Гельминт – грекча Helminthes – гижжа, гельминтларнинг ҳайвонлар организмига биологик таъсири натижасида ривожланадиган касаллик.

    Ҳайвонлар гельминт ва уларнинг инвазион тухуми ҳамда личинкалари билан зарарланган ем-хашак, сув ва инфлосланган асбоб-ускуналар орқали касаллик юқтиради.Гельминтоз касалликлари сурункали тарзда ўтади. Бунда ҳайвонлар ориқлайди, уларнинг гўшт маҳсулоти ва жунининг миқдори камайиб, сифати пасаяди. Шундай экан, гельминтозларга қарши курашиш тадбирларининг асосий қонун-қоидалари ҳамда кенг кўламда тарғибот-ташвиқот ишларини намунали йўлга қўйиш керак. Эпизоотологик маълумотларга гельминтозларнинг тарқалишига табиий шароитларни (иқлим, мавсум, тупроқ, ҳаво, сув манбаълари ўсимликлар тури ва бошақаларни), ҳайвонни ёши, жинси, зоти, уларни боқилиши, асралиши, ишлатилиши, ёш молларни парвариш қилиниши ва бошқа омилларни таъсири ҳисобга олинади.Одам ва ҳайвонларнинг аъзо ва тўқималари ҳисобига яшовчи майда чувалчанглар – гижжалар (гельминтлар), улар келтириб чиқарадиган касалликлар гельминтозлар дейилади. Касаллик манбаи бемор одам ва гижжалар билан зарарланган ҳайвонлар ҳисобланади. Гижжалар – чувалчанглар, ўзининг паразитлик ҳаётини одам организмида ўтказувчи организмлардир. Бунда одам ёши роль ўйнамайди - катталар ҳам, болалар ҳам бир хилда касалланиши мумкин.

   Паразитлар инсонга қандай юқади?

Шифокорларнинг айтишича, паразитлар турига қараб турли усулларда юқиши мумкин. Масалан, аскаридалар, асосан, қўлини яхши ювмайдиган болаларда кўп учрайди. Острисалар эса одамга ифлос қўллар, озиқ-овқат маҳсулотлари ҳамда оғиз ва бурунга тушадиган чанг орқали ҳам юқиши мумкин. Касаллик белгилари.

   Гижжаларнинг хили, сони ва қайси органда паразитлик қилишига қараб касаллик ҳар хил кечади. Паразитлар билан зарарланган одамнинг вазни камаяди, қоринда оғриқ, кўнгил айниши, ич кетиши ёки бош айланиши, жиззакилик пайдо бўлади. Гижжа ичакда бўлса – ич қотади ёки ич кетиши, кўнгил айниши, қайт қилиш ҳолатлари кузатилади. Жигарда бўлса - кўз оқи ва бадан сарғаяди, шиш пайдо бўлади, баданга ҳар хил доғлар тушиши мумкин. Ўпкада бўлса - иситма чиқиши ва йўтал пайдо бўлиши мумкин. Шунингдек, одамнинг меҳнат қобилияти пасаяди, болаларда ривожланиш орқада қолади, яхши ўсмайди, хотира пасаяди, уйқуси нотинч бўлади.Клиник белгилар гельминтозларда марказий нерв системаси фаолиятининг бузилиши (ценурозда), теридан қон кетиши (сетариозда), конъюктивит ва кератит (телязиозда) содир бўлади. Аммо кўпчилик касалликларда яққол намоён бўладиган клиник белгилар кўпинча кўзатилмайди ва буларни аксариятида у субклиник ҳолида кечади. Шу сабабли клиник белгиларига асосланиб касалликка диагноз қўйиш ишончли натижалар бермайди. Чунки улар фақатгина тез-тез учрайдиган ва кам ҳарактерли белгилар билан чегараланади холос. У ҳам бўлса овқат ҳазм қилиш органлари фаолиятини бузилиши, ориқлаши, ёш молларни ўсишидан ортда қолиши, кунлик семиришни секинлашиши, маҳсулдорликни камайиши ва бошқалардан иборат бўлади. Бу белгилар эса бошқа касалликларда ҳам учрайди.

   Гижжа ва бошқа паразит касалликларидан эҳтиёт бўлинг!

    Гельминт – грекча Helminthes – гижжа, гельминтларнинг ҳайвонлар организмига биологик таъсири натижасида ривожланадиган касаллик.

   Ҳайвонлар гельминт ва уларнинг инвазион тухуми ҳамда личинкалари билан зарарланган ем-хашак, сув ва инфлосланган асбоб-ускуналар орқали касаллик юқтиради.Гельминтоз касалликлари сурункали тарзда ўтади. Бунда ҳайвонлар ориқлайди, уларнинг гўшт маҳсулоти ва жунининг миқдори камайиб, сифати пасаяди. Шундай экан, гельминтозларга қарши курашиш тадбирларининг асосий қонун-қоидалари ҳамда кенг кўламда тарғибот-ташвиқот ишларини намунали йўлга қўйиш керак. Эпизоотологик маълумотларга гельминтозларнинг тарқалишига табиий шароитларни (иқлим, мавсум, тупроқ, ҳаво, сув манбаълари ўсимликлар тури ва бошақаларни), ҳайвонни ёши, жинси, зоти, уларни боқилиши, асралиши, ишлатилиши, ёш молларни парвариш қилиниши ва бошқа омилларни таъсири ҳисобга олинади.Одам ва ҳайвонларнинг аъзо ва тўқималари ҳисобига яшовчи майда чувалчанглар – гижжалар (гельминтлар), улар келтириб чиқарадиган касалликлар гельминтозлар дейилади. Касаллик манбаи бемор одам ва гижжалар билан зарарланган ҳайвонлар ҳисобланади. Гижжалар – чувалчанглар, ўзининг паразитлик ҳаётини одам организмида ўтказувчи организмлардир. Бунда одам ёши роль ўйнамайди - катталар ҳам, болалар ҳам бир хилда касалланиши мумкин.

