1.

Анча йиллар олдин бир хизматдошим бўларди. У менга: -Нега доим онанг ҳақида мунгли ҳикоялар ёзасан, ўқиганни дилини оғритиб, - ранжигандай бўлувди.

- Ўзимда бор бўлган барча яхши хислатларим учун онамдан ва фақат онамдан миннатдорман!. Чунки уларнинг бари онамники, -дегандим унинг эътирозига ўзим ҳам эътироз билдириб.

Ана шу воқеага ҳам кўп бўлди. Яқинда ўша собиқ хизматдошимни учратиб қолдим.

-Ўша пайтдаги гапим учун узр сўрайман, - деди мени ҳайрон қолдирганича. Кейин билсам яқинда унинг онаси ҳам...

2.

Балки ўша хизматдошимнинг эътирози сабаб бўлибми, охирги ўн йилдан буён онам ҳақида ҳеч нима ёзмабман. Лекин онам ҳар кун, ҳар соат, ҳар сонияда ҳаёлларимда мудом яшайди.

Бугун газетанинг байрам сонини нашрга тайёрлаб ўтирибман-у, яна онам ҳақида ёзишга шайланаман. Айтмоқчи, ёзмоқчи бўлган гапларим юрагимни сим-сим оғритаяптию барибир ёзолмайман. Фикримда аниқ-тиниқ айланиб юрган сўзларимни қоғозга тўкиш менга осон бўлмаяпти.

...О! Бу нарса оғирларнинг оғири, азобларнинг азоби эканини билсангиз эди. Ўн йилдан бери камида юз марта ёзишга чоғландим. Ҳар гал сарлавҳа қўяман, холос. У ҳам бўлса, кўз ёшларимга ғарқ бўлади: “Менинг онам дунёдаги жамики оналардан ҳам яхшироғи” дейман кўз ёшларим дарё бўлиб. Лекин, буларнинг бари жўнгина сўз туюлади, менга. Ўзимдан, ёзмоққа шайланган фикр-мулоҳазаларидан кўнглим тўлмайди. Қани энди, онамга муносиб сўзни топа олсайдим?!

3.

Отам ҳам, онам ҳам ниҳоятда маърифатли инсонлар эди. Ғийбат, фисқу-фасод билан иши бўлмаган хонадонда тўрт ўғилу икки қиз вояга етдик. Уйимизда дастурхон йиғилмасди. Бизникига меҳмонлар, ёзги таътилда дам олишга келган шаҳарлик қариндош-уруғлар ва уларнинг болалари келишарди.

Ҳар куни саҳармардонлаб уйқудан уйғонган онам хамир қориб, сўнгра сут-товар фермасига ишга борардилар. Ҳали биз болалар уйқудан уйғонмасдан ишдан қайтиб тандирдан нон узардилар. Ҳар куни бир хил кун тартиби. Албатта эрталабки, нонуштага қип-қизил бўлиб пишган иссиқ нонни дастурхонга қўярдилар. Онам ҳамма меҳмонларга беминнат хизмат қилардилар.

Отам борида  хонадонимизни бало-қазо четлаб ўтган экан. Отам, сўнгра опам у дунёлик бўлишди. Кетма-кет келган жудолик онамга оғирлик қилди. Ўша пайтда биз учала фарзанд ҳали олийгоҳ талабаси эдик. Йиллар ўтди ҳаммамиз ҳам йўлимизни топиб кетдик.

4.

Ҳар куни эрталаб онам билан диллашаман: “Онажон, дуо қилинг ишга боряпман!”. Ҳар куни ишдан қайтаман онам билан тиллашаман: “Онажон, дуо қилинг фарзандларим соғ-саломат улғайишсин!”.

Буларнинг бари ҳаёлдан ўтган, юракдан кечган бир орзу эди холос! Негаки, мен онамдан қарийб 400 км. олисда эдим. У пайтларда телефонда гаплашишнинг ҳам имконияти бўлмаган пайтлар. Йилида бир марта кўришганимизга эса хурсанд бўлиб юраверибман.

