Тараққиётнинг янги босқичида мамлакатимизда амалга оширилаётган туб ўзгаришлар маънавият ва маърифат соҳасини ҳам четлаб ўтмади. Хусусан, ёшлар, уларнинг маънавияти, ватанпарварлик туйғулари эътиборимизни тортиши табиий. Айни ёшлар тарбиясини тўғри йўлга қўйишда эса жадидчилик ҳаракати уларнинг беқиёс меросини ўрганиш ҳаётга татбиқ этиш катта аҳамиятга эгадир.
Ҳар бир миллатнинг ўзига хос маданияти, адабиёти ва матбуоти, миллий тарихи, китоблари, шоир ва адиблари бўлади. Бир миллатнинг тараққиёти, маданияти қай даражада эканлигини билмоқ учун унинг адабиёти ва матбуотини бир даража кўздан кечирмоқ лозим.
XX бошларида Туркистонни маориф орқали жаҳон цивилизацияси даражасига кўтаришга ҳаракат қилган жадидларимизнинг замонавий таълимни ўша давр муаммоларининг ечими сифатидаги кўрсатган концептуал ғоялари бугунги кунда ҳам ўз аҳамиятини йўқотмаган.
Айни шу маънода таниқли шарқшунос жадидчи олим Маҳмудхўжа Беҳбудий асарларидаги маданиятлараро мулоқот, таълим-тарбия, маданият, диний бағрикенглик ва миллатлараро тотувликка оид ёндашувни янги илмий мезонлар асосида тадқиқ қилиш долзарб аҳамият касб этмоқда.
Маҳмудхўжа Беҳбудий дунёвий фанларни ислоҳ қилиш бўйича концептуал аҳамиятга эга фикрлари орқали халқ маърифати ва маданиятлараро мулоқотни йўлга қўйиш зарурлигини уқтиради. Бу йўлда туркий халқларнинг дунёвий фан адабиётлари – “Рисолаи асбоби савод” (“Савод чиқариш китоби”, 1904), “Рисолаи жуғрофияи умроний” (“Аҳоли географиясига кириш”, 1905), “Мунтаҳаби жуғрофияи умумий” (“Қисқача умумий география”, 1906), “Китобат ул-атфол” (“Болалар хати”, 1908), “Амалиёти ислом” (1908), “Тарихи ислом” (1909) каби дарсликларни чоп эттиради.
Таълим ва тарбияга оид “Падаркуш” драммаси (1911), “Оқ елпоғичли чинли хотун”, “Бир аъмо боланинг ҳасрати” ҳикоя, “Китобат ал-атфол” каби асарлар ёзади ва ўзининг “Нашриёти Беҳбудия” босмахонасида нашр эттиради.
Маҳмудхўжа Беҳбудийнинг ғоялари аҳамияти XIX аср охири XX аср бошларида Туркистонда замонавий таълим тараққиёти ривожи учун бугунги кунда қимматли манба сифатида тадқиқ этилмоқда.
Жадидчилик — маърифатпарварликдан қудратли сиёсий ҳаракатга қадар бўлган мураккаб ривожланиш йўлини босиб ўтган ўзига хос оқим ҳисобланган. Жадидчиларнинг мақсади – Туркистоннинг кўп миллатли туб аҳолиси, зиёлилари ўлканинг иқтисодий, табиий ва меҳнат ресурсларини эксплуатация қилинишига, ижтимоий ва миллий зулмга жавобан ўсиб бораётган миллий ўзликни англаш, маҳаллий халқлар турмуш тарзини белгиловчи, умуминсоний қадриятларни сақлаб қолиш ва бойитишга интилиш каби принципиал масалаларни ҳал этиш кераклигини илгари сурди.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев 2020 йил 24 январдаги Олий Мажлисга мурожаатномасида жадидчилик ҳаракатининг таниқли намояндаси Маҳмудхўжа Беҳбудийнинг 145 йиллигини муносиб нишонлаш ҳақида таъкидлаб ўтган эди.
Ўтган асрнинг бошларида Туркистон ўлкасининг ҳар томонлама мустақиллиги, аҳолисининг маънавий-маърифий, сиёсий, иқтисодий ва ҳуқуқий онгини юксалтириш орқали жадал ривожланаётган мамлакатлар қаторига кўтарилишини орзу қилган ва ўз ҳаётини мана шу ишларга бағишлаб, халқ ва Ватан тараққиёти йўлида шаҳид бўлган.
Маҳмудхўжа Беҳбудий номи, ҳаёти ва ижоди бугун давлатимиз ва халқимизнинг юксак эътиборда.
Юртимизда шаклланган миллий ва диний қадриятларни жамият онгига сингдириш орқали таълим тизими, маданият ривожига улкан ҳисса қўшган Маҳмудхўжа Беҳбудий каби мутафаккирларнинг ҳаёти ва ижодини ўрганиш, илмий меросини тадқиқ этиш бугунги ёшларни ҳар томонлама баркамол инсон қилиб тарбиялаш ижтимоий-маънавий муҳитни таъминлашнинг шартларидан бири ва устувор вазифадир.
Мутафаккирнинг халқ озодлиги, Ватан мустақиллиги йўлида илгари сурган ва ташкил этган ташаббуслари уни миллат маърифати ва тараққиёти учун толмас курашчига айлантирган эди.