    Паразитлар инсонга қандай юқади?

Шифокорларнинг айтишича, паразитлар турига қараб турли усулларда юқиши мумкин. Масалан, аскаридалар, асосан, қўлини яхши ювмайдиган болаларда кўп учрайди. Острисалар эса одамга ифлос қўллар, озиқ-овқат маҳсулотлари ҳамда оғиз ва бурунга тушадиган чанг орқали ҳам юқиши мумкин. Касаллик белгилари.

    Гижжаларнинг хили, сони ва қайси органда паразитлик қилишига қараб касаллик ҳар хил кечади. Паразитлар билан зарарланган одамнинг вазни камаяди, қоринда оғриқ, кўнгил айниши, ич кетиши ёки бош айланиши, жиззакилик пайдо бўлади. Гижжа ичакда бўлса – ич қотади ёки ич кетиши, кўнгил айниши, қайт қилиш ҳолатлари кузатилади. Жигарда бўлса - кўз оқи ва бадан сарғаяди, шиш пайдо бўлади, баданга ҳар хил доғлар тушиши мумкин. Ўпкада бўлса - иситма чиқиши ва йўтал пайдо бўлиши мумкин. Шунингдек, одамнинг меҳнат қобилияти пасаяди, болаларда ривожланиш орқада қолади, яхши ўсмайди, хотира пасаяди, уйқуси нотинч бўлади.Клиник белгилар гельминтозларда марказий нерв системаси фаолиятининг бузилиши (ценурозда), теридан қон кетиши (сетариозда), конъюктивит ва кератит (телязиозда) содир бўлади. Аммо кўпчилик касалликларда яққол намоён бўладиган клиник белгилар кўпинча кўзатилмайди ва буларни аксариятида у субклиник ҳолида кечади. Шу сабабли клиник белгиларига асосланиб касалликка диагноз қўйиш ишончли натижалар бермайди. Чунки улар фақатгина тез-тез учрайдиган ва кам ҳарактерли белгилар билан чегараланади холос. У ҳам бўлса овқат ҳазм қилиш органлари фаолиятини бузилиши, ориқлаши, ёш молларни ўсишидан ортда қолиши, кунлик семиришни секинлашиши, маҳсулдорликни камайиши ва бошқалардан иборат бўлади. Бу белгилар эса бошқа касалликларда ҳам учрайди.

   Аниқлаш усуллари

   Бола зарарлангандан кейин ва биринчи белгилар пайдо бўлганда, паразитларга гумон қилинганда қуйидаги тадбирлар ўтказилиши шарт:

   Нажас анализи 3 марта олинади, оралиғи бир неча кун бўлиши керак;

   Қоннинг гелминтларга анализи;

Қоннинг умумий таҳлили (острица тухумларига);

Қўшимча текширув сифатида:

Ички аъзолар УТТиси;

Рентгенография;

КТваМРТ;

Бу текширувлар паразитларнинг бошқа органларда жойлашган жойларини аниқлаб беради.

Болалар гельминтоз касалликлари ва уларнинг олдини олиш чора-тадбирлари.

   Ҳозирги даврда болалар орасида кўп учрайдиган касалликлардан бири бу гельминтоз касалликларидир. Гельминтозлар инсон организмига паразит чувалчанг¬лар (гижжалар) кириши натижасида юзага келади. Чувалчанглар ўзи яшаб турган вужуддаги озиқалар ҳисобига кун кўради. Масалан, улар дармондорилар, оқсиллар, углеводлар ва микроэлементларни ютади, айримлари эса қон сўради.

    Ҳозирги кунда бундай зараркунандаларнинг 250 га яқин тури аниқланган бўлиб, шулардан 9 хили болаларда учрайди. Болаларнинг мева-сабзавотларни ювмасдан ейиши, ўйинчоқларини, ўқув қуролларини оғзига солиши натижасида гижжа пайдо бўлади.Агар касаллик кузатилса боланинг қорни оғрийди, асабийлашади, жиззаки бўлиб қолади, уйқусида тишларини ғижирлатади. Орқа чиқарув аъзоси қичишади, бола уни қашийвериши натижасида у ерда тошма ҳосил бўлади, тери юзаси йиринглаши мумкин.Паразит нажас чиқиш йўлларига 5 мингдан 150 минггача тухум қўяди. Улар тез ривожланади ва ичак орқали бутун танага тарқалади.

    Бугунги кунда гижжани бартараф этиш учун мебендазол, вермокс, комбатрин, фенесал, празиквантел, антигельминт препаратларидан фойдаланиш тавсия этилади. Фақат уларни қабул қилишдан олдин, албатта, шифокор билан маслаҳатлашиш зарур.

   Эслатма

   Касаллик хар бир одамда индивидуал тарзда кечади, шуни ҳисобга олган ҳолда, қандай даволаниш муолажасини олишдан олдин шифокор билан маслаҳатлашишни унутманг! Йилида икки марта ўзингизга вақт ажратиб, шифокорга мурожаат қилиб, текширтириб турсангиз ҳамда асосийси гигиена ва тозаликка эътибор қилсангиз паразитлар сизни безовта қилмайди. Аҳоли, айниқса ёш болалар ўртасида шахсий гигиена қоидаларига риоя қилиш бўйича тадбирларнинг кучайтирилиши гельминтоз касалликлари билан зарарланиш ҳолатларининг минималлаштирилиши ва касалликнинг бартараф этилиши.          

                                           Учқудуқ туман СЭО ва ЖСБ.