Insho:

  Boburni anglash!

     Reja:

1.Boburning hayot yo’liga bir nazar.

2.Bobur asarlari – jamiyat ko’zgusi.

3.Bobur merosi jahon olimlar nigohida.

Bobur dilbar shaxs, uyg’onish davrining tipik hukmdori, mard va tadbirkor odam bo’lgan, u san’atni, adabiyotni sevardi, hayotdan huzur olishni yaxshi ko’radi.

                       ( Javoharla’l Neru)

       Bobur (arabcha, «sher») 1483-yil 14-fevralda Farg‘ona viloyatining poytaxti Andijonda tug‘ilgan. Otasi Umarshayx 1494-yil 9-iyunda Axsi qo‘rg‘onida jardan kabutarxonasi bilan qulab, halok bo‘ladi (39-yoshida). Boburning shajarasi quyidagicha: Umarshayx Mirzo – Abdusaid Mirzo – Sulton Muhammad Mirzo – Mironshoh – Amir Temur. Onasi Qutlug‘ Nigorxonimning otasi Toshkent hokimi Yunusxon esa o‘zbeklashgan mo‘g‘ul urug‘idan bo‘lib, 12 avlod bilan Chingizxonga tutashgan. Bobur uni «Chingizxonning ikkinchi o‘g‘li Chig‘atoyxon naslidandur» deb tanishtiradi. Umarshayx Mirzoning uch o‘g‘li (Z.M.Bobur, Jahongir Mirzo, Nosir Mirzo), besh qizi (Xonzodabegim, Mehrbonubegim, Shahrbonubegim, Yodgor Sultonbegim, Ruqiya Sultonbegim) bo‘lib, Bobur o‘g‘illarining eng kattasi edi. Opasi – o‘zidan besh yosh katta Xonzodabegim bilan bir onadan edilar.

       Otasi vafotidan so‘ng Andijon taxtiga Bobur o‘tiradi. 12 yoshli Bobur dastlab Shayx Mazidbek, so‘ng Boboquli Boboalibek, Qosim Qavchin kabi beklar yordamida hokimiyatni idora qilishga kirishadi. U taxt uchun tinimsiz kurashib, 1497-1500-yillarda Samarqandni, 1502 – 1503 yillarda O’sh va uning atroflarini 

egallab oladi, ammo Ahmad Tanbaldan yengiladi.  Bobur Samarqandda ekanligida Alisher Navoiydan xat oladi. Darhol unga javob yozib, orqasiga she’r ham bitib yuboradi. Shayboniyxon siquvi natijasida Bobur Hindiston tomonga chekinib, Hindistonga 1519 – 1525 yillar orasida 5 marta yurish qiladi, 1526-yil 21-aprelda Hind Sultoni Ibrohim Lo‘diyning qo‘shinini yengadi va shu tariqa Shimoliy Hindistonda Boburiylar sulolasining hukmronligiga asos soladi.

        Bobur 1530-yil 26 dekabrda Agrada vafot etadi. Uning jasadi Jamna daryosining chap sohilidagi Nurafshon bog‘ining markaziy qismiga dafn etiladi. 1533-yilda esa hoki vasiyatiga muvofiq Qobulga, «Bog‘i Bobur» ga ko‘chiriladi. Boburiylar sulolasi 1483 –1858 yillar mobaynida hukm surgan. Bobur 16-17 yoshidan boshlab badiiy ijod bilan shug‘ullanadi, o‘zbek va tojik tillarida she’rlar yozadi. U o‘zbekcha she’rlarini to‘plab 1519-yilda Qobulda («Qobul devoni»), 1528 –1529 yilda Hindistonda («Hind devoni») devonlar tuzgan. Bizgacha yetib kelgan she’rlarining umumiy soni 400 dan oshadi. Shulardan 119 tasi g‘azal, 231 tasi ruboiydir. Bobur lirikasining asosiy janrlari g‘azal, ruboiy va tuyuq bo‘lib, shoir qit’a, fard kabi janrlarda ham ijod qilgan.

      Boburning 4 ta o‘g‘li, 3 qizi bo‘lib, shulardan Komron ismli o‘g‘li she’riy devon tuzgan. Shoir she’rlarida Vatan ishqi mavzusi yetakchilik qiladi. M. Bobur 20 yoshida «Xatti Boburiy» yozuvini kashf etgan, Xo‘ja Ahrorning «Volidiya» asarini she’riy yo‘l bilan tarjima qilgan.

       Asarlari: «Boburnoma», «Mubayyin al-zakot» («Zakot bayoni», o‘g‘li Xumoyunga bag‘ishlagan, 1521), «Muxtasar» (1523-1525 y, aruz vazni haqida), «Harb ishi» va «Musiqa ilmi» (bu ikki asar topilmagan), «Qoldimu?» radifli g‘azali (1507 yilda Hirot-Qobul yo‘lida yozilgan), «Topmadim» («Samarqandni ikki marotaba qo‘ldan berish iztirobi» yoritilgan g‘azal) va boshq.