Оҳ, дийдор насиб бўлган фараҳбахш кунларни эслаб ҳозир ҳам кўзларимни ёшини тия олмаяпман. Қанд-қурус, туршагу майизларни мендек меҳрсиз, шафқатсиз қизингиз учун сандиқнинг тубида сақлайсиз. Ўзингиз киймай яна сандиқ тубига матоларни ташлайсиз. Мен боришим билан қўлимга тутқазасизу: “Тезгина тикувчига бор” дейсиз.

5.

Вақт табиб, дейдилар. Дардларингга малҳам қўяди, унуттиради, дейдилар!

Вақт ўтди. 20 йил вақт ўтди. Қани менинг дардим эскиргани?! Қани менинг қалбимдаги яраларимга қўйилган малҳам?! Қани соғинчимнинг босилгани?!

Йиллар ўтгани сайин аламларим, армонларим ортиб боряпти-ку? Айтишга ҳам уяламан, ҳатто онам билан иккаламизнинг бирга тушган суратимиз ҳам йўқ.

Шаҳардан уй олдим, уйимни кўрмади онам. Давлат мукофотларига муносиб кўрдилар, қувончимга шерик бўлмади, онам!. Китобларим босмадан чиқди, биттасини ҳам кўрмади онам!

Булар менинг янгиланиб-янгиланиб бораётган армонларим эмас-ми, ахир.

6.

Онамни тушимда кўрдим. Оппоқ рўмоли, қоп-қора ўрилган сочлари бошига чамбарак қилиб ўралган. Ниҳоятда чиройли кўйлак кийган, қўлларида нимадир бор. Ўшани менга узатганча кулиб қараб турибдилар. Онам ўлмаган, онам тирик эканлар деган ҳаёлда шошилганча уларнинг ёнларига югурдим. “Сен қатламани яхши кўрардинг, болам. Ол, еб ол!” дермиш.

Ҳа, онажоним-а! Тиригида менга атаб сандиқ  тубида егуликлар, ширинликлар сақлаб юрган онам, энди тушларимда ҳам бир нималарни илиниб юрган, онажоним-а!.

7.

Йиллар ўтаверди. Йиллар ақлимга ақл қўшаверди. Ақлим ошгани сайин андуҳим, армоним ортаверди.

-Тез-тез келиб тур, жоним болам,- дерди онам.

-Онажон, иш-ташвиш кўп, ташвишларимни камайтириб, болаларимни улғайтириб олайин, тез-тез келаман. Сиз билан бемалол ўтириб гаплашаман, -дердим.

-Ишинг камаймайди, битса отангники, битарди қизим, - дерди онам.

-Болаларим ҳали ёш, онажон. Шуларни оёққа қўйиб олай, кейин тез-тез келаман.

-Мен боламни дейман, болам боласини. Болаларингни оёққа қўйганингда мени топиб билармикансан?

-Ундай деманг, онажон! Юрагимни оғритманг, ҳали отдайсиз-ку, -дебман.

Отлар ўлган бу дунёда оналар ўлмайдими? Онам ўлмайди, дебман!.

8.

Онам борида онам мени туққан ҳовлига юриб эмас, учиб борардим. Энди у ҳовлига, акамнинг ҳовлисига минг андиша билан бораман. Акамнинг, янгамнинг юзига, кўнгил кўйига истиҳола билан боқаман. Ҳар сафар борганимда яраларим янгиланиб, учирма бўлган уйимдан мунғайиб қайтаман. Онам бўлса, тез-тез бормасмидим?

Энди ўзим онаман, ўзим бувиман! Барибир онамни соғинаман. Ҳаёт синовларидан, турмуш машаққатларидан, ноҳақликлардан сиқилиб кетсам, бир юпанч истаб қоламан. Аммо, ҳеч кимга дардимни айтолмайман.

Ҳар қандай ҳасратимни малол олмай эшитган онажонимни қўмсаб қоламан. Ҳеч ким онадай беозор, ҳасратдош бўлолмабди,  менга бу дунёда.

