Ўзбекистон Республикаси Сайлов кодексининг 99-моддасига асосан, Марказий сайлов комиссияси вилоят, туман, шаҳар сайлов комиссиялари, округ ва участка сайлов комиссиялари Давлат бюджетидан молиялаштирилади.

   Сайлов комиссияларининг аъзоларига сайловга тайёргарлик кўриш ҳамда уни ўтказишга доир харажатлар сметасида кўрсатилган миқдорда транспорт, овқатланиш харажатларининг ва бошқа харажатларнинг ўрнини қоплаш мақсадида компенсация тўланади.

Сайлов Кодексидаги мазкур қоидага асосан, бугун, 2023 йил 9 июлда бўлиб ўтадиган Ўзбекистон президентлигига сайлов кунида хизмат қиладиган фуқароларга ҳам бир марталик компенсация тўланади.

Компенсация миқдори эса сайловларга тайёргарлик кўриш ва уларни ўтказишни молиялаштириш ҳамда маблағлардан фойдаланиш тартиби тўғрисидаги Йўриқномага асосан меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдорига нисбатан қуйидаги суммада ҳисобланган:

Сайлов округи раиси – меҳнатга ҳақ тўлаш энг кам миқдорининг 2 баравари (1 960 000 сўм), округ раиси ўринбосари котиби – 1,5 баравар  (1 470 009 сўм), округ аъзоси – 1 баравар (980 000 сўм).

Сайлов участкаси раиси – 1,2 баравар (1 176 000 сўм), 
раис ўринбосари – 1 баравар (980 000 сўм), 
участка аъзоси – 0,7 баравар (686 000 сўм).

Маълумот учун, Ўзбекистон бўйича жами 14 сайлов оркруги ташкил этилган бўлиб, уларнинг 266 нафар иборат шахсий таркиби тасдиқланган. Шунга кўра, оркруги сайлов комиссиялари томонидан 10 минг 784 та сайлов учаскаси ташкил этилган.

               Bugun iqtisodiyotimizda yakka tartibdagi tadbirkorlik faoliyati alohida o‘rin tutadi. Hozirda mamlakatimizda biznesning ana shu shaklida ish yuritayotganlar soni ko`pchilikni  tashkil etadi. Qayd etish zarurki, yakka tartibdagi tadbirkorlik bilan aholining barcha qatlamlari, xususan, ayollar va yoshlar ham bemalol shug`ullanib, o`zlariga munosib mehnat bilan doimiy band bo`lishlari mumkin. Mazkur yo`nalishda ish bilan band bo`lgan aholining huquq va manfaatlarini himoya qilish borasida qonun hujjatlari takomillashtirilmoqda. Xususan, yangi tahrirdagi mehnat kodeksining 29-bobi  Mikrofirmalarda va ish beruvchi bo‘lgan jismoniy shaxslarda ishlovchi shaxslar mehnatini huquqiy jihatdan tartibga solishning o‘ziga xos xususiyatlariga bag`ishlangan.Umumiy qoidaga ko`ra, davlat ro`yxatidan o`tgan yakka tartibdagi tadbirkorlar bank hisobvarag`ini ochganidan keyin yakka tartibdagi tadbirkor tomonidan amalga oshiriladigan faoliyat turiga qarab O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadigan miqdorda yollanma xodimlar mehnatidan foydalanishga haqli.   Mehnat munosabatlari qanday tartibda rasmiylashtiriladi? Yakka tartibdagi tadbirkor tomonidan ishga qabul qilinayotgan shaxs bilan yakka tartibdagi mehnatga oid munosabatlar yuzaga kelishiga yozma shaklda tuziladigan mehnat shartnomasi asos bo‘ladi. Yakka tartibdagi tadbirkor tomonidan ishga qabul qilinayotgan xodim bilan nomuayyan muddatga mehnat shartnomasi yoki muddatli mehnat shartnomasi tuzilishi mumkin. Bunda mehnat shartnomasining muddati yakka tartibdagi tadbirkor davlat ro`yxatidan o`tkazilganligi to`g`risidagi guvohnomaning amal qilish muddatidan oshmasligi kerak.

