан 300 км узоқликда жойлашган, чўл бағридаги Учқудуқ  олтин ва уран каби қимматбаҳо металлар  ўчоғи ҳисобланади.  Бу ерда кўпсонли ишчи-ходимларни ўзида жамлаган, ишлаб чиқариш ва ижтимоий объектларга эга Шимолий кон бошқармасидаги ҳар бир соҳа бир-бирига занжир каби уланган. Кончилик, механика, геология, транспорт, ахборот-коммуникация  ва бошқа тармоқлар энергетика соҳаси ёрдамида  фаолият юритади. Табиатнинг тенгсиз неъмати  –  электр энергиясининг бўлинмаларга  мунтазам ва барқарор узатилишида,  кон маъданларини ер бағридан олиш,  ташиш,  ажратиш, қайта ишлаш ва бойитиш ортида энергетик мутахассисларининг, ишчи-ходимларининг масъулиятли, машаққатли  меҳнати бор. 

Баъзи соҳаларда аниқликдан ташқари тахмин, фараз  каби фикрлар орқали муаммога ечим топилса, кўзга кўринмас, ҳид ва таъмсиз, рангсиз бўлган электр энергиясидаги муаммолар билан ишлашда ақл-заковатга таянган ҳолдаги  аниқлик жуда муҳим. Энергетика ҳам  тиббиёт ва таълим каби  хатони ёки кичик узилишни  ўзгартириб, асл ҳолига  қайтариб бўлмайдиган соҳа.  Жимитдек “томирнинг  узилиши”  ҳам катта-катта муаммоларни келтириб  чиқаради,  бу кичик паузанинг жавобгарлиги  нақадар оғир  эканини   энергетиканинг нонини еяётган темиртиш мутахассислар жуда яхши билишади. 

Навоийдан Учқудуқ томон юраркансиз, йўлнинг икки четидаги қувурлар, неча йиллар давомида йўловчиларни кузатиб турган ҳаво электр узатиш таянчларига осилган симлар  сизу биз  учун гўёки аҳамиятсиздек. Бир неча йиллардан бери қатнаётганингиз – ушбу йўлларда қувурларнинг узала тушиб  ётиши оддий ҳолдек туюлади. Навоий гидроэлектростанциясидан ишлаб чиқариш ва туман аҳолиси истеъмоли учун узатилаётган 220 киловольтли электр энергиясини Шимолий кон бошқармаси бўлинмаларига, халқ истеъмолига меъёрида ва барқарор узатилишини бош энергетик бўлими назорат қилади. 

Аҳад  Ортиқов бошқарма бош энергетиги сифатида бўлинмада меҳнат қилаётган барча энергетик мутахассисларга раҳбар. У  мураккаб муаммоларга тезкорлик билан  ечим топади. Устоз-шогирд анъанаси асосида ёшлар билан ишлаш,  ходимларининг турли масалалардаги мурожаатлари бўйича ўз вақтида, аниқ ва холис қарорлар қабул қиладиган одил, қаттиққўл ва айни пайтда халқчил  раҳбар сифатида барчага маълум. Шермамат Донияров, Учқун Сафаров, Гулшат Умбетбаева, Елена Проворова, Джамал Мустафаев, Азиз Исломов каби мутахассислар Аҳад Ортиқовнинг икки қанотидек!

Мен энергетикларни ҳарбийларга ўхшатаман, қандай вазият, қай шароит бўлмасин,  улар ҳамиша ҳушёр. Сабаби, улкан  корхонанинг энергия манбаини назорат қилиш, барқарорлигини сақлаб, меъёрида узатиш учун йилнинг қайси фасли бўлмасин, табиат ҳодисалари билан “курашиб” меҳнат қиладилар.

Бизлар ёмғирпўш билан ёмғир оҳангига мос хотиржам одимлаётганимизда ёки автоулов ойнасидан завқ билан шаррос томчиларни кузатаётганимизда, оппоқ қор пейзажи  кўзимизни қувонтирганида,  совуқдан чўчиб уйимиз томон  шошилган чоғларимизда, иссиқ ўрнимизда туш кўраётганимизда энергетиклар шиддат ила мураккаб вазият билан  “жанг” қилаётган бўлиши мумкин. Бундай пайтда улар кун ё туннинг, иссиқ ё совуқнинг ҳисобини  қилмайдилар. Улар ватан равнақи йўлидаги саноатнинг, халқ фаровонлиги учун зарур бўлган энергия манбаининг барқарорлашуви сабаб бедор бўладилар.