Сиз-чи, Сиз азиз ўқувчим! Бугун онангиз зиёратига бордингизми?  Ҳеч бўлмаса қўнғироқлашиб қўйдингизми?

Бу ҳикояни мутолаа қилаётганларнинг муҳтарама волидалари дунё тургунича турсин. Байрамингиз муборак бўлсин, азиз ва қадрли онажонлар!

Сизларга чексиз эҳтиром ила муаллиф.

   “Yuksalish” harakati ekolog mutaxassislar oʻrtasida soʻrov oʻtkazib, holatni yaxshilash boʻyicha 10 ta birlamchi chora-tadbirlar takliflarini ishlab chiqdi.

      Soʻrovda 34 nafar mutaxassis, shu jumladan, tegishli vazirlik va qoʻmitalar, tadqiqotchilar, mahalliy ekofaollar va jurnalistlar ishtirok etdi.

Respondentlarning aksariyati (80,7 foiz), birinchi galda, chang koʻtarilishini kamaytirish uchun barcha ochiq maydonlarga daraxtlar va koʻp yillik oʻtlarni ekish orqali “yashil belbogʻ” yaratish kerak, deb hisoblaydi. Bunga qoʻshimcha sifatida, ekilgan daraxtlarni doimiy parvarishlash, monitoring qilish, kesish holatlariga jazoni kuchaytirish muhimligini taʼkidladi.

Soʻralgan ekologlarning 74,4 foizi shaharsozlik bosh rejalari tasdiqlanmaguncha yangi, ayniqsa, koʻp qavatli va noturar binolar qurilishiga moratoriy joriy etish, qurilishlarga faqat “yashil” standartlar doirasida ruxsat berish zarur, deb hisoblaydi.

Respondentlarning 70,1 foizi havoni ifloslantiruvchi omillar haqida aniq tushuncha va maʼlumotlarga ega boʻlish uchun maxsus uskunalar orqali ifloslantiruvchi manbalarni (korxona, zavod, issiqxona va hk.) monitoring qilish kerak, degan fikrda. Bunda masʼul idoralar va NNTlar vakillaridan iborat tezkor monitoring guruhini tuzish maqsadga muvofiqligi taʼkidlangan. Monitoringda asosiy urgʻu quyidagilarga qaratilishi tavsiya etiladi:

ifloslanish darajasi, sabablari va tarkibini oʻrganish, uni bartaraf etish choralarini ishlab chiqish;

natijalarini OAVda eʼlon qilib borish;

havoni ifloslantirishga sabab boʻlgan korxonalarga ijobiy xulosalar yoki faoliyat yuritishi uchun ruxsatnomalar bergan shaxslarni javobgarlikka tortish;

qoidabuzarlarga jarima va jazo choralarini qoʻllash;

havo sifatini yaxshilash boʻyicha tavsiyalar ishlab chiqish.

Respondentlar, shuningdek, havoning ifloslanganlik holati haqida aholini xabardor qilish, zarur choralarni koʻrish boʻyicha tavsiyalar berish boʻyicha keng koʻlamli targʻibot ishlarini oʻtkazishni aytgan (57,3 foizi). Axborot bilan taʼminlash tizimli, doimiy va ekolog mutaxassislarning maʼlumotlariga tayanilgan boʻlishi kerak.

Ekspertlar barcha transport vositalarini, jumladan, traktor va texnikalarni rejadan tashqari texnik koʻrikdan oʻtkazish taklifini qoʻllab-quvvatlagan (53 foiz). Shuningdek, ular nosoz uskunalardan foydalanishni taqiqlashni yoqlagan.

Mutaxassislar, shuningdek, ijtimoiy ahamiyatli obyektlarda (maktab, bogʻcha, shifoxona va hk.) havoni tozalovchi tizimlarni oʻrnatishni (50,6 foiz) hamda ish beruvchilarga bino va ofislar ichkarisida havoni tozalash boʻyicha tezkor choralar koʻrishni ham tavsiya etgan (42,1 foiz).

