Отыз миллион гектар аумақты алып жатқан Қызылқұм кеңістігінде бірнеше миллион жыл бұрын Тетис мұхиты болған деген болжамдар бар. Өйткені қазірдің өзінде Мыңбұлақ ауылының айналасында тас қатқан шығанақтарды, акула тістері мен сүйектерін, тіпті үйрек мұрынды динозаврдың тасқа айналған сүйектерін табуға болады. 95-100 миллион жыл бұрын Мыңбұлақ ауылынан 30 шақырым жерде орналасқан «Жырақұдық» шатқалында «Тасорман» деп аталатын бірегей геологиялық, палеонтологиялық, тарихи және табиғи нысан әлі күнге дейін әлем ғалымдарын қызықтырады.
«Жырақұдық» сөзі қазақшадан өзбек тіліне аударылғанда «жыра», яғни «жарық жер» дегенді білдіреді. Егер сіз «Жырақұдық» шатқалында болсаңыз, биік төбелердегі ұзын жарықтардан ағып жатқан су науалары немесе су іздерін таба аласыз. Сондықтан жергілікті тұрғындар бұл аумақты «Жырақұдық» шатқалы деп атайды. Атап айтқанда, Министрлер Кабинетінің 2022 жылғы 10 наурызда бекітілген «2022 жылда туристік және мәдени мұра объектілерінің инфрақұрылымын дамыту шаралары туралы» №110 қаулысына сәйкес 1 млрд 500 млн.сум қаржы есебінен «Тасорман» деп аталатын табиғи археологиялық ескерткіш 3D қоршаумен қоршалған. Күн батареялары, бақылау камералары, түнгі шамдар орнатылған. Табиғи археологиялық ескерткішті тамашалауға келушілер үшін арнайы орындар ұйымдастырылып, саяхатшылар үшін мүмкіндіктер мпен қолайлылықтар жасалды.
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЭКСПЕДИЦИЯ ҒАЛЫМДАРЫ «ЖЫРАҚҰДЫҚТА»!
Бірнеше жыл бұрын Калифорниядан келген палеонтолог ғалым, профессор Джеймс Дэвид Арчибальд бастаған халықаралық экспедиция (URBAK) күш-жігерінің арқасында Қызылқұм табиғатының осындай қайталанбас ғажайыбын көпшілік біле бастады.
2022 жылдың көктемінде бір топ словак ғалымдары Мыңбұлақтағы «Жырақұдық» шатқалында болды. Өзбекстан мен Словакия елдері арасында қол қойылған меморандумға сәйкес экспедиция құрамында Павла Йозефа Шафарика атындағы Словакия мемлекеттік университетінің докторы Мартин Кундрат, Дионисия Штура атындағы Мемлекеттік геология институтының докторы Марио Ольшавский, Словакия мемлекеттік мұражайының ғылыми қызметкері Габриэль Лешинский, Павла Йозефа Шафарика атындағы Словакия мемлекеттік университетінің француз магистр-докторанты Дамьен Мартен, Павла Йозефа Шафарика атындағы Словакия мемлекеттік университетінің магистр-докторанты, Перуден келген Жозелин Мендоза Йенгле бар болатын.
– Осыдан 95 миллион жыл бұрын Қызылқұмның орнында мұхит болған деген болжамдар бар. Оны мұхит жағалауы мен оған түскен метеориттерге қатысы бар деген болжамдар да бар. Мұз дәуірінен кейін климаттың өзгеруі, жаһандық жылыну кезеңі басталды және метеориттердің ғарыштан жерге түсуі нәтижесінде теңіз суы тартылып, бұл жерлер жүздеген жылдар бойы күн сәулесінде шаң мен тозаңдар арсында қалады. Нәтижесінде барлық физикалық тау жыныстары химиялық тұрғыдан өзгеріске ұшырап, маңындағы ормандарда суда және құрлықта өмір сүрген жануарлар басқа пішінге ауысып, тасқа айналған болуы мүмкін, - дейді экспедиция жетекшісі, Павла Йозефа Шафарика атындағы Словакия мемлекеттік университетінің докторы Мартин Кундрат.
– Өзбекстан Республикасы Мемлекеттік геология комитетінің стратеграфия партиясы Орталық Азияда жалғыз, – деді стратеграфиялық партияның жетекші геологы Юрий Федоров. – Екі ел арасында қабылданған меморандумға сәйкес, біздің тараптан экспедиция мүшелерінің толыққанды қызмет етуі үшін қажетті жағдайлар жасалды. 8-10 күнге созылған ғылыми ізденіс бүгінде өз жемісін берді, Жырақұдық шатқалынан бірнеше бірегей геологиялық және палеонтологиялық қазбалар табылды.
Екі ел Өзбекстан мен Словакия арасында қол қойылған меморандумға сәйкес Жырақұдық шатқалында 5 жыл бойы ғылыми зерттеулер жүргізіледі. Экспедицияның мақсаты жоғарыда айтылғандай, оны әзірге ғалымдар ғана болжап отырған оқиғаларды нақтылау арқылы Қызылқұм кеңдіктерінің орнында мұхит болғанын ғылыми негіздеу.
Шынында да, Жырақұдық шатқалында және оның төңірегінде болған адам тарихи-табиғи ландшафтты көре алады: тасқатқан шығанақтар, акула тістері мен қаңқа сүйектері, ағаш діңдері, тіпті үйрек мұрынды динозаврдың қазылған жіліншік сүйектері. Мұның бәрі Қызылқұм өңірінің бір кездері мұхиттың бір бөлігі болғанын көрсетеді. Сонымен қатар, «Боқантау» шатқалындағы жартастағы суреттер, Жырақұдық шатқалындағы тасқа айналған ағаштар, тасқа айналған үйрек мұрынды динозаврлар, балтыр сүйектері, акула тістері де жаңғырық.
Ұлы өзбек қаламгері Абдулла Қадыридің «Өткенге қарап еңбек ету жақсы» деген сөзінде өмірдің ұлы шындығы бар!