    «Boburnoma»haqida:Bu asar dastlab «Vaqoe’» («Voqealar») deb atalgan. So‘ngroq «Voqeoti Boburiy», «Voqeanoma», «Tuzuki Boburiy», «Boburiya» nomlarini olgan. Oxirida «Boburnoma» bo‘lib shuhrat qozongan. Asarda 1494 – 1529 yillarda Movarounnahr, Xuroson, Afg‘oniston va Hindistonda ro‘y bergan voqealar aks etgan. Lekin 910 (1504-1505), 915 (1509-1510), 924 (1518-1519), 927 (1520-1521), 928 (1521-1522), 930 (1523-1524), 931 (1524-1525) yillarning voqealari berilmagan. «Boburnoma» ning o‘ndan ortiq qo‘lyozma nusxalari bo‘lib, jahonning turli kutubxonalarida saqlanadi.

        Asarni 1857 yilda Qozonda N I.Ilminskiy, 1905-yilda Londonda Beverij xonim nashr etdilar. O’zbekistonda dastlab professor Fitrat 1928 yilda «Boburnoma» dan parchalar e’lon qilgan edi. Asar 1948-1949 yillarda 2 jildda nashr etilib, 1960 va 1989 yillarda uning tuzatilgan nashri amalga oshirildi.

           «Boburnoma» XVI asrdayoq turli sharq tillariga tarjima qilingan. Jumladan, 1586-yilda fors tiliga o‘girilgan. Yodnoma Ovro‘poga XVIII asrning boshida kirib bordi. 1705-yilda Vitsen kitobni golland tiliga tarjima qilib, Amsterdamda chop etdi. 1526-yilda J. Leyden va V. Erksin uning inglizcha tarjimasini, 1871-yilda Pave de Kurteyl frantsuzcha tarjimasini nashr qildilar. XX asrda bu asarni Rashit Rahmati Orat turkchaga, Mixail Sale ruschaga tarjima qildilar. 1826-1985-yillar davomida «Boburnoma» 4 marta ingliz (1826, 1905. 1921, 1922), 3 marga frantsuz (1871, 1980, 1985), 1 marta nemis (1878) tiliga o‘girilib, nashr etildi.Boburning hayoti va faoliyatiga doir o‘nlab badiiy asarlar ham yaratildi. Bular orasida frantsiyalik Flora Anna Stilning «Boburxon» (Parij, 1940), Fernard Grenardning «Bobur» (Parij, 1930), AQShlik Xarold Lembning «Bobur – yo‘lbars» (Nyu-York, 1961) romanlari, Vamber Gaskonining «Bobur va uning avlodlari yoki Buyuk mo‘g‘ullar» (Nyu-York, 1980) esse – romani bor. Hindistonlik Muni La’l Bobur va boburiylar haqida 6 ta roman yozgan. O’zbek adabiyotida P. Qodirov, B. Boyqobilov, X. Sultonov Boburga bag‘ishlab roman, qissa va doston yaratganlar.  «Boburnoma» da ilm-fan, san’at, adabiyot ahli xususida keng fikr yuritilgan. Kitob muallifi Alisher Navoiy, Jomiy, Binoiy, Muhammad Solih, Hiloliy, Sayfi Buxoriy, Mir Husayn Muammoiy, Shayximbek Suhayliy, Ahmad Hojibek, Behzod, Shoh Muzaffar, G’ulom Shodiy, Husayn Udiy kabi shoiru san’atkorlar haqida ma’lumotlar bergan, asarlaridan namunalar keltirgan.Bu asarda 1502-yilga Axsiga yaqin Karnon degan joyda Bobur yolg‘izlanib, o‘lim bilan yuzlashganda namoz o‘qish chog‘i uyqu elitgan Boburning tushiga temuriylarning piri, islom olamining mo‘‘tabar siymolaridan Xoja Ubaydulloh Ahror kirib, yordam berajagini aytishi epizodi ham keltirilgan.

         Xulosa o’rnida shuni aytamanki, Bobur avvalo iymonli inson edi. "Hech narsa bo'lmaydi, lekin Xudoning irodasi bilan",der edi.Hindiston ustidan mutlaq hukmronlik qilgan qisqa davrda Boburning davlat ishlarini doimiy ravishda yo‘lga qo‘yishga vaqti ham, rostdan ham imkoni yo‘q edi. Bobur o'limidan so'ng qurol kuchi bilan zo'rg'a ushlab turgan va birlashgan fuqarolik boshqaruviga ega bo'lmagan imperiya qoldirdi. Undan keyin 23 yoshli oʻgʻli Humoyun otasi tuzgan imperiyani boshqarish uchun hokimiyat tepasiga keldi.

               E’tiboringiz uchun rahmat