Respondentlarga koʻra, vaqtinchalik chora sifatida namlikni oshirish uchun yerosti suvlaridan foydalangan holda favvoralar sonini koʻpaytirish zarur (25 foiz). Ayrimlarining fikricha, moʻtadil mikroiqlimni taʼminlash va havo sifatiga ijobiy taʼsir koʻrsatish uchun sunʼiy suv havzalarini yaratish ham samarali choralardan biri.

Soʻrovda qatnashgan ekspertlarning 19,3 foizi ifloslanish darajasi yuqori boʻlgan kunlarda aholi orasida tibbiy niqob taqish zarurligi toʻgʻrisida tushuntirish ishlarini olib borish kerak, deb hisoblaydi.

Shuningdek, soʻralganlarning 18 foizi qishloq va oʻrmon xoʻjaligi, ishlab chiqarish, omborlarda yongʻinning oldini olish chora-tadbirlarini kuchaytirish kerakligini taʼkidlagan. Chunki dala va oʻrmonlarda, xavfli kimyoviy moddalar saqlanadigan omborlarda sodir boʻladigan yongʻinlar natijasida havo sifatiga hamda inson salomatligiga salbiy taʼsir koʻrsatuvchi zaharli tutun va kul tarqalishi mumkin.

      “Ўзбекистон Республикасида экологик туризмни жадал ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Президент қарори (ПҚ-21-сон, 12.01.2024 й) қабул қилинди

        Қарорга кўра, давлат қўриқхоналари буфер зоналари, миллий табиат боғлари, питомниклар (қўриқхонага айлантирилган зоналар бундан мустасно), ўрмон ва ўрмон-ов хўжаликлари, тоғли ва чўл ҳудудлари ҳамда сув объектларининг сувни муҳофаза қилиш зоналарида жойлашган ер участкаларини комплекс туризм хизматларини йўлга қўйган ҳолда туристик кластерлар ташкил этиш учун тадбиркорларга ажратилади.

       Экоҳудудларда жойлашган ер участкалари уларнинг тоифаси ўзгартирилмаган ҳолда туристик кластерлар ташкил этиш учун тадбиркорлик субъектларига “E-auksion” орқали фаолият кўрсатиш муддатини кейинчалик узайтириш имконияти билан 10 йил муддатга ижарага берилади.

    2024 йил 1 сентябргача “Табиатга саёҳат” электрон платформаси ва унинг мобиль иловасини ишга туширилади.

 2027 йил 1 январгача:

 чўл ҳудудларида рекреацион туристик хизматларни кўрсатувчи курорт зоналарини (тоифали меҳмонхоналар, SPA-меҳмонхоналар, санаторий ва пасионатлар) ташкил қилган тадбиркорлар 3 йил давомида фойда солиғини ва юридик шахслардан олинадиган ер солиғини ушбу солиқлар бўйича белгиланган солиқ ставкаларига нисбатан 50 фоизга камайтирилган солиқ ставкалари бўйича тўлайди;

 чўл ҳудудларида тематик хиёбонларни ташкил қилган юридик шахслар тематик хиёбонлар фойдаланишга топширилган кундан эътиборан 3 йил давомида юридик шахсларнинг мол-мулкига солинадиган солиқни ва юридик шахслардан олинадиган ер солиғини ушбу солиқлар бўйича белгиланган солиқ ставкаларига нисбатан 50 фоизга камайтирилган солиқ ставкалари бўйича тўлайди.

     Президент томонидан имзоланган қонун билан “Давлат божи тўғрисида”ги қонунга ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.

    Жисмоний шахслар ўз ҳуқуқларини ва қонуний манфаатларини бузаётган маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг, республика ижро этувчи ҳокимият органларининг, маъмурий-ҳуқуқий фаолиятни амалга оширишга ваколатли бўлган бошқа органларнинг, фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг, улар мансабдор шахсларининг қарорлари, ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) устидан судга мурожаат қилганда давлат божини тўлашдан озод қилинади.