Райхан ҚАДЫРОВА,
Төрт түлік малдың қасиеті мен пайдасын біздің халқымыздан жақсы білген әрі шаруашылықтың құндылықтарын бағалаған. Ата – бабаларымыз төрт түлік малын ырысы мен берекесі, дәулеті мен байлығы деп тани отырып, мал өсіруді негізгі кәсібі ете білді. Қазіргі уақытта да мал шаруашылығы ауданымыз экономикасының негізгі салаларының бірі.
Ауылшаруашылығы өніміне жаһандық сұраныстың ұдайы өсіп отыратыны сыр емес. Мал шаруашылығы жұмыстарын бүгінгі уақыт талабына сай өркендету және оны экономиканың табысты саласына айналдыру қашан да өзекті мәселе. Ауданымыздың Мыңбұлақ елді мекені жайылымдарында мал өсіруді кәсіп еткен фермер шаруашылықтар бұл саланың сан алуан қыры мен сырына қоса, пайдасы мен шығыны көп екендігі де тілге тиек етеді. Өйткені шөлді аймақта жем-шөп, мал азығы тасымалданады.
Жылдың төрт мезгілінде ауа-райының кез-келген жағдайында малға күтім жасап, несібесін теріп жүрген кейіпкерлеріміздің бірі Жасур Жораев. Ол бүгінде «Темурбек-Файз» фермер қожалығының жетекшісі саналып, қарамағындағы 1200 бас уақ мал, 200 бас ірі мал мен 100 бас жылқыны өсіруде. Ата кәсіптің қадірін білген іскер фермер бүгінде базын сүтті малға толтырды.
Бұхара облысы Шафиркан ауданы тумасы Жасур Жораев жастайынан мал өсірумен қатар әкесімен қасапшылықты да меңгереді. Қоғамға жақсылық жасаса даңдайсымайтын, ауыл шаруашылығы саласына сүбелі үлес қосуды ойлайтын кәсіпкердің бірі. Аймақтағы өзге фермер шаруашылығынан ерекшелігі логистикалық қызметті де тұрмысқа енгізіп, техникалары мен жүк көліктері арқылы жем-шөп жеткізіп, шетелден атап айтқанда Ресей мен Қазақстаннан асыл тұқымды сиыр, қой тұқымын әкеліп, бордақылап, шөлді аймақта шаруашылықты шалқыта түскен.
«Темурбек-Файз» фермерлік шаруа қожалығы мал басын көбейту мақсатында мемлекеттік бағдарламаларды тиімді пайдаланып келеді. Жеңілдетілген несиелерды алу нәтижесінде төрт түлік басы былтырдан едәуір өскен. өз ісінің шебері Жасур Жораевтың бірге істесетін әріптестеріне берері көп. Көпсалалы фермер шаруашылығы басшысы жаңалықтарға құштар. Мал басын арттырумен қатар тұқымды асылдандыруға да ерекше ден қойған. өзінің көп жылдық еңбек өтілінде мал дәрігерлерімен етене араласады. Әр саулық пен ірі малдар, жылқыларда тұрақты түрде маусымдық аурулардан сақтай отырып, құнарлы азық береді.
2009 жылы ашылған фермер шаруашылығы арқылы өз отбасы мүшелерін тұрақты жұмыспен қамтып және жергілікті тұрғындарды сапалы сүт, ет өнімдерімен қамтамасыз етіп отырған Жасурдың атакәсіпке адалдығына қуандық. Еңбекқор азаматқа сәттілік тіледік. Әрине, мұның барлығы бір күнде немесе бір жылда іске аса қоймайтын шаруа.
Қорыта айтқанда, ерінбеген адамға шөлді аймақта болсын жасалар жұмыс, табылар табыс көзі де жетерлік. Біз осыны көп салалы кәсіпкер, шаруа тілін тапқан фермер Жасурдан байқадық. Әр түліктің қоңын байқап, жем-шөбін үзбей беріп, таң азанмен күн батқанға дейін оның төккен тері мен тынбай еткен еңбегінің нәтижесін көрер күн алыс емесіне сенім білдіріп, аудан орталығына кері қайттық.
Гулдана НАРИНБЕТОВА
Инсониятнинг улуғлигини қарангки, у ақлини танигани ҳамоно ҳамма нарсани ўз измига бўйсундиришга интилди. Масалан, вақтини тежаш, узоғини яқин, оғирини енгил, мушкулини осон қилиш йўлида кўп ва хўп изланди. Айни мақсад дебочаси сифатида турли ҳайвонларни қўлга ўргатиб, улардан беминнат ишчи кучи ва жонли улов сифатида фойдалана бошлади. Бора-бора бу билан ҳам қаноатланмай, ғилдиракни ўйлаб топди. Ушбу ихтиро замонлар оша такомиллашиб, улкан самара берди. Вақт ўтгани сайин барча соҳаларнинг ривожланиши, одамлараро алоқаларнинг кенгайиши араваларни ўзиюрар темир дастёрларга алмаштиришни тақозо этди. Автомобиллар яратилиб, йўллар уларга мослаштирилди шу тариқа инсоният кашфиётлар ортидан кашфиётлар қилаверди.
Суҳбатимиз бошланишини бежизга ғилдирак ва автомобил тарихидан бошламадик. Мана деярли беш аср бўлибдики автомобиллардан барча соҳаларда фойдаланиш ҳаёт тарзимизнинг бир қисмига айланиб қолди. Албатта, “Навоий кон-металлургия комбинати” АЖда ҳам енгил автомобилларда одам ташишдан тортиб, катта ўлчамдаги самосвалларда тоғ жинсларни олиб чиқиш ишларида ҳам ушбу темир тулпорлардан кенг фойдаланилмоқда.
Суҳбатдошимиз автомобиллар умрини узайтиришда, ишдан чиққан уловларнинг “умрига умр қўшиш”да бош-қош бўладиган Шимолий кон бошқармаси Автомобил транспорти бошқармаси бош муҳандиси вазифасини бажарувчи Бахтишод Маматов билан бўлади.
