Давлат ва жамият фаровонлиги, сиёсий, иқтисодий ҳамда ижтимоий барқарорлик қачон вужудга келади-ю улар ҳимояси қандай таъминланади?

    Барча эркин, мустақил, демократик давлатларда бу саволнинг жавоби ягона: фақат адолатли қонунлар, уларнинг мунтазам ишлаши эвазига!

     Шу маънода мамлакатимиз аҳлига муҳокама учун тақдим этилган “Ўзбекистон Республикасида фуқароларнинг виждон эркинлигини таъминлаш ва диний соҳадаги давлат сиёсати концепциясини тасдиқлаш тўғрисида”ги қонун лойиҳаси ғоят муҳим аҳамият касб этади. Зеро, унда юртимиз аҳолисининг беистисно барчасига – ёши, жинси, тили, миллати, эътиқоди, касбу коридан қатъи назар – бирдек тааллуқли бениҳоя ҳассос масалалар қамраб олинган, уларга оид ҳуқуқ ва мажбуриятлар белгиланган. Биз бу ерда қандайдир тавсифий маҳобатга йўл қўяётганимиз йўқ. Зеро, бу қонун, бошқа кўплаб қонунлардан фарқ қилароқ, туғилган ва ҳатто туғилажак чақалоқларга ҳам тааллуқлидир: унда никоҳ масаласидан тортиб, туғилган боланинг қайси дин вакиллари оиласида дунёга келиши билан боғлиқ диний ва дунёвий урф-одатларга муносабат ҳам акс этган.

     Етти бобдан иборат қонун лойиҳасида Умумий қоидалардан сўнг мамлакатимизда виждон эркинлигини таъминлашнинг замонавий ҳолатига тавсиф берилади (2-боб), диний соҳадаги давлат сиёсатининг мақсади, асосий вазифалари ва принциплари белгиланади (3-боб), фуқароларнинг виждон эркинлигини таъминлаш ва бу борадаги давлат сиёсатининг устувор йўналишлари, уларни амалга ошириш механизмлари кўрсатилади (4-боб). Шунингдек, дунёвий давлатда умумжамият манфаатлари ва виждон эркинлиги уйғунлигини таъминлашга (5-боб) ҳамда дунёвий давлатни ривожлантиришнинг устувор йўналишлари ва механизмларига оид (6-боб) қоидалар баён этилади. 7-бобда эса мазкур концепцияни ҳаётга узлуксиз татбиқ этиш, ижросини назорат қилиш юзасидан аниқ ва манзилли вазифалар белгиланади.

      Қонун лоҳиҳаси муаллифлари томонидан амалга оширилган катта, тизимли илмий-ҳуқуқий меҳнат ва унинг натижаларидаги барча ижобий жиҳатларни эътироф этган ҳолда, лойиҳа юзасидан айрим мулоҳаза ва таклифларни баён этамиз.

1. Лойиҳанинг 2-боб, 5-пункти 6-хатбошида “2000 йилларда жаҳон тарихида халқаро террористик ташкилотлар аъзолари фаолиятининг ҳаддан ташқари фаоллашуви кузатилди” деган гап ўрин олган. Бу гапдан гўё ўша ташкилотлар ҳаддида фаоллашиши мумкин, деган маъно чиқиб қоладики, бу – маъқул гап ҳам, иш ҳам эмас. Зеро, “ҳад” – чегара, меъёр маъноларини англатувчи сўз бўлиб, уни террорчилик ташкилотлари фаолиятига нисбатан қўллаш тўғри эмас. Шу туфайли “ҳаддан ташқари” ибораси ўрнига биргина “кескин” сўзини қўллаш мақсадга мувофиқдир.
2. Шу бобнинг 7-пункти 2-хатбошидаги “яратилганлиги”, “узатилаётганлиги”, “этилаётганлиги”, “юритаётганлиги” сўзларидаги “лиг” қўшимчаси ортиқча бўлиб, мазкур сўзлар “яратилгани”, “узатилаётгани”, “этилаётгани”, “юритаётгани” тарзида қўлланиши керак.
3. Мазкур пунктнинг 5- ва 6-хатбошидаги гаплар бир хил – “олиб келиши мумкин” тарзида якунланадики, бу услубий сакталик ҳисобланади. Шу туфайли, 6-хатбошидаги гапни “келтириб чиқариш хавфи бор” шаклида якунлаш маъқулроқдир. Шу ердаги 7-хатбоши ҳам таҳрирталаб.
4. 3-боб, 9-пункт 6-хатбошидаги “Конституциявий” сўзи ҳам кичик ҳарф билан ёзилиши лозим. Ундан олдинги хатбошида бу сўз тўғри ёзилган.
5. Ўша боб, 11-пункт 2-хатбошидаги “Давлат органлари ва уларнинг мансабдор шахслари томонидан қабул қилинган қарорларнинг Конституцияга ва қонунчилик ҳужжатларига зид бўлмаслиги таъминланади” гапининг “Давлат органлари ва уларнинг мансабдор шахслари томонидан қабул қилинган қарорларнинг Конституцияга ва диний соҳага оид қонунчилик ҳужжатларига зид бўлмаслиги таъминланади” таҳририда баён этиш белгиланаётган қоиданинг мақсадга яқинлашувига хизмат қилади.  
6. 6-боб, 5-параграфнинг г) пунктидаги гап бошидан “маданият соҳасида” сўзлари чиқариб ташланиши керак.
7. Шу бобнинг 7-параграфи й) пунктида баён қилинган “мавжуд ёки фараз қилинган ҳуқуқларнинг ўзбошимчалик билан амалга оширилишига йўл қўймаслик” қоидасига аниқлик киритилиши талаб этилади. Акс ҳолда, унинг қўлланилишида ўзбошимчалик, бошбошдоқликлар келиб чиқиши мумкин.

      Лойиҳа матнида юқорида бир қисми кўрсатилганидан бошқа ҳам бир қатор имловий, услубий камчиликлар кўзга ташланадики, унинг якуний матни тегишли мутахассислар томонидан жиддий лингвистик экспертизадан ўтказилиши талаб қилинади.

      Қонун лойиҳасида миллий қонунчилигимизда илк маротаба дунёвий давлат тушунчаси, унинг мақсад-моҳияти, дунёвий давлатни ривожлантиришнинг устувор йўналишлари ва механизмларига батафсил ўрин ажратилган. Қонуннинг йирик икки боби айни шу масалалар талқинига бағишланган. Бошқа томондан эса, лойиҳанинг ўзида таъкидланганидек, 2021 йил 5 июлда Ўзбекистон Республикасининг “Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида”ги янги Қонуни қабул қилинган. Шу боисдан янги қонун номини қисман ўзгартириш, унинг ички мазмун-моҳиятига номини ҳам мослаш таклиф қилинади. Бу ном эса қуйидаги кўринишда бўлиши мумкин: “Ўзбекистон Республикасида фуқароларнинг виждон эркинлигини таъминлаш, диний соҳадаги давлат сиёсати ва дунёвий давлатни ривожлантириш концепциясини тасдиқлаш тўғрисида”.

Раҳмон ҚЎЧҚОРОВ

ТДЮУ доценти в.б., филология фанлари номзоди.