Ёзнинг қайноқ тафтидан қочиб,  кондиционернинг муздек ҳавосидан роҳатланиб ўтирганингизда, фарзандингиз билан ёруғ хоналарда дарс тайёрлаётганингизда, музлатгичингиздаги маҳсулотларингиз истеъмолга яроқли,  сифатли сақланаётганда ва яна электр энергияси эҳтиёжи зарур  бўлган  майда-чуйда бўлиб кўринадиган аслида катта икир-чикирларимизнинг ортида энергетикларнинг масъулиятли, машаққатли ва хавфли меҳнати мужассам.

Мавзудан узоқлашмаган ҳолда,  тармоқлар ва нимстанциялар цехи  ҳақида бироз тўхталиб ўтсам. “Феруза” подстанциясидан узатиладиган энергия манбаининг  узатилиши, таъмирланиши, хавфсиз ишлашини тармоқлар ва нимстанциялар цехи назорат қилади. Бўлинма подстанцияларда юқори вольтли электр жиҳозларини таъмирлаш ва уларга хизмат кўрсатиш,  саноат майдончалари юқори вольтли электр жиҳозларини таъмирлаш ва хизмат кўрсатиш, ишлаб чиқаришга тайёрлаш участкаси, линияли-кабелли участкалари  каби 7 та  участка  шунингдек, марказий электролаборатория релеъли ҳимоя ва автоматика гуруҳи,  тезкор-диспетчерлик гуруҳлардан иборат. Тармоқлар ва подстанциялар цехини ёш, шижоатли мутахассис Владимир Редкозубов бошқариб келмоқда.

Бош энергетик бўлими нафақат электр энергияси, балки техник ва ичимлик суви газ, иссиқлик, иссиқ сув  таъминоти, бўйича ҳам масъул. Иссиқлик-сув-газ таъминоти ва оқова сув цехи ушбу масалалар билан шуғулланади.  Юқорида келтирганим, марказ ва туман оралиғида йўлнинг икки четини эгаллаган қувурларнинг бири орқали  аҳоли учун  ичимлик суви  келтирилса, яна бирида  ишлаб чиқаришда фойдаланиладиган ва туман ҳудудидаги  боғларни суғоришда ишлатиладиган техник сув келтирилади. Қишнинг аёзли кунларида қувурлар музлашининг олдини олиш ёки фавқулодда вазиятларда  огоҳлик соҳа ходимларига хос, биргина эътиборсизлик бутун бошли туман аҳолисининг сувсиз қолишига ёки қиш кунларида аҳоли хонадонларидаги иситиш тизимининг йўлдан чиқишига  сабабчи бўлиши мумкин.

Кундалик ҳаётимиз, иқтисодиёт тармоқлари фаолиятини электр энергиясиз тасаввур қилиб бўлмайди. Аммо кейинги йилларда бутун дунёда унга бўлган эҳтиёж шу қадар  ошиб бормоқдаки, пировардида, истеъмол ҳажми ишлаб чиқариш суръатидан ҳам ортиб кетаяпти. Энергия таъминоти корхона бўлинмаларидаги ишлаб чиқариш суръатига яраша улкан. Айни шу жиҳат соҳага инновацион технологияларни кенгроқ жорий этиш орқали уни янада ривожлантириш билан бирга, табиий газ, нефть, кўмир каби ресурсларни тежашни ҳам тақозо қилмоқда.

Шимолий кон бошқармасида ҳам ушбу йўналишда қатор ишлар амалга оширилмоқда. Бу борада, корхонада энергия сиғимини қисқартириш, энергия тежовчи технологияларни жорий этиш  чора-тадбирлар дастури ишлаб чиқилган. Корхонада йил давомида 35 035 000 кВт электр энергия тежалиши  ҳамда қайта тикланадиган энергия манбааларидан фойдаланиш мақсадида 756 дона ва ходимларнинг хонадонларига 65 дона қуёш сув иситгичлари ўрнатилди.