-Сиз билан учрашишдан олдин Автомобил транспорти бошқармаси майдонини бир муддат кўздан кечирдим. Бу ерда фойдаланиладиган бу улкан кон техникаларини таъмирловчи чилангарларнинг кун тартиби қандай?
-АТБда кон техникаларини таъмирловчи тўртта участка мавжуд. Булар, ишлаб чиқаришни тайёрлаш участкаси, техник хизмат кўрсатиш участкаси ва 1, 2-сонли жорий таъмирлаш участкалари. Бундан ташқари, “Даугизтау” транспорт цехида ҳам таъмирлаш участкалари ишлаб турибди. Участкаларда 340нафарга яқин пайвандчи, вулканизаторчи, токар ва навбатчи чиларганлар смена ҳамда вахта усулида ишлашади.
Корхонада ходимлар белгиланган талаблар ва кўрсатмалар асосида кийим алмаштириш хонасидан бошлаб, тиббиёт хонаси ва кўрсатмалар бериладиган хоналарда вазифаларини тақсимлаб, фаолиятларини бошлайдилар. Топшириқлар ҳар бир ходимнинг лавозим мажбуриятидан келиб чиққан ҳолда турлича тақсимланади, яъни кимдир самосвалнинг узатмалар қутисини, ички ёнув двигателини таъмирласа яна кимдир бульдозернинг олд курагини пайвандлайди. Баҳайбат баллонлар учун алоҳида ходимлар хизмат кўрсатади. Четдан қараганда улкан уловларни турли томондан таъмирлаётган митти одамчалардек тасаввур уйғонади кишида. Бир-бирига алоқаси бўлмаган ловозимдаги ходимлар аслида бир мақсад йўлида шу улкан техникани ишлаб чиқаришга қайтариш йўлида меҳнат қилади.
-Бу соҳани танлашингизга ким ёки нимасабабчи бўлган? Устозларингиз ва суюкли шогирдларингиз кимлар?
-2011 йилда Тошкент давлат транспорт университетини тамомлаганимдан сўнг, “Навоий кон-металлургия комбинатига ишга йўлланма берилди. Меҳнат фаолиятимни Шимолий кон бошқармаси Автомобил транспорти бошқармасининг марказий таъмирлаш устахонасидажиҳозларни таъмирлаш бўйича навбатчи чилангар вазифасида бошладим. Устозларим Олим Эшқобилов ва Дониёр Бобоқуловлар берган сабоқ, кўникма, улардан ўрганган ишга бўлган масъулият сабаб кўп вақт ўтмай шу участкада уста ва участка бошлиғи, 6-сонли автоколонна бошлиғи ва устахона бошлиғи вазифаларида фаолият юритдим. Меҳнат фаолиятим давомида бир-биридан тиришқоқ, ишда етакчилиқ қобилаятига эга бўлган шогирдларни тайёрладим. Бугун уларнинг кўпчилиги раҳбарлик лавозимларида фаолият юритиб, ўзлари ҳам устозлик қилишмоқда. Шогирдлар тайёрлашмоқда. Рахим Нарзиев, Умид Махмудов, Хасан Ғафуров, Дадахон Эшқувватов сингари шогирдларим шулар жумласидан.
-Раҳбарлигингиздаги участкаларнинг асосий вазифалари нималардан иборат?
-1-сонли жорий таъмирлаш участкаси кон техникаларнинг ички ёнув двигатели, орқа кўприк редуктори, олд ва орқа кўприклар, кузовни пайвандлаш ишлари, БелАЗ-75581/83 маркали самосвалларнинг мотор-ғилдирак редукторини таъмирлаш билан шуғулланади.
Ишлаб чиқаришни тайёрлаш участкаси техникаларнинг гидравлика билан узвий боғлиқликда ишловчи агрегатларини таъмирлаш, токарлик ишлари, металлга ишлов бериш, мисгарлик ишларида асосан радиаторни таъмирлаш, йўл-қурилиш машиналарида пайвандлаш ишларини олиб боради.
Техник хизмат кўрсатиш участкаси ўз номи билан шу участкадаги техникаларга 1-сонли техник хизмат кўрсатади. Автошиналарни таъмирлаш ишлари билан шуғулланади.
2-сонли жорий таъмирлаш участкаси конда фаолият юритиб ишдан чиққан техникаларни ўша ернинг ўзида КРАНТАС техникаси билан кон шароитида майда таъмирлаш ишларини амалга оширади. Мазкур замонавий техника ўзида кичик тамирлаш участкасини мужассам этган, десак тўғри бўлади.
-Ишчилар учун яратилган бугунги шароит аввалгисидан фарқланадими?!
-Сўнги йилларда Автомобил транспорти бошқармасида кўплаб ўзгаришлар, янгиликлар, ишчи-ходимларнинг оғир саноатдаги меҳнатини енгиллаштириш ишлари амалга оширилди. Масалан, илгарилари янги самосвал ва механизлар темир йўл цехида йиғилган бўлса, ҳозирда транспорт харажатлари ва ишчи кучини тўғри тақсимлаган ҳолда шу ернинг ўзида йиғилмоқда. Бунда, 16, 32 тонна юк кўтариш қобилиятига эга умумий қиймати 5 млрд. 389 млн. сўмлик “AIMIXKRAN ltd.” русумли энг сўнги замонавий кранлардан фойдаланилмоқда. Самосвал ёки механизмларни техник кўрикдаги таъмирлаш ишларини тезкор ва сифатли олиб бориш учунмой тарқатиш станцияси ишга тушурилди. Бир вақтнинг ўзида 7 хил мой маҳсулоти етказиб берувчи қишда иссиқ ёзда салқин бинолар қурилди. Таъмирлаш ишларини олиб бориш учун барча шарт-шароитлар яратилиб, мавжудлари қайта реконструкция қилинди.
Катта ўлчамли автошиналарни дискасидан ечиш ва қайта ўрнатишда қўл меҳнатидан фойдаланилган бўлса, ҳозирда бу ишларни НМЗ-200 дастгоҳи бажармоқда. У масофадан бошқарилган ҳолда 200 тонна босим билан дискаларни автошинадан ажратиб қайта йиғади.