           Namunaviy shakldagi mehnat shartnomasi 3 nusxada tuziladi, ulardan biri yakka tartibdagi tadbirkorda qoladi, ikkinchisi yollanma xodimga beriladi, uchinchisi esa Davlat soliq xizmati  organiga taqdim etiladi.Yollanma xodimlarni ishga qabul qilish buyruq e’lon qilmasdan amalga oshiriladi va mehnat daftarchalari yuritilmaydi. Yakka tartibdagi tadbirkorda yollanib ishlash davrlari, basharti ijtimoiy soliq to`lansa, xodimning mehnat stajiga qo`shib hisoblanadi. Xodimning mehnat stajini hisobga olish ijtimoiy soliq to`lash to`g`risidagi ma’lumotlar asosida amalga oshiriladi. Mehnat munosabatlari qanday tugatiladi?Xodim yakka tartibdagi tadbirkor bilan tuzilgan mehnat shartnomasini ushbu tadbirkorni yetti kalendar kun oldin yozma shaklda ogohlantirgan holda o‘z tashabbusiga ko‘ra bekor qilishga haqli.

                  Yakka tartibdagi tadbirkor xodim bilan tuzilgan mehnat shartnomasi bekor qilingan taqdirda yakka tartibdagi tadbirkorning soliq bo‘yicha hisobga olish joyidagi davlat soliq xizmati organini mehnat shartnomasi bekor qilingan kundan e’tiboran uch ish kunidan kechiktirmay yozma shaklda xabardor qilishi shart.Yakka tartibdagi tadbirkorning faoliyati to`xtatib turilgan hollarda xodimning o`rtacha ish haqi ikki hafta davomida saqlanib qoladi. Ushbu muddat tugaganidan keyin yakka tartibdagi tadbirkor o`z faoliyati to`xtatib turilishi munosabati bilan xodim bilan tuzilgan mehnat shartnomasini xodimga ushbu shartnomada nazarda tutilgan miqdorda, lekin xodimning ikki haftalik o‘rtacha ish haqidan kam bo`lmagan miqdorda kompensatsiya to`lagan holda bekor qilishga haqli. Mazkur miqdordagi pulli kompensatsiya yakka tartibdagi tadbirkorning faoliyatining bir haftadan ortiq davom etgan to`xtatib turilishi davrida, xodim mehnat shartnomasini o`z tashabbusiga ko`ra bekor qilgan taqdirda ham to`lanadi.       