Мазкур шахсларнинг талабларини қаноатлантириш тўлиқ ёки қисман рад этилган тақдирда, давлат божи шу шахслардан талабларнинг қаноатлантирилиши рад этилган миқдорига мутаносиб равишда ундирилади.

     Бундай ҳолатларда фуқаролардан берилган аризалар бўйича ундириладиган давлат божи БҲМнинг 70 фоизи этиб белгиланди (илгари БҲМнинг 1 баравари миқдорида эди).

Қонун расмий эълон қилинган кундан эътиборан кучга киради.

    Президентимизнинг 2019 йил 22 августдаги қарорида Ўзбекистонда 2030 йилда қайта тикланадиган энергия
манбаларининг электр энергияси ишлаб чиқариш умумий ҳажмидаги улуши 25 фоизга етказилиши белгилаб берилган. Ҳозирги пайтда бу кўрсаткич
10-12 фоизни ташкил этади.

       Навоий вилоятининг Томди туманида БААнинг “Masdar” компанияси иштирокида умумий қуввати 500 МВт.га тенг шамол электр станцияси қурилди. “Masdar” Абу Даби амирлигининг “Mubadala Investment Company” инвестициявий холдинг шўъба компанияси ва қайта тикланадиган энергия манбаларини ривожлантириш бўйича дунёдаги етакчи халқаро бирлашмалардан бири ҳисобланади. У амалга оширган инвестиция лойиҳалари портфели қайта тикланадиган манбалардан электр энергияси ишлаб чиқариш бўйича 4000 МВт.дан ортиқ қувватни ўз ичига олади.

    Шунингдек  Навоий вилоятининг  Кармана туманида  қуёш  электр станцияси ишга туширилди.

“Ўзбекистон-2030” Стратегиясида ҳам  яшил энергетика масаласига алоҳида  эътибор қаратилган. «Яшил энергия» технологияларини кенг жорий қилиш доирасида насос станцияларининг электр энергияси истеъмолини камайтириш мақсадида

    Vazirlar Mahkamasining 08.01.2024 yildagi 11-sonli qarori bilan oliy ta’lim muassasalari talabalarining haq toʻlanadigan ishlab chiqarish amaliyotini tashkil etish tartibi tasdiqlandi.

     Mazkur hujjat bilan Oliy ta’lim tashkilotlari talabalarining iqtisodiyot tarmoqlari korхonalarida haq toʻlanadigan ishlab chiqarish amaliyotini tashkil etish tartibi toʻgʻrisidagi Nizom tasdiqlandi. U quyidagi tartiblarni belgilaydi:

• tanlov asosida haq toʻlanadigan ishlab chiqarish amaliyotini tashkil etish;
• talabalarning amaliy ishlari tanlovida ishtirok etishi;
• haq toʻlanadigan ishlab chiqarish amaliyotini tashkil etish va amaliyotga rahbarlik qilish;
• mehnat munosabatlari va moliyalashtirish monitoringini oʻtkazish

2024/2025 oʻquv yilidan boshlab kadrlar buyurtmachisi boʻlgan  vazirliklar, idoralar va хoʻjalik birlashmalari ichki ehtiyojlari va yillik rejasidan kelib chiqib:

• oʻqish shaklidan qat’i nazar,  shartnomalar asosida tegishli ta’lim yoʻnalishlari (mutaхassisliklar) boʻyicha talabalarga haq toʻlanadigan ishlab chiqarish amaliyotini ta’minlaydilar;
• talabalarga qonunchilikda belgilangan tartibda toʻlovni ta’minlaydilar;
• ishlab chiqarish amaliyoti davrida oʻzining ichki imkoniyatlaridan kelib chiqib byudjetdan tashqari mablagʻlar hisobiga oʻqiyotganlar uchun vaqtincha yashash joyi va yetarli sharoitlarni (shaхsiy himoya vositalari, maхsus ovqat va boshqalar) ta’minlaydi;
• qabul qiluvchi tashkilot tomonidan tayinlangan amaliyot rahbarlariga moliyaviy ragʻbatlantirish choralarini belgilash huquqi taqdim qilinadi;
• ishlab chiqarish amaliyotini muvaffaqiyatli oʻtagan talabalarga oʻqishni tugatgandan soʻng ushbu tashkilotlarda yoki ularning mintaqaviy boʻlinmalarida ishlashni tavsiya etish. 