Бундан бир неча йил олдин шиналар қўл меҳнатида ямалганида бу шиналар 2000 км.га ҳам бормай қайта ишдан чиқар эди. Бугунги кунда эса ТИП-ТОП ускунаси ёрдамида таъмирланган ғилдиракларнинг ўндан биригина камдан-кам ҳолларда ишдан чиқади. Бу каби амалга оширилаётган ижобий ишларни узоқ санаб ўтиш мумкин.
Бироқ, юқорида қайд этилган айнан қўл меҳнатини енгиллаштириш соҳанинг автоматлаштирилишиишчи-ходимларда меҳнатга муносабатни ўзгартиради, иш унумдорлигини оширади, албатта!
-Истиқболдаги режаларга ҳам тўхталиб ўтсангиз?
-Бугунги кунда Автомобил транспорти бошқармаси таъмирлаш майдонида иккита юк кўтариш крани ишлаб турибди. Улар асосан самосваллар учун хизмат қилиб келмоқда. Йўл-қурилиш механизмларини таъмирлаш майдонида ҳам чорпояли кран ўрнатиш кўзда тутилган. Бу билан биз механизмларни ортиқча туриб қолишининг олдини оламиз шу билан бирга ишчи кучини тўғри тақсимлашга эришамиз.
Токарлик ишларини олиб борувчи барча дастгоҳларни ўзида жамлаган катта цехни ишга тушириш режага киритилган. Турли вазифаларни бажараётган ва бошқа-бошқа участкалардан жойлашган токарлик дастгоҳларни бир жойда жамлаб, унда ишловчи токарларнинг ортиқча оворагарчиликларини бартараф этган ҳолда вақтни тўғри иқтисод қилган бўламиз.
-Бўлинманинг ёш, фаол ва фидойи ишчи-ходимларини санаб ўтсангиз.
-Корхона ривожига муносиб ҳисса қўшишга астойдил аҳд қилган жамоада шундай инсонлар борки, улар билан касбдошлари фахрланадилар. Уларнинг узоқ йиллик самарали меҳнати муносиб рағбатлантирилиб келинмоқда. Жумладан, Шахобиддин Бомирзаев, Байбосин Наубетов, Дилшод Обидов, Илхом Рузиев, Рахим Нарзиев, Қобил Юлдашев, Ғиёс Шомуродов, Элёр Мухаммадиев, Одил Тухташев, Донёр Бобоқулов, Баходир Анваров, Хайрулло Эргашевлар шулар жумласидандир.
Бахтишод Маматов билан суҳбатлашар эканман, берган саволларимга тўлиб-тошиб қалбида фахр ва ғурур билан жавоб беришидан унга бўлган ҳурматим яна бир карра ошди. Зеро, касбини севган одамнинг қалбидан Ватанга муҳаббати бўлади, ватанини севган инсон эса ҳеч қачон ёмон одам бўлмайди.
Суҳбатни Агабек Атаниязов ёзиб олди.
Учқудуқ туманига кираверишда сизни кутиб оладиган туялар карвони сафига чангалида илон ушлаган бургут, эчкиэмар, лайлак ва тоғ эчкиси каби жониворлар келиб қўшилди. Бу майдон учқудуқликларнинг шаҳримизга ташриф буюраётган меҳмонларнинг севимли жойи ва "селфи" маскани бўлишига ишонамиз.
Бу каби «санъат асари»ни яратган ижодкор қалб, олтин қўллар кимлигини билишга қизиққанлар учун бир сирни очамиз. Ҳар доимгидай ғоя муаллифи туман ҳокими Соли Фармонович Хамроев, конструкцияларни Шимолий кон бошқармаси 3-сонли гидрометаллургия заводининг янгиликка ўч, гўзаллик яратишдан чарчамайдиган шижоатли мутахассислари яратишган. Майдонни чўл фауна ва флорасига муносиб тарзда тайёрлаш ишларини ҳамда темир констукцияларни жонивор ҳайкалларига айлантиришда туман ободонлаштириш бошқармаси жонкуяр ва фидойи ишчи-хизматларининг меҳнати таҳсинга лойиқ.
Бугун ҳам замонавий ҳам тарихий Учқудуққа рамзий маънода карвонлар унинг ёнида чўл бургути, тоғ эчкиси йўл бошлаб келмоқда. Албатта қизилқум жавоҳири бўлган Учқудуқда ҳали кўплаб бунёдкорлик ишлари давом эттириладики, бундан фарзандларимиз фақат ғурур-ифтихор туядилар!
Рамзий дарвозамизга ташриф буюринг ва бу унутилмас онларни тарихга муҳрланг, азиз тумандошлар!
Райҳон ҚОДИРОВА
Давлатимизнинг асосий қонуни — Конституциямизда, Оила кодексида, «Бола ҳуқуқларининг кафолатлари тўғрисида»ги, «Васийлик ва ҳомийлик тўғрисида»ги, «Вояга етмаганлар ўртасида назорацизлик ва ҳуқуқбузарликлар профилактикаси тўғрисида»ги қонунларда фарзандларимиз, вояга етмаган болалар манфаатларининг тўлақонли ҳимояси кафолатланган.
Бу борада алоҳида ғамхўрликка, шунингдек ўз ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатлари ҳимоя қилинишига муҳтож бўлган этим болалар ва ота-онасининг қарамоғидан маҳрум бўлган болалар, ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум этилмаган ота-онаси бўлган ҳамда болаларнинг ҳаёти ёки соғлиғига бевосита таҳдид туғдираётган ёки уларнинг таъминоти, тарбия ва таълим олишига доир талабларга жавоб бермайдиган шароитда яшаётган болаларга васийлик ва ҳомийлик белгилаш масалалари муҳим ўрин тутади.
Шуни инобатга олиб, Учқудуқ туман "Инсон" ижтимоий хизматлар маркази ташаббуси билан мактабгача ва мактаб таълим муассасалари масъуллари учун “Вояга етмаганларга нисбатан васийлик ва ҳомийлик белгилаш масалалари" мавзусида ўқув-семинари ўтказилди.
