“Крим – Конго геморрагик иситмаси”  тананинг деярли барча қисмида қон қуйилишлар ҳамда юқори харорат билан, оғир кечувчи, даволаш муолажалари ўз вақтида бошланмаса ўлим билан якунланувчи юқумли касаллик ҳисобланади.

          Касаллик қўзғатувчилари табиатда одамлар фаолиятига боғлиқ бўлмаган ҳолда узоқ йиллар сақланиши – касалликнинг табиий ўчоғи деб аталади. Табиий ўчоқда ушбу ҳудудда яшовчи ёввойи ҳайвонлар – чўл сичқонлари, типратиконлар, юмронқозиқлар, қуён, бўри, тулки, чиябўри кабилар каналарнинг йил давомида яшаб кўпайишига имкон яратади, каналар эса ўз навбатида танасида касаллик қўзғатувчиси бўлган вирусларни сақлайди.

Табиий ўчоқлар  мавжуд бўлган худудларга чорва молларни боқиш, озиқа жамғариш, дам олиш учун ёки экспедицияларга келган одамлар кана чақиши натижасида касалликга чалиниши, каналарни ўзлари билан бирга олиб кетиши мумкун. Шунингдек каналар ушбу ҳудудларда боқилган чорва ҳайвонлари билан бирга ҳам олиб кетилади. Уй ҳайвонларини парваришлаш, озуқа бериш, соғиш, жунини қирқиш жараёнида каналар ҳайвонлар танасидан одамларга ўтиб касалликни юқтириш ҳолатлари рўй бериши, ёки ҳайвонлар танасидаги каналарни юлиш, кесиш йўли билан олиб ташлаганда қон сачраши натижасида одамлар касалликни юқтириб олишлари мумкин.

Касаллик мавсумий бўлиб, бу касалликнинг асосий ташувчилари бўлган каналар кунлик ҳарорат 10 даража ва ундан юқори кўтарилганда фаоллашиб озуқа манбааси- иссиқ қонли ҳайвонлар ёки одамларга ҳамла қилиши билан боғлиқ ва асосан бахор – ёз мавсумларида қайд этилади.

Касалликнинг яширин даври ўртача 4-6 кунни ташкил этади. Касаллик тана хароратиниг кескин кўтарилиши  (39-40 даражага), бош оғриғи, мушакларда, қорин ва бел соҳасида оғриқлар пайдо бўлиши билан бошланади. Беморнинг иштаҳаси йўқолади, дармони қурийди, кўнгли айниб қусади, ичи суюқ ўтади, юзи ва шиллиқ пардаларнинг қизариши кузатилади.

Озроқ вақт (бир неча соат ёки кун) ўтгандан сўнг тана ҳарорати тушади ва одам худди соғайгандек туюлади, лекин сал ўтмасдан касалликнинг иккинчи –геморрагик даври бошланади. Бунда буриндан қон кетиши, терида нуқтасимон қуйилишлар, укол қилинган жойларда қон қуйилишлар кузатилади. Қон қуйилиши ички аъзолардат (ошқозон–ичак, бачодон) рўй бериши мумкин. Касал одам ажратмаларида (қон, қусиш моддалари, сийдиги, ва бошқалар) кўплаб касаллик вируслари бўлиб, атрофагиларга катта ҳавф туғдиради. Кўп қон йўқотиш натижасида беморнинг аҳволи оғирлашиб, юрак-қон томир етишмовчилиги ва бошқа органлар фаолияти чуқур бузилиши рўй беради, ўз вақтида тиббиёт муассасасига  мурожаат қилмаса бемор  ҳалок бўлиши мумкин. Беморни уйида даволаш мумкин эмас, даволаш фақат махсус стационарларда ўтказилади, касалликни уйда даволаш бемор ҳаётига ва атрофдагиларга катта хавф туғдиради. Касаллик барвақт аниқланса ва тегишли даво чоралари ўз вақтида ўтказилса беморлар тўлиқ соғайиб кетади.

Касалликни юқтирмаслик учун қуйидаги қоидаларга қатъий амал қилиш лозим:

-биринчи навбатда канадан ҳимояланиш чораларини кўриш, чўл ҳудудларга чиққанда вақти-вақти ўзингизнинг, ҳамрохингизнинг устини кўздан кечириб кана бор йўқлигини аниклаб туриш, кана кирмаслиги учун имкон даражасида оёққа этик кейиш, шимнинг пойчасини пайпоқ ичига тиқиб йуриш;

-дорихоналарда мавжуд бўлган, каналарни яқинлаштирмайдиган махсус припаратлардан фойдаланиш;

-чорва ва уй ҳайвонларига кана ёпишганлигини аниқланган ҳолларда уни қўл билан олиб ташлашга ёки қайчи билан кесишга ҳаракат қилмасдан дархол ветеринария мутахассисига мурожаат қилиш ва унинг маслаҳат ва кўрсатмаларини бажариш;

-кана дарҳол чақмайди, одам танасига ўтиб олгандан кейин ўзига қулай иссиқ ва пана жой (қўлтиқ ости, чатан ва бошқа) қидиради, бу вақтда уни пайқаб қолсангиз дарҳол тиббиёт ҳодимларига мурожаат қилинг, яқин жойда тиббиёт маскани бўлмаса имкони борича канани пенсит ёрдамида, резина қўлқоп билан олиб ташлаш керак, агар кана танага ёпишган бўлса уни юлиб олмасдан, кананинг устига камфора ёғи, агар у йўқ бўлса оддий ўсимлик ёғини томиссангиз кана ўзи сўрғичини танадан чиқаради, кейин уни осонгина пенсит ёки резина қўлқоп билан олиб ташлаш мумкин;

махсус воситалар ёрдамида каналарга қарши ишлов берилмаган қишлоқ ҳўжалик ҳайвонларни жунини қирқмаслик;

чорвачилик фермер хўжаликлари қирқимга жалб қилинган ишчиларни тўлиқ махсус кийим (этик, камбензон, қўлқоп) билан таъминлаши, ишчилар шахсий гигиена  қоидаларига қатьий риоя қилишлари;

ветеринария ҳодимлари томонидан кўрикдан ўтказилиб, соғломлиги ҳақида хулоса берилмаган хайвонларни сўймаслик;

мавжуд ва сотиб олинган чорва ва уй ҳайвонларини  ўз вақтида яқин ветеринария муассасаларида рўйхатга қўйиш, уларни мунтаззам равишда ветеринария кўригидан ўтказиб, каналарга қарши ишлов берилишини таъминлаш;

сичқонлар ва бошқа кемирувчилар кўпайишига, ахлат ва гўнг йиғилиб қолишига йўл қўймаслик, каналарга қарши дезенфикция тадбирларини ўтказиб бориш.

Ҳурматли ҳамюртлар! Ўз соғлигингизга бефарқ бўлманг! Юқоридаги қайд этилган қоидаларга қатъий амал қилинг, ўзингизнинг ва атрофингиздаги кишиларнинг соғлигини ўта ҳавфли Крим-Конго геморрагик иситмаси касаллигидан муҳофаза  қилишга ўз ҳиссангизни қўшинг!

Бўлим бошлиғи                                                                    Р.Ризақулов