                                                                                               Uchquduq tuman adliya bo`limi  

Yuridik xizmat ko`rsatish markazi boshlig`i 

Rustamova Dildora Botirovna

      Ishdan bo‘shatish nafaqasi xodim bilan mehnat shartnomasi alohida asoslarga ko‘ra bekor qilinganda xodimning ishdan mahrum bo‘lishi oqibatlarini yumshatish maqsadida amalga oshiriladigan, qonunchilikda, mehnat haqidagi boshqa huquqiy hujjatlarda, mehnat shartnomasida nazarda tutilgan bir yo‘la beriladigan pulli to‘lovdir. Ishdan bo‘shatish nafaqasi xodim bilan mehnat shartnomasi alohida asoslarga ko‘ra bekor qilinganda xodimning ishdan mahrum bo‘lishi oqibatlarini yumshatish maqsadida amalga oshiriladigan, qonunchilikda, mehnat haqidagi boshqa huquqiy hujjatlarda, mehnat shartnomasida nazarda tutilgan bir yo‘la beriladigan pulli to‘lovdir. 
     Mehnat shartnomasi bekor qilinganda quyidagi hollarda ishdan bo‘shatish nafaqasi to‘lanadi:⦁ ish beruvchining tashabbusiga ko‘ra, bundan shartnoma xodimning aybli harakatlari (harakatsizligi) bilan bog‘liq asoslar bo‘yicha bekor qilinganligi mustasno; (173-modda 2-qismi 1-bandi)⦁ xodimning harbiy yoki muqobil xizmatga chaqirilganligi; (168-modda 1-qismi 1-bandi)⦁ shu ishni ilgari bajarib kelgan xodimning avvalgi ishga tiklanganligi; (168-modda 1-qismi 2-bandi)⦁ ishga qabul qilishga doir belgilangan qoidalarning buzilganligi, agar yo‘l qo‘yilgan qoidabuzarlikni bartaraf etish imkoni bo‘lmasa va u ishni davom ettirishga to‘sqinlik qilsa; (168-modda 1-qismi 4-bandi)⦁ qonunchilikka muvofiq mehnatga oid munosabatlarni davom ettirishga monelik qiladigan holatlar yuzaga kelganligi (xodimning belgilangan tartibda berilgan tibbiy xulosaga muvofiq mehnat faoliyatiga to‘liq qobiliyatsiz deb e’tirof etilganligi, shuningdek davlat sirlaridan foydalanish huquqi bekor qilinganligi, agar bajarilayotgan ish shunday foydalanish huquqini talab qilsa, muayyan ishni bajarishga doir ruxsatnomadan yoki litsenziyadan mahrum etilganligi va boshqalar); (168-modda 1-qismi 5-bandi)⦁ tashkilotni tugatish yoki ish beruvchi bo‘lgan yakka tartibdagi tadbirkor faoliyatini tugatish to‘g‘risidagi sud qarorining qonuniy kuchga kirganligi; (168-modda 1-qismi 6-bandi)⦁ O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi deputatining, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatida doimiy asosda ishlagan Senat a’zosining vakolatlari muddati tugaganligi yoki O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi va Senati tarqatib yuborilganligi munosabati bilan avvalgi lavozimiga (ishiga) qaytganligi; (168-modda 1-qismi 9-bandi)⦁ xodim yangi mehnat shartlarida ishni davom ettirishni rad etganligi munosabati bilan; (173-modda 2-qismi 3-bandi)⦁ xodim tibbiy xulosaga muvofiq sog‘lig‘ining holatiga ko‘ra o‘ziga qarshi ko‘rsatma bo‘lmagan boshqa ishga o‘tkazishni rad etganligi yoxud ish beruvchida tegishli ish bo‘lmaganligi munosabati bilan; (173-modda 2-qismi 4-bandi)⦁ xodim ish beruvchi bilan birga boshqa joydagi ishga ko‘chishni rad etganligi munosabati bilan; (173-modda 2-qismi 5-bandi)⦁ xodim tashkilotning mulkdori almashganligi, uning qayta tashkil etilganligi, idoraviy taalluqliligi (bo‘ysunuvi) o‘zgarganligi munosabati bilan ishni davom ettirishni rad etganligi munosabati bilan. (173-modda 2-qismi 6-bandi)
      Izoh: Mehnat Kodeksi 168-moddasi birinchi qismining 1, 2, 6 (tashkilotni tugatish qismida) va 9-bandlarida nazarda tutilgan taraflarning xohish-irodasiga bog‘liq bo‘lmagan holatlarga ko‘ra, bundan jismoniy shaxs bo‘lgan ish beruvchi muomalaga layoqatsiz deb e’tirof etilgan hollar mustasno.Mehnat shartnomasi Kodeksning 168-moddasi birinchi qismining 4 va 5-bandlariga muvofiq bekor qilinganda ishdan bo‘shatish nafaqasi to‘lanadi, bundan ishga qabul qilishning belgilangan qoidalari xodimning aybi bilan buzilgan (sudning muayyan lavozimlarni egallash yoki muayyan faoliyat bilan shug‘ullanish huquqidan mahrum etish to‘g‘risidagi hukmini yashirish, soxta hujjatlar taqdim etish va boshqalar) yoxud xodimning harakatlari qonunchilikka muvofiq yakka tartibdagi mehnatga oid munosabatlarni davom ettirishga to‘sqinlik qiladigan holatlarning yuzaga kelishiga olib kelgan hollar mustasno.
     Ishdan bo‘shatish nafaqasining miqdori mazkur ish beruvchidagi ish stajiga bog‘liq bo‘ladi va u:uch yilgacha ish stajiga ega bo‘lgan xodimlar uchun — o‘rtacha oylik ish haqining ellik foizidan;uch yildan besh yilgacha ish stajiga ega bo‘lgan xodimlar uchun — o‘rtacha oylik ish haqining yetmish besh foizidan;besh yildan o‘n yilgacha ish stajiga ega bo‘lgan xodimlar uchun — o‘rtacha oylik ish haqining yuz foizidan;o‘n yildan o‘n besh yilgacha ish stajiga ega bo‘lgan xodimlar uchun — o‘rtacha oylik ish haqining bir yuz ellik foizidan;o‘n besh yildan ortiq ish stajiga ega bo‘lgan xodimlar uchun — o‘rtacha oylik ish haqining ikki yuz foizidan kam bo‘lishi mumkin emas.