Жараёнда васийлик ва ҳомийликнинг асосий принсиплари, мажбуриятлар ва белгилаш тартиби бўйича тақдимот ўтказилди. Интерактив усулда ташкил этилган семинар якунида барча иштирокчилар ўзларини қизиқтирган саволлар бўйича батафсил жавоб олишди.
Шимолий кон бошқармасида “Энг яхши инновацион таклифи-2023" танловининг ғолибларини тақдирлаш маросим бўлиб ўтди. Корхонада ўтган йилнинг ўзида ходимлар томонидан 80 та рационализаторлик таклифлари ишлаб чиқилиб, улар тўлиқ ишлаб чиқаришга жорий этилиши натижасида 42 млрд. сўм миқдоридаги иқтисодий самарадорликка эришилди.
Рационализаторлик таклифларига катта ҳисса қўшган мутахассисларга 661 миллион сўмдан ортиқ мукофот пули тўлаб берилди.
Кончилик, олтин қазиб олиш технологияси, механика, энергетика, ишлаб чиқаришни автоматлаштириш ва ахборот-коммуникация технологиялари йўналишлари бўйича ғолиб бўлганлар Шимолий кон бошқармаси директори Неъматилло Ахатов томонидан тақдирланди.
Янгиликка интилувчи ёшларимиз ҳақида газетамизнинг кейинги сонларида батафсил ҳикоя қиламиз.
УЧҚУДУҚ ТУМАН ҲОКИМЛИГИ АХБОРОТ ХИЗМАТИ
Нафас йўлининг турли қитиқловчиларга кучли таъсирланиши бронхиал астма ташхисига сабаб бўлади. Бу сурункали яллиғланиш касаллиги бўлиб, хансираш, қийин ажралувчи балғам ва баъзан нафас қисиш хуружи кабилар кузатилади.
Албатта бунга сабаб бўлувчи бир қанча омиллар мавжуд. Масалан, наслий ва касбий омиллар, экологик муаммолар, семизлик, нотўғри овқатланиш, турли микроорганизм ва аллергенлар... Болаларда мазкур хасталикни юзага келтирувчи яна бир муҳим фактор бор. Буни Австралиянинг Квинсленд университети олимлари аниқлади, дейилади Соғлиқни сақлаш вазирлиги маълумотида.
Қайд этилишича, ота-оналардаги давомли руҳий тушкунлик келгусида уларнинг фарзандларида астма хасталигини пайдо қилиши мумкин. Ушбу илмий хулосани жамоатчиликка тақдим этиш учун 14 йил зарур бўлган. Узоқ йиллик тадқиқот давомида Австралияда яшовчи 3900 нафардан ортиқ болаларга тегишли тиббий маълумотлар таҳлил қилинди.
Ўрганишлар якунида ота-оналари ўрта ва юқори даражада стрессни бошдан кечирган ўғил-қизларда 77 фоиз кўпроқ нафас қисиши ва ҳансираш хуружлари кузатилиши маълум бўлди. Алоҳида мезонлар бўйича таҳлил қилинганда, оналаридаги депрессия туфайли фарзандларида астмага чалиниш эҳтимоли 55 фоизга ортиши аниқланди.
Шунингдек, ота-оналари ўртача молиявий қийинчиликларга рўбарў келган оилаларда дунёга келган ўғил-қизларда бу кўрсаткич 40 фоиздан кўпроқни ташкил этган. Маълумот ўрнида айтиш мумкинки, ҳозирги кунда дунё бўйича ўртача 5 фоиз аҳоли бронхиал астма ташхиси билан яшамоқда. Болалар ўртасида бу статистика янада юқори — 10 фоизга тенг.
Учқудуқ туманида “Меҳр” ойлиги профилактик тадбирлари доирасида туманда яшовчи якка–ёлғиз қариялар ҳолидан хабар олинмоқда. Туман ИИБ хотин-қизлар бўйича инспектори Дилноза Камолованинг таъкидлашича бугунги кунда Учқудуқ туманида 46 нафар ўзгалар қаровига муҳтож қариялар истиқомат қилади. Ойлик давомида ҳамкор ташкилотлар билан биргаликда якка-ёлғизларнинг хонадонларида бўлиниб улар билан суҳбатлар ташкил этилмоқда, ҳамда муаммоларини жойида бартараф этиш чоралари кўриб чиқилмоқда.
More...
So’ngi yillarda pedagog kadrlarning bilim darajasini oshirish, salohiyatli iqtidorli kadrlarni ta’lim sohasiga jalb etish, ularning ijtimoiy himoyasini yanada mustahkamlash yuzasidan bir qator normativ-huquqiy hujjatlar qabul qilinmoqda.
Biroq, qabul qilinayotgan normativ-huquqiy hujjatlarning ijrosi hududlardagi ba’zi bir mas’ullarning mas’uliyatsizligi natijasida ijro etilmasdan qolishi fuqarolarning davlat idoralariga bo‘lgan ishоnchiga haminqadar bo‘lsada, salbiy ta’sir o‘tkazmoqda.
Misol uchun: tuman maktabgacha va maktab ta’limi bo’limiga qarashli umumta’lim maktabi o’quvchisi M.A 2009-yilda o’tkazilgan respublika fan olimpiadasida g’oliblikni qo‘lga kiritgan.
2020-yilda esa u tumandagi maktablardan biriga aynan o’sha fan o’qituvchisi sifatida ishga kiradi.
Tuman adliya bo’limi tomonidan 2023-yil 3-choragi davomida olib borilgan tahlillar naijasida bir qator pedagog xodimlarga, xususan M.Aga ham qonunchilikda belgilangan ustama to’lovlari ish beruvchi tomonidan to’lanmay kelinayotganligi aniqlangan.
Vaholanki, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 4-maydagi “Iqtidorli yoshlarni aniqlash va yuqori malakali kadrlar tayyorlashning uzluksiz tizimini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-4306-son qarorining 5-bandi kichik g-bandiga ko‘ra, ta’lim muassasalarida o‘qituvchi bo‘lib faoliyat yuritayotgan asosiy olimpiadalar respublika bosqichi g‘oliblari lavozim maoshiga har oy 100 foizlik ustama haqi to‘lanishi belgilangan.