Nizomga muvofiq Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi tomonidan haq toʻlanadigan amaliyotni tashkil etish maqsadida talabalar oʻrtasida yiliga kamida bir marotaba tanlov oʻtkaziladi.

 Amaliyot oʻtash uchun 500 ta (Toshkent shahri uchun – 45 ta, Qoraqalpogʻiston Respublikasi va viloyatlar uchun – 35 tadan) oʻrin ajratiladi. 

 Tanlovda ishtirok etish uchun talaba arizani shaхsan oʻzi, pochta orqali yoki elektron shaklda oʻzi oʻqiyotgan oliy ta’lim tashkilotiga topshiradi.

Tanlovda qatnashish uchun talaba:

• bitiruvchi bosqichda tahsil olayotgan va Oʻzbekiston rezidenti boʻlishi lozim;
• uning ta’lim yoʻnalishi (mutaхassisligi) tarmoq korхonasidagi faoliyat yoʻnalishiga mos boʻlishi kerak.

Oliy ta’lim tashkiloti ariza bergan talabalar toʻgʻrisidagi ma’lumotlarni yoʻllanma хati bilan Maхsus komissiyaga 5 ish kuni davomida taqdim qiladi. Komissiya ushbu hujjatlarni kelib tushgan kundan boshlab 5 ish kuni davomida koʻrib chiqadi va talabani tanlovda ishtirok etishi yoki uni rad etish toʻgʻrisida qaror qabul qiladi.  

 Maхsus komissiya tomonidan talaba amaliyotini tashkil etish ish rejasi himoyasi (taqdimot koʻrinishida) oʻtkazilib, 20 kun ichida yakuniy qaror qabul qilinadi. Yakuniy qaror qabul qilingandan 10 ish kuni davomida tanlov natijalari boʻyicha ma’lumot Vazirlikning rasmiy veb-saytiga joylashtiriladi. 

Amaliyot 1 oydan 3 oygacha boʻlgan davr mobaynida oʻquv rejasida belgilangan muddatlarda  amalga oshiriladi. Talabaning amaliyot oʻtashi uchun sinov muddati belgilanmagan.

 Gʻolib talabalarning amaliyoti boʻyicha хarajatlar Maхsus komissiya tomonidan yakuniy qaror qabul qilingandan soʻng 15 kun davomida qoplanadi. Bunda talabaga  BHMning 2 baravari miqdorida ish haqi va unga hisoblangan ijtimoiy soliq tegishli hisobraqamga oʻtkaziladi. 

Nizom harbiy va harbiylashtirilgan oliy ta’lim tashkilotlariga nisbatan tatbiq etilmaydi. 

Tanlovdan tashqari talabalar uchun tashkil etilgan ishlab chiqarish amaliyotlari vazirliklar, idoralar va korхonalar tomonidan moliyalashtirilishi mumkin.

Uchquduq tuman Yuridik xizmat ko`rsatish markazi

bosh yuriskonsulti Shodiyeva  Nafisa Minboy qizi

      Odamlar hisobini yuritish amaliyoti ilk bor miloddan avvalgi III ming yillikdan boshlangan. Bu jarayon dastlab Osiyo va Afrika davlatlari, Misr, Mesopotamiya, Hindiston, Xitoy va Yaponiyani qamrab olgan. Bu islohotdan koʻzlangan maqsad soliq toʻlovchilar va askarlikka yaroqli aholi sonini aniqlash boʻlgan.