Uchquduq tumani adliya bo’limi

Yuridik xizmat ko’rsatish markazi

Bosh yuriskonsulti

F.Umurova

                  Yozning issiq kunlarida qanday mahsulotlar isteʼmol qilish tavsiya etiladi? Toshkent tibbiyot akademiyasi professori Guli Shayxova bu boradagi oʻz tavsiyalari bilan boʻlishdi.

— Yozning issiq kunlarida inson ishtahasi biroz pasayadi. Shu bois sersuv noz-neʼmatlar — meva-sabzavot va ulardan tayyorlangan salatlar sevib isteʼmol qilinadi. Chunki bu ozuqalar chanqoqni qondiribgina qolmay, tanani zarur mineral va vitaminlar bilan toʻyintiradi.

Biroq ushbu mahsulotlar kam kaloriyali boʻlgani tufayli kundalik sarflangan energiya oʻrnini bosolmaydi. Organizm esa doim oqsil moddalariga ehtiyoj sezadi.

Demak, goʻsht va uning oʻrnini bosuvchi dukkakli hamda boshqa ozuqalar kunlik dasturxonimizdan joy olishi kerak. Faqat ularni qaynatilgan holatda tanavvul qilish tavsiya qilinadi. Suyuq ovqatlar issiq kunlar uchun, ayniqsa mos.

Oʻz navbatida, yozda ovqatlanish tartibini ham biroz oʻzgartirgan maʼqul. Soat 7:00 nonushta uchun mos vaqt. Ertalab sut mahsulotlari, meva-sabzavot, qaynatilgan goʻsht va tarkibida oqsil, yogʻ va uglevodlar boʻlgan boshqa mahsulotlar isteʼmol qilinishi kerak.

Tushlik uchun yengil hazm boʻluvchi shoʻrva, moshxoʻrda, mastava, manpar, suvda yoki bugʻda tayyorlangan kotletlar foydali. Ular sabzavotlardan tayyorlangan salat va koʻkatlar bilan qoʻshib tanavvul qilinsa, nur ustiga aʼlo nur.

Meva sharbatlari tayyorlash chogʻida ular tarkibiga imkon qadar shakar qoʻshmaslikni tavsiya qilamiz.

Kolbasa, konserva va tuzlangan mahsulotlar, shoʻr baliq, dudlangan goʻshtdan mutlaqo tiyilish kerak. Bunday yeguliklar chanqoqni oshirishidan tashqari, yurak-qon tomir, oshqozon-ichak tizimi faoliyatiga salbiy taʼsir koʻrsatadi.

Kechki ovqat uchun taomnoma ham tez va yengil hazm boʻluvchi suyuq ovqatlardan tashkil topishi lozim. Oʻzida nisbatan kam uglevod saqlovchi qatiq, olma, sabzavotlar ham dasturxonga tortiq etilishi kerak.

Pishiqchilik neʼmati boʻlgan qovun va tarvuz isteʼmoli uchun tushlik payti eng maqbul davr. Ular ham quvvat beradi, ham chanqoqni bosadi.

Sogʻlom insonlar uchun kunlik isteʼmol qilinadigan suv meʼyori 3 litrgacha. Yurak qon-tomir, buyrak xastaligi bor insonlarga esa koʻp suv ichish tavsiya etilmaydi.