Ammo, mas’ullar tomonidan qarorning 5 bandi kichik “g” bandi amaliyotga notog‘ri qo‘llanilib, fuqaro M.A qaror qabul qilingan kundan oldin asosiy olimpiadalar respublika bosqichi g‘oliblikni qo‘lga kiritganligi sababli uning lavozim maoshiga har oy 100 foizlik ustama haqi to‘lanmasdan kelingan.
O‘zbekiston Respublikasining 2021-yil 20-apreldagi “Normativ-huquqiy hujjatlar to‘g‘risida”gi 682-son Qonunining 41-moddasida normativ-huquqiy hujjatlar orqaga qaytish kuchiga ega emasligi va ular amalga kiritilganidan keyin yuzaga kelgan ijtimoiy munosabatlarga nisbatan qo‘llanilishi belgilangan.
Ha xuddi shunday, faqat unutmasligimiz kerakki, qarorining tegishli bandida ustama to‘lovi to‘lanilishi lozim bo‘lgan shaxs sifatida ta’lim muassasalarida o‘qituvchi bo‘lib faoliyat yuritayotgan asosiy olimpiadalar respublika bosqichi g‘oliblari belgilangan.
Ya’ni, ushbu holatda ustama to‘lovlari g‘oliblarning qaror kuchga kirgan kundan oldin yoki keyin belgilangan shakldagi sertifikatlarga ega bo‘lganida emas, balki qaror kuchga kirgan kundan boshlab ustama to‘lovlari olish huquqining yuzaga kelishida qo‘llaniladi.
Qisqa qilib aytganda, asosiy olimpiadalar respublika bosqichi g‘oliblari qachon g‘oliblikni qo‘lga kiritganligi muhim emas, g‘olib bo‘lgan fani bo‘yicha o‘qituvchi bo‘lib ish boshlagan sanasi muhim.
Agarda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Iqtidorli yoshlarni aniqlash va yuqori malakali kadrlar tayyorlashning uzluksiz tizimini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-4306-son qarori kuchga kirgan sanadan oldin ishga kirgan bo‘lsa qaror kuchga kirgan sanadan, undan keyin ish boshlagan taqdirda ish boshlagan sanasidan ustama to‘lovlarini olishi mumkin.
Yuqoridagi holat adliya bo‘limi tomondan o‘rganilib, tegishli tadbirlar amalga oshirilgandan so’ng ushbu kamchiliklar bartaraf etildi, hamda fuqaroga yillar davomida ish beruvchining aybi bilan to‘lanmay kelingan to‘lovlar to‘lab berildi.
Uchquduq tuman adliya bo’limi
bosh maslahatchisi T.Safoev
1.
Анча йиллар олдин бир хизматдошим бўларди. У менга: -Нега доим онанг ҳақида мунгли ҳикоялар ёзасан, ўқиганни дилини оғритиб, - ранжигандай бўлувди.
- Ўзимда бор бўлган барча яхши хислатларим учун онамдан ва фақат онамдан миннатдорман!. Чунки уларнинг бари онамники, -дегандим унинг эътирозига ўзим ҳам эътироз билдириб.
Ана шу воқеага ҳам кўп бўлди. Яқинда ўша собиқ хизматдошимни учратиб қолдим.
-Ўша пайтдаги гапим учун узр сўрайман, - деди мени ҳайрон қолдирганича. Кейин билсам яқинда унинг онаси ҳам...
2.
Балки ўша хизматдошимнинг эътирози сабаб бўлибми, охирги ўн йилдан буён онам ҳақида ҳеч нима ёзмабман. Лекин онам ҳар кун, ҳар соат, ҳар сонияда ҳаёлларимда мудом яшайди.
Бугун газетанинг байрам сонини нашрга тайёрлаб ўтирибман-у, яна онам ҳақида ёзишга шайланаман. Айтмоқчи, ёзмоқчи бўлган гапларим юрагимни сим-сим оғритаяптию барибир ёзолмайман. Фикримда аниқ-тиниқ айланиб юрган сўзларимни қоғозга тўкиш менга осон бўлмаяпти.
...О! Бу нарса оғирларнинг оғири, азобларнинг азоби эканини билсангиз эди. Ўн йилдан бери камида юз марта ёзишга чоғландим. Ҳар гал сарлавҳа қўяман, холос. У ҳам бўлса, кўз ёшларимга ғарқ бўлади: “Менинг онам дунёдаги жамики оналардан ҳам яхшироғи” дейман кўз ёшларим дарё бўлиб. Лекин, буларнинг бари жўнгина сўз туюлади, менга. Ўзимдан, ёзмоққа шайланган фикр-мулоҳазаларидан кўнглим тўлмайди. Қани энди, онамга муносиб сўзни топа олсайдим?!
3.
Отам ҳам, онам ҳам ниҳоятда маърифатли инсонлар эди. Ғийбат, фисқу-фасод билан иши бўлмаган хонадонда тўрт ўғилу икки қиз вояга етдик. Уйимизда дастурхон йиғилмасди. Бизникига меҳмонлар, ёзги таътилда дам олишга келган шаҳарлик қариндош-уруғлар ва уларнинг болалари келишарди.
Ҳар куни саҳармардонлаб уйқудан уйғонган онам хамир қориб, сўнгра сут-товар фермасига ишга борардилар. Ҳали биз болалар уйқудан уйғонмасдан ишдан қайтиб тандирдан нон узардилар. Ҳар куни бир хил кун тартиби. Албатта эрталабки, нонуштага қип-қизил бўлиб пишган иссиқ нонни дастурхонга қўярдилар. Онам ҳамма меҳмонларга беминнат хизмат қилардилар.
Отам борида хонадонимизни бало-қазо четлаб ўтган экан. Отам, сўнгра опам у дунёлик бўлишди. Кетма-кет келган жудолик онамга оғирлик қилди. Ўша пайтда биз учала фарзанд ҳали олийгоҳ талабаси эдик. Йиллар ўтди ҳаммамиз ҳам йўлимизни топиб кетдик.
