Ҳозир кўпчилик ходимларнинг ҳаёлидан “картошка пулини қачон беришар экан-а” деган савол ўтаётган бўлса керак. Чунки “картошка пули” тезроқ (ва кўпроқ?) берилса, қишга тайёргарлик яхши бўлади-да, ишхонадан берилган пулга нафақат картошка, балки бошқа керакли маҳсулотларни ҳам сотиб олиб, уйга ғамлаб қўйиш мумкин.
Демак, ҳозир мавзуимиз қисқача, “картошка пули” ҳақида. Ҳалигача кўпчилик орасида “картошка пули” дейилсада, расман – қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини ҳарид қилиш учун ходимларга бериладиган моддий ёрдам дейилади бу.
Қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари сотиб олиш учун ажратиладиган тўлов ижтимоий характерга эга бўлиб, у ходимларга моддий ёрдам тариқасида ажратилади. Моддий ёрдам пулини ажратиш эса корхона ва ташкилотларнинг ихтиёрига ва кўпроқ молиявий ҳолатига боғлиқ. Қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари учун бериладиган моддий ёрдамнинг ўзига ҳослиги бу жамоавий тўлов ҳисобланади. Яъни, фақатгина айрим “танланган” ходимларга эмас, балки барча ходимларга бирдек миқдорда тўланадиган моддий ёрдам тури бу.
Умумий қонунчиликда ходимларга моддий ёрдам ажратиш, шу жумладан қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини харид қилиш учун моддий ёрдам кўрсатиш борасида аниқ чеклов ёки таъқиқловлар йўқ. Шунинг учун ҳам, амалиётда аксарият корхона ва ташкилотлар бу моддий ёрдам турини, тўлов шартларини ва унинг миқдорини ўзларининг жамоа келишувларида, жамоа шартномалари ёки ходимлар меҳнатини ижтимоий кафолатлашга доир ички локал ҳужжатлари билан белгилаб олади (Меҳнат кодекси 153-моддаси 2-қисми).
Шунда бўлсада, айрим давлат ташкилотларидаги меҳнатга ҳақ тўлашга оид қонунчилик ҳужжатлари (Президент қарорлари ёки Ҳукумат қарорлари)да ходимларга қишлоқ ҳўжалиги маҳсулотлари сотиб олиш учун моддий ёрдам ажратиш ҳақида ҳам алоҳида айтиб кетилган. Масалан, Давлат экология қўмитаси ходимларига (ВМнинг 2019 йил 9 январдаги 12-сонли қарори билан), уй-жой коммунал хизмат соҳаси ходимларига (ВМнинг 2017 йил 22 июндаги 409-сонли қарори билан), давлат ветеринария хизмати ходимлари (ВМнинг 2017 йил 4 декабрдаги 436-сонли қарори асосида)га БҲМнинг 10 бараваригача, бундан ташқари, МИБ ходимларига (Президентнинг 2017 йил 15 июндаги ПҚ-3060-сонли қарори асосида) меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдорининг 5 баравари миқдорида “картошка пули” берилиши назарда тутилган. Бу каби амалиётга ўнлаб мисолларни келтириш мумкин. Энг муҳими, бу каби қонунчилик ҳужжатлари билан ходимларга “картошка пули” ажратиш ҳақидаги қоидалар одатда, иш берувчи учун мажбурий норма сифатида акс этмоқда. Яъни, “берилиши мумкин” эмас, “берилиши керак” мазмунида.
Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини харид қилиш учун моддий ёрдам ажратиш иш берувчининг буйруғи (фармойиши, ёки қарори) билан амалга оширилади. Бизда одатда қишлоқ хўжалиги муҳсулотлариини харид қилиш учун моддий ёрдам куз пайтида ва қиш мавсуми олдидан берилади, шунинг учун доим шу савол туғилади: “бу моддий ёрдам пулини йилнинг бошқа вақтида бериб бўлмайдими?” деган. Юқорида айтганимиздек, қонунчиликда қандайдир чеклов йўқ, шундай экан, бу моддий ёрдам турини йилнинг бошқа фаслларида ҳам, бошқа ойларида ҳам бериш мумкин. Масалан, “помидор пули”, “қулупнай пули”, “сабзи пули” дегандик, тўғрими?
Бу моддий ёрдам тури солиқ солиш масаласида ходимнинг “бошқа даромадлари” таркибига киради. Агар бу моддий ёрдам қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини сотиб олиш учун пул маблағи шаклида берилса, меҳнатга ҳақ тўлаш энг кам миқдорининг 4,22 бараваригача бўлган қисмига даромад солиғи солинмайди (Солиқ кодекси 377-378-моддалари). Мисол учун, корхона раҳбари 2021 йилнинг октябрь ойида ҳар бир ходимга қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини сотиб олиш учун БҲМнинг 10 баробари миқдорида, яъни 2.700.000 сўм миқдорида моддий ёрдам пули тўғрисида буйруқ чиқарди. Демак, ушбу тўловларга даромад солиғи солинмайди, чунки бу сумма МҲЭКМнинг 4,22 баравари (822.000*4,22=3.468.840)дан кам.
"Картошка пули" бериш тўғрисидаги буйруққа имзо қўяйми, қўймайми, деб ўйланиб турган раҳбарлар, иккиланманг энди, тезроқ қўл қўйиб беринг, картишкани нархи ошиб кетмасин тағин?.
?