      Ilk oʻrta asrlarda mazkur tartibot birmuncha takomillashgan. Aholini hisobga olish elementlari xoʻjaliklarning yozma kitoblar, kadastrlardagi tavsiflari bilan uygʻunlashgan. Ularda odamlar yoki oilalar emas, balki uy-joy kabi soliqqa tortish birliklari birinchi oʻringa qoʻyilgan.

      Finlyandiyada XVI asrdanoq aholi soni roʻyxatini olib borish boshlangan. Davlatning maqsadi birinchi oʻrinda soliqqa tortish va harbiy xizmatga chaqirish bilan bogʻliq boʻlgan. Oʻsha davrda Shvetsiya oʻzining Sharqiy qismi boʻlgan Finlyandiyani qoʻshganda ham aholisi kam, kambagʻal davlat edi. Binobarin, yirik maʼmuriy apparat va armiyani saqlab turish uchun harbiy xizmat majburiy boʻlgan, soliqqa tortiladigan aholi va uning mulki toʻgʻrisidagi maʼlumotlar ham muntazam yuritilgan.

     Aholi roʻyxatida joylashgan va butun Finlyandiyani oʻz ichiga olgan axborot tarkibi oʻzining keng qamrovli ekanligi bilan ajralib turadi. Axborot bazasi mamlakatning har bir fuqarosi haqidagi aniq va eʼtiborga loyiq maʼlumotlarni oʻz ichiga oladi. Fuqaro toʻgʻrisidagi eng muhim maʼlumot uning ismi va familiyasi, tugʻilgan joyi va sanasi hamda fuqaroligidir. Shuningdek, fuqaroning oilaviy ahvoli (turmush oʻrtogʻi, farzandlari va ota-onasi) hamda yashash joyi toʻgʻrisidagi maʼlumot ham muhimdir.

      XVIII asr oʻrtalaridan aholini oʻrganishga qiziqish ortadi. Avstriya, Niderlandiya, Daniya, Ispaniya, Yaponiya, AQSHda odamlar hisobini yuritishga kirishiladi. Biroq bu hisob-kitoblar butun boshli aholini qamrab ololmagan.

      Aholini universal roʻyxatga olish 1665-yilda Yangi Fransiya (Kvebek) koloniyasida boʻlib oʻtdi. AQSHda 1790-yilda toʻliq aholini roʻyxatga olish ishlari olib borildi. Oʻshanda oʻn yetti nafar politsiya xodimi mamlakat boʻylab sayohat qilib, xonadonma-xonadon yurib, oltita savolga javob toʻplashdi: uy egasining toʻliq nomi, oʻn olti yosh va undan katta yoshdagi ozod oq tanli erkaklar, oʻn olti yoshdan kichik boʻlgan ozod oq tanli erkaklar, ozod oq tanli ayollar, boshqa ozod shaxslar va qullar soni.

      Oʻttiz yil oʻtgach, Italiya, Ispaniya, Angliya, Irlandiya, Avstriya, Fransiyada roʻyxatga olish vaqti keldi. 1851-yilda Xitoyda, keyin Yaponiyada (1871) va nihoyat, Rossiyada aholi roʻyxatga olindi.

       Zamonaviy bosqich XX asrning oʻrtalaridan boshlandi. Osiyoning qator mamlakatlarida, shuningdek, Afrikada aholini roʻyxatga olish oʻtkazildi. Bu yangi mustaqil davlatlar paydo boʻlishi bilan bogʻliq edi. Oʻtgan asrning 70-yillarida Yaman, BAA, Saudiya Arabistoni kabi mamlakatlarda birinchi marotaba aholi roʻyxatdan oʻtkazildi. XX asrning oxiriga kelib, aholini roʻyxatga olish dunyoning deyarli barcha hududini qamrab oldi.

Navoiy viloyati statistika boshqarmasi

Roʻyxatga olish jarayonlarini tashkil etish va oʻtkazish boʻlimi

      Турар жойга нисбатан мулкий ҳуқуқларга ёки турар жой мулкдори билан қариндошлик алоқаларига эга бўлмаган шахсларни ушбу турар жойдан доимий рўйхатдан чиқариш учун уларнинг розилигини олиш бекор қилинмоқда.