4.
Ҳар куни эрталаб онам билан диллашаман: “Онажон, дуо қилинг ишга боряпман!”. Ҳар куни ишдан қайтаман онам билан тиллашаман: “Онажон, дуо қилинг фарзандларим соғ-саломат улғайишсин!”.
Буларнинг бари ҳаёлдан ўтган, юракдан кечган бир орзу эди холос! Негаки, мен онамдан қарийб 400 км. олисда эдим. У пайтларда телефонда гаплашишнинг ҳам имконияти бўлмаган пайтлар. Йилида бир марта кўришганимизга эса хурсанд бўлиб юраверибман.
Оҳ, дийдор насиб бўлган фараҳбахш кунларни эслаб ҳозир ҳам кўзларимни ёшини тия олмаяпман. Қанд-қурус, туршагу майизларни мендек меҳрсиз, шафқатсиз қизингиз учун сандиқнинг тубида сақлайсиз. Ўзингиз киймай яна сандиқ тубига матоларни ташлайсиз. Мен боришим билан қўлимга тутқазасизу: “Тезгина тикувчига бор” дейсиз.
5.
Вақт табиб, дейдилар. Дардларингга малҳам қўяди, унуттиради, дейдилар!
Вақт ўтди. 20 йил вақт ўтди. Қани менинг дардим эскиргани?! Қани менинг қалбимдаги яраларимга қўйилган малҳам?! Қани соғинчимнинг босилгани?!
Йиллар ўтгани сайин аламларим, армонларим ортиб боряпти-ку? Айтишга ҳам уяламан, ҳатто онам билан иккаламизнинг бирга тушган суратимиз ҳам йўқ.
Шаҳардан уй олдим, уйимни кўрмади онам. Давлат мукофотларига муносиб кўрдилар, қувончимга шерик бўлмади, онам!. Китобларим босмадан чиқди, биттасини ҳам кўрмади онам!
Булар менинг янгиланиб-янгиланиб бораётган армонларим эмас-ми, ахир.
6.
Онамни тушимда кўрдим. Оппоқ рўмоли, қоп-қора ўрилган сочлари бошига чамбарак қилиб ўралган. Ниҳоятда чиройли кўйлак кийган, қўлларида нимадир бор. Ўшани менга узатганча кулиб қараб турибдилар. Онам ўлмаган, онам тирик эканлар деган ҳаёлда шошилганча уларнинг ёнларига югурдим. “Сен қатламани яхши кўрардинг, болам. Ол, еб ол!” дермиш.
Ҳа, онажоним-а! Тиригида менга атаб сандиқ тубида егуликлар, ширинликлар сақлаб юрган онам, энди тушларимда ҳам бир нималарни илиниб юрган, онажоним-а!.
7.
Йиллар ўтаверди. Йиллар ақлимга ақл қўшаверди. Ақлим ошгани сайин андуҳим, армоним ортаверди.
-Тез-тез келиб тур, жоним болам,- дерди онам.
-Онажон, иш-ташвиш кўп, ташвишларимни камайтириб, болаларимни улғайтириб олайин, тез-тез келаман. Сиз билан бемалол ўтириб гаплашаман, -дердим.
-Ишинг камаймайди, битса отангники, битарди қизим, - дерди онам.
-Болаларим ҳали ёш, онажон. Шуларни оёққа қўйиб олай, кейин тез-тез келаман.
-Мен боламни дейман, болам боласини. Болаларингни оёққа қўйганингда мени топиб билармикансан?
-Ундай деманг, онажон! Юрагимни оғритманг, ҳали отдайсиз-ку, -дебман.
Отлар ўлган бу дунёда оналар ўлмайдими? Онам ўлмайди, дебман!.
8.
Онам борида онам мени туққан ҳовлига юриб эмас, учиб борардим. Энди у ҳовлига, акамнинг ҳовлисига минг андиша билан бораман. Акамнинг, янгамнинг юзига, кўнгил кўйига истиҳола билан боқаман. Ҳар сафар борганимда яраларим янгиланиб, учирма бўлган уйимдан мунғайиб қайтаман. Онам бўлса, тез-тез бормасмидим?
Энди ўзим онаман, ўзим бувиман! Барибир онамни соғинаман. Ҳаёт синовларидан, турмуш машаққатларидан, ноҳақликлардан сиқилиб кетсам, бир юпанч истаб қоламан. Аммо, ҳеч кимга дардимни айтолмайман.
Ҳар қандай ҳасратимни малол олмай эшитган онажонимни қўмсаб қоламан. Ҳеч ким онадай беозор, ҳасратдош бўлолмабди, менга бу дунёда.
Сиз-чи, Сиз азиз ўқувчим! Бугун онангиз зиёратига бордингизми? Ҳеч бўлмаса қўнғироқлашиб қўйдингизми?
Бу ҳикояни мутолаа қилаётганларнинг муҳтарама волидалари дунё тургунича турсин. Байрамингиз муборак бўлсин, азиз ва қадрли онажонлар!
Сизларга чексиз эҳтиром ила муаллиф.
“Yuksalish” harakati ekolog mutaxassislar oʻrtasida soʻrov oʻtkazib, holatni yaxshilash boʻyicha 10 ta birlamchi chora-tadbirlar takliflarini ishlab chiqdi.
Soʻrovda 34 nafar mutaxassis, shu jumladan, tegishli vazirlik va qoʻmitalar, tadqiqotchilar, mahalliy ekofaollar va jurnalistlar ishtirok etdi.
.jpg)
Respondentlarning aksariyati (80,7 foiz), birinchi galda, chang koʻtarilishini kamaytirish uchun barcha ochiq maydonlarga daraxtlar va koʻp yillik oʻtlarni ekish orqali “yashil belbogʻ” yaratish kerak, deb hisoblaydi. Bunga qoʻshimcha sifatida, ekilgan daraxtlarni doimiy parvarishlash, monitoring qilish, kesish holatlariga jazoni kuchaytirish muhimligini taʼkidladi.