Шунингдек, 1600 кВт қувватга эга қуёш фотоэлектр станцияси ўрнатилиши режалаштирилган бўлиб, айни пайтда 3- ГМЗда 1000 кВт, “Даугизтау” конида 200 кВт, ИСГТваОСЦда 150 кВт қувватга эга қуёш фотоэлектр станцияларини ўрнатиш ва фойдаланишга топшириш бўйича қурилиш-монтаж ишлари олиб борилмоқда.

Бундан ташқари, ШКБ  бўлинмаларида 2023 йилмида 154 дона умумий ҳисобда жами 774 дона қуёш панелли кўча ёритиш чироқлари ўрнатилган. 

“Шарқий” ва “Даугизтау” конларидаги   24 дона ЭКГ экскватордан 23 донаси транзисторли бошқарув тизимига модернизация қилинган. Бунинг натижасида 28 122 436 кВт электр энергияси сарфланмоқда. Яъни йилига 5 562 064 кВт электр энергияси ўртача   5 млрд. сўм пул  иқтисод қилинмоқда. Технологик жараёнлар учун  33,7 млн.м3 табиий газ ўрнига 20 млн.м3, 22 млн.м3 техник ва ичимлик сув ўрнига  16.9 млн.м3 сув сарфланди. Пировардида, табиий газдан ўртача 24,6 млрд. сўм, сувдан 30,6 млрд. сўмдан ортиқ маблағ тежаб қолинди.

Қайси тармоқни кузатмайлик, энергетика масалаларига дуч келамиз. Биз эътибор бермайдиган жуда кичик деталлар борки, уларни кичик дейишнинг ўзи нотўғридек.Киприк қоқишимизнинг, юриш-туришимизнинг, ҳар бир ҳаракатимизнинг ўзи – энергия манбаи!

 “Энергетиклар куни” муносабати билан ушбу мақолани қоғозга туширарканман, менга бутунлай ёт деб билганим ушбу соҳанинг аслида менга ҳам  бегона эмаслигини англадим – чиройли табассум, яхши сўз ортида ҳам қанча-қанча энергия мавжуд!

Хулоса қилганим шу: хонадонларимиз ва  кўнгилларимизни ёритиб турадиган  чароғбонларимиз  – энергетикларимиз  омон бўлишсин!

Нилуфар Муйдинова,

ШКБ мутахассиси.

    Меҳнат муҳофазаси бу инсоннинг меҳнат жараёнидаги хавфсизлиги, сиҳат-саломатлиги ва иш қобилятининг сақланишига қаратилган тадбирлардир. Зеро, меҳнат қилувчи шахснинг хавфсизлиги, саломатлиги, меҳнат қилиш қобилиятини ҳимоялаш, соғлом меҳнат шароитлари яратиш, касб касалликлари юз бериши хавфининг олдини олиш, ишлаб чиқаришда жароҳатланишларга йўл қўймаслик меҳнатни муҳофаза қилиш тўғрисидаги қонунда белгилаб қўйилган.

Юртимиздаги барча ишлаб чиқариш корхоналарида бўлгани каби Шимолий кон бошқармасида ҳам “Меҳнатни муҳофаза қилиш тўғрисида”ги қонунга мувофиқ аҳамиятга молик ишлар олиб борилмоқда. Меҳнат муҳофазаси ва техника хавфсизлиги  бошлиғи Азим Жумаев билан суҳбатимиз шу хусусда бўлди.

   -Корхонада ишчи-ходимларнинг хавфсизлигини таъминлаш  борасида қандай ишлар амалга оширилмоқда?

-Навоий КМК хавфли ишлаб чиқариш объектларидан бири бўлиб, меҳнат муҳофазаси, техника ва саноат хавфсизлигига риоя этилиши доимий назорат олинган. Мониторинг юритилади. Аввало, ходим то ишга қабул қилингунича тиббий текширув ва ўқув жараёнларидан ўтади. Фавқулодда вазиятлар, ёнғин хавфсизлиги хизмати мутахассислари томонидан амалдаги қонун ва низом талаблари асосида махсус ўқув курсида ўқитилади. Ишга қабул қилинганлиги тўғрисида буйруқ чиққанидан сўнг, 15-30 кун давомида ўқув-курс  комбинати малакали устозлари томонидан меҳнат муҳофазаси ва техника хавфсизлиги бўйича дастлабки билимларни эгаллайди. Шундан сўнг, корхона раҳбари томонидан малакали ходимга  бириктирилиб, тажриба амалиётини ўтайди.  Имтиҳон натижасига кўра, ишга чиқишга рухсатнома берилади. Корхонада ишлаётган барча ходимларнинг хавфсизлиги биринчи галдаги муҳим масала сифатида қаралиб, меҳнат муҳофазаси қатъий назоратга олинган.