       Вазирлар Маҳкамасининг “Мулк ҳуқуқининг дахлсизлигини ишончли ҳимоя қилиш бўйича чора-тадбирлар белгиланганлиги муносабати билан ҳукумат айрим қарорларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги қарори қабул қилинди.

Турар жойга нисбатан мулкий ҳуқуқларга ёки турар жой мулкдори билан қариндошлик алоқаларига эга бўлмаган шахсларни ушбу турар жойдан доимий рўйхатдан чиқариш учун уларнинг розилигини олиш бекор қилинмоқда (бундан тарафлар ўртасида бошқача келишув тузилган ҳолатлар мустасно). 

       Жисмоний ва юридик шахсларга етказилган мулкий зарарларни компенсация қилиш бўйича республика ва ҳудудий мақсадли жамғармалар маблағларини шакллантириш ҳамда улардан фойдаланиш тартиби тўғрисидаги низомнинг янги таҳрири тасдиқланди.

       Республика компенсация жамғармаси маблағларидан ер участкалари жамоат эҳтиёжлари учун олиб қўйилиши муносабати билан етказилган зарарларни қоплаш учун фойдаланилади.

      Ҳудудий компенсация жамғармалари маблағларидан қуйидагилар учун фойдаланилади:

• ер участкалари жамоат эҳтиёжлари учун олиб қўйилиши муносабати билан етказилган зарарларни қоплаш;
• жисмоний ва юридик шахсларга етказилган қуйидаги зарарларни (кейинги ўринларда – мулкий ва маънавий зарар) қоплаш:
• кўчмас мулк объектларига бўлган ҳудудларнинг давлат реестрига ноқонуний ёди ҳақиқатга тўғри келмайдиган маълумотларнинг киритилиши натижасида уларга ишониб ҳаракат қилган жисмоний ва юридик шахсларга етказилган зарарлар;
• давлат органлари, уларнинг мансабдор шахслари ва хизматчиларининг қонунга хилоф деб топилган қарорлари, ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) натижасида жисмоний ва юридик шахсларга етказилган ва суднинг қонуний кучга кирган қарори билан аниқланган зарарлар;
• терговга қадар текширувни амалга оширувчи органлар, суриштирув, дастлабки тергов, прокуратура органлари ва суднинг қонунга хилоф деб топилган ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) туфайли етказилган зарар ва маънавий зиёнлар;
• турар жой инсофли эгалловчидан қонунчиликда белгиланган тартибда талаб қилиб олинишига йўл қўйилмаслиги натижасида мулкдорга етказилган зарар. 

      Ер участкаларини компенсация эвазига жамоат эҳтиёжлари учун олиб қўйиш натижасида жисмоний ва юридик шахсларга етказилган мулкий зарарларни қоплаб бериш схемаси қуйидагича: 

•       Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар, Тошкент шаҳар ва туман (шаҳар) ҳокимликлари – жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаати асосида ёки ўз ташаббусига кўра тегишли ҳужжатларни республика ва ҳудудий мақсадли жамғармалар кузатув кенгашига (кейинги ўринларда – кузатув кенгашлари) мурожаат қилади;
• кузатув кенгашлари 3 иш куни мобайнида тақдим этилган ҳужжатларни кўриб чиқади ва ер участкалари жамоат эҳтиёжлари учун олиб қўйилиши муносабати билан зарарларнинг ўрнини жисмоний ва юридик шахсларга қопланишини молиялаштириш тўғрисида қарор қабул қилади;
• Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар, Тошкент шаҳар ва туман (шаҳар) ҳокимликлари 3 иш куни мобайнида етказилган зарарларни қоплаб беради. 

      Жисмоний ва юридик шахсларга етказилган мулкий ва маънавий зарарларни қоплаш учун жисмоний ва юридик шахслар ариза, суд қарори ва бошқа тегишли ҳужжатларни илова қилган ҳолда Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент шаҳар ҳокимликларига мурожаат қилади.