Soʻralgan ekologlarning 74,4 foizi shaharsozlik bosh rejalari tasdiqlanmaguncha yangi, ayniqsa, koʻp qavatli va noturar binolar qurilishiga moratoriy joriy etish, qurilishlarga faqat “yashil” standartlar doirasida ruxsat berish zarur, deb hisoblaydi.
Respondentlarning 70,1 foizi havoni ifloslantiruvchi omillar haqida aniq tushuncha va maʼlumotlarga ega boʻlish uchun maxsus uskunalar orqali ifloslantiruvchi manbalarni (korxona, zavod, issiqxona va hk.) monitoring qilish kerak, degan fikrda. Bunda masʼul idoralar va NNTlar vakillaridan iborat tezkor monitoring guruhini tuzish maqsadga muvofiqligi taʼkidlangan. Monitoringda asosiy urgʻu quyidagilarga qaratilishi tavsiya etiladi:
ifloslanish darajasi, sabablari va tarkibini oʻrganish, uni bartaraf etish choralarini ishlab chiqish;
natijalarini OAVda eʼlon qilib borish;
havoni ifloslantirishga sabab boʻlgan korxonalarga ijobiy xulosalar yoki faoliyat yuritishi uchun ruxsatnomalar bergan shaxslarni javobgarlikka tortish;
qoidabuzarlarga jarima va jazo choralarini qoʻllash;
havo sifatini yaxshilash boʻyicha tavsiyalar ishlab chiqish.
Respondentlar, shuningdek, havoning ifloslanganlik holati haqida aholini xabardor qilish, zarur choralarni koʻrish boʻyicha tavsiyalar berish boʻyicha keng koʻlamli targʻibot ishlarini oʻtkazishni aytgan (57,3 foizi). Axborot bilan taʼminlash tizimli, doimiy va ekolog mutaxassislarning maʼlumotlariga tayanilgan boʻlishi kerak.
Ekspertlar barcha transport vositalarini, jumladan, traktor va texnikalarni rejadan tashqari texnik koʻrikdan oʻtkazish taklifini qoʻllab-quvvatlagan (53 foiz). Shuningdek, ular nosoz uskunalardan foydalanishni taqiqlashni yoqlagan.
Mutaxassislar, shuningdek, ijtimoiy ahamiyatli obyektlarda (maktab, bogʻcha, shifoxona va hk.) havoni tozalovchi tizimlarni oʻrnatishni (50,6 foiz) hamda ish beruvchilarga bino va ofislar ichkarisida havoni tozalash boʻyicha tezkor choralar koʻrishni ham tavsiya etgan (42,1 foiz).
Respondentlarga koʻra, vaqtinchalik chora sifatida namlikni oshirish uchun yerosti suvlaridan foydalangan holda favvoralar sonini koʻpaytirish zarur (25 foiz). Ayrimlarining fikricha, moʻtadil mikroiqlimni taʼminlash va havo sifatiga ijobiy taʼsir koʻrsatish uchun sunʼiy suv havzalarini yaratish ham samarali choralardan biri.
Soʻrovda qatnashgan ekspertlarning 19,3 foizi ifloslanish darajasi yuqori boʻlgan kunlarda aholi orasida tibbiy niqob taqish zarurligi toʻgʻrisida tushuntirish ishlarini olib borish kerak, deb hisoblaydi.
Shuningdek, soʻralganlarning 18 foizi qishloq va oʻrmon xoʻjaligi, ishlab chiqarish, omborlarda yongʻinning oldini olish chora-tadbirlarini kuchaytirish kerakligini taʼkidlagan. Chunki dala va oʻrmonlarda, xavfli kimyoviy moddalar saqlanadigan omborlarda sodir boʻladigan yongʻinlar natijasida havo sifatiga hamda inson salomatligiga salbiy taʼsir koʻrsatuvchi zaharli tutun va kul tarqalishi mumkin.
“Ўзбекистон Республикасида экологик туризмни жадал ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Президент қарори (ПҚ-21-сон, 12.01.2024 й) қабул қилинди
Қарорга кўра, давлат қўриқхоналари буфер зоналари, миллий табиат боғлари, питомниклар (қўриқхонага айлантирилган зоналар бундан мустасно), ўрмон ва ўрмон-ов хўжаликлари, тоғли ва чўл ҳудудлари ҳамда сув объектларининг сувни муҳофаза қилиш зоналарида жойлашган ер участкаларини комплекс туризм хизматларини йўлга қўйган ҳолда туристик кластерлар ташкил этиш учун тадбиркорларга ажратилади.
Экоҳудудларда жойлашган ер участкалари уларнинг тоифаси ўзгартирилмаган ҳолда туристик кластерлар ташкил этиш учун тадбиркорлик субъектларига “E-auksion” орқали фаолият кўрсатиш муддатини кейинчалик узайтириш имконияти билан 10 йил муддатга ижарага берилади.
2024 йил 1 сентябргача “Табиатга саёҳат” электрон платформаси ва унинг мобиль иловасини ишга туширилади.
2027 йил 1 январгача:
чўл ҳудудларида рекреацион туристик хизматларни кўрсатувчи курорт зоналарини (тоифали меҳмонхоналар, SPA-меҳмонхоналар, санаторий ва пасионатлар) ташкил қилган тадбиркорлар 3 йил давомида фойда солиғини ва юридик шахслардан олинадиган ер солиғини ушбу солиқлар бўйича белгиланган солиқ ставкаларига нисбатан 50 фоизга камайтирилган солиқ ставкалари бўйича тўлайди;
чўл ҳудудларида тематик хиёбонларни ташкил қилган юридик шахслар тематик хиёбонлар фойдаланишга топширилган кундан эътиборан 3 йил давомида юридик шахсларнинг мол-мулкига солинадиган солиқни ва юридик шахслардан олинадиган ер солиғини ушбу солиқлар бўйича белгиланган солиқ ставкаларига нисбатан 50 фоизга камайтирилган солиқ ставкалари бўйича тўлайди.