- Ишчи-ходимларни шахсий ҳимоя воситалари билан таъминланганлик даражаси қандай?

-Жорий йилнинг 10 ойи давомида  98 турдаги умумий қиймати 2 млрд. 382 млн. сўм маблағ ҳисобидан мавсумий сифатли махсус кийимбош ва ҳимоя воситалари билан таъминланган. Шунингдек, ишни бошлашдан олдин участка бошлиғи, уста, меҳнат муҳофазаси ва техника хавфсизлиги муҳандислари иштирокида   меъёрий ҳужжатлар билан таништирилади.

-Меҳнат муҳофазасида ахборот технологияларнинг ўрни ҳақида маълумот бериб ўтсангиз?

-Барча бўлинмаларда замонавий ахборот технологиялари билан жиҳозланган ўқув синфлари ташкил этилган. Биргина, Автомобил транспорти бошқамаси мисолида айтадиган бўлсак,  16 ўринга мўлжалланган ўқув хонаси фаолият юритади. Инсон омили  аралашувисиз самосвал ҳайдовчиларини имтиҳон қилишда ўқув-машқ симулятори  катта аҳамиятга эга.

-Ходимларнинг саломатлиги сақлашга оид ишлар тўғрисида ҳам тўхталиб ўтсангиз?

-Моддий бойлик яратувчи ҳар бир ишчи-ходимнинг соғлигини сақлашга  муҳим масала сифатида қаралади, албатта. Улар учун махсус ювиниш хоналари ишлаб турибди, бу ерда вақти-вақти билан зарарсизлантириш  ишлари олиб борилади. Меҳнат шароити зарарли ва хавфли ишлаб чиқаришларда, шунингдек ўта ноқулай ҳароратли ёки ифлосланишлар билан боғлиқ шароитларда  меҳнат қилувчиларга сут ва сут маҳсулотлари ҳамда озиқ-овқатнинг  берилиши фикримизнинг далилидир.

“Тонг”, 3-гидрометаллургия заводи,  “Шарқий”  ва “Даугизтау” очиқ усулда қазиб олиш конларида жойлашган  ошхоналар фаолияти назоратга олинган. Корхона  томонидан бу мақсадларга жами  26 млрд. 430 млн. сўм маблағ ажратилган.

Ходимларнинг меҳнат шароитларидан келиб чиқиб, йилида бир ёки икки марта бепул профилактик кўрикдан ўтказилади. Республика ҳудуди ва хорижий давлатларида жойлашган сиҳатгоҳ ва соғломлаштириш марказларига саломатлигини тиклаш ва дам олиш учун йўлланмалар берилади. Жорий йил бошидан ходимлар учун 2 122 та йўлланмалар ажратилиб, бу мақсадларга  8 млрд. 700 млн. сўм сарфланди.

Яна бир эътибор бериладиган жиҳат, ҳар йили ШКБ бўлим ва бўлинмалари ўртасида “Меҳнат муҳофазаси ва хавфсизлиги бўйича жамоатчилик назоратини ташкил этиш” юзасидан кўрик-танлов ташкил этилмоқда. Бу йилги танловда  3-гидрометаллургия заводининг йирик майдалаш цехи  “Намунали бригада сменаси” йўналишиди ғолибликни қўлга киритиб 80 млн. сўм,  “Шарқий” очиқ усулда қазиб олиш кони 2-сонли бурғулаш ишлари участкаси 29-гараж бурғулаш ускунаси бригадаси “Намунали бурғулаш ускунаси бригадаси”,  йўналишида совриндор бўлиб 41 млн. сўм миқдорида моддий рағбатлантирилди.

Суҳбатни Агабек Атаниязовёзиб олди.