XXI asrda barcha o`quvchilar uchun samarali muloqat va hamdardlik qilish ko`nikmalariga ega bo`lish zarurati oshib bormoqda. Ba`zilar uchun bu boshqalarga qaraganda osonroq bo`lishi mumkin, ammo barcha o`quvchilar uchun jamoada samarali muloqat va hamkorlik qilish ko`nikmalariga ega bo`lish maqsad bo`lib qolmoqda. Shuning uchun o`quvchilarda ushbu muhum ko`nikmalarni qaytarzda yuzaga keltirish kerakliligi va ulardan foydalanishning turli variantlarini taqdim etish zarurati paydo bo`lmoqda. Bugungi kunga kelib, ta’limning bunday noan`anaviy usullarini qo`llash dars jarayonida katta samara berayotgani va bu ta`lim - tarbiya usullarining bosh mezoni sifatida tan olingani hech kimga sir emas. Ta`limda axborot texnologiyalarining qo`llanilishi o`qtuvchilarning mavzular yuzasidan tayyorgarlik ko`rishlarida, erkinlik va tezkorlikka erishishlariga asos bo`lishi bilan birgalikda o`quvchilarga mavzularning tez va oson yetib borishi hamda qiziqishlarining ortishiga sabab bo`ladi.
‘‘Tushuncha + test’’ usuli. Bunda o`quvchilarga matn o`qib beriladi yoki ovozli moslama yordamida matn eshittiriladi. O`quvchilar diqqat bilan tinglaydi va qo`yida beriladigan testlarning yechimini topishadi. Bu usul orqali o`quvchilarning diqqat va xotirasi mustahkamlanadi. Bu usul butun sinf bilan ishlanganda qo`llaniladi.
Masalan, bir tup o`simlik ildizining tukchalari bir - biriga ulab chiqilsa, uzunligi 20 kmga yetishi mumkin. Ildiz tukchalrining faoliyati 10-20 kun davom etadi. Ildizning po`st hujayralari tirik, yumoloq va yupqa qobiqli bo`ladi. Makkajo`xorining 1mm 2 so`rish qismida 700 ta ildiz tukchalari bo`ladi. Go`za nihollarining ildizlari bir kecha- kunduzda 2-3 cm o`sadi.
Test:
1.Bir tup o`simlik ildizining tukchalari bir - biriga ulab chiqilsa uzunligi qancha bo`ladi?
A)10 km B)20 sm C)20 km
“Biologik sayohat” o`yini. Ta`limning bu o`yini nafaqat biologiya, balki boshqa fanlarda ham qo`llanilishi mumkin. O`simlik yoki hayvonlar tarqalgan biogeografik viloyatlarga xayolan sayohat qilib, uni yozma tarzda yozish talab etiladi. Ishtirokchi o`zi mustaqil o`sha joyni yozma tasvirlashi kerak. Kimning yozma tasvirlashi mazmunan yuqori saviyada yozilgan bo`lsa u g`olib hisoblanadi. Bo`laklarni tiklash metodi. Bu metoddan ham biologiya darslarida foydalanish yaxshi samara beradi. Bunda o`quvchilarda mavzu matni bo`laklarga bo`linib, o`quvchilarga aralash holda beriladi. O`quvchilar bo`laklarni tiklab xattaxtaga qo`yilgan ko`rgazma taxtasini yopishtirishadi va mavzu mustahkamlanadi hamda xulosalanadi.
Shu o`rinda olim Nickersonning kreativ fikrlashni bo`g`uvchi aynan maktab ta`limi bilan bog`liq bir qator amalyotlar mavjudligi haqidagi fikrlarni keltirmoqchimiz:
1.Vazifani bajarishning yagona to`gri usuli, savolga yagona to`g`ri javobi bo`lishi kerak, degan g`oyaning mavjudligi.
2.Nufuzli insonlarga bo`ysunish va ulardan qo`rqish kerak, degan munosabatni targ`ib etish.
3.Har qanday holatda ham dars rejasiga amal qilish.
4.Originallik o`ta noyob hislat ekanligiga ishonib qolish.
5.Bilim alohida sohalariga bo`linishi haqidagi isonchini targ`ib etish.
6.Qiziquvchanlik va sinchkovlikni ma`qullamaslik.
7.Bilim olish va muommoni yechishining qiziqarli mashg`uloti bo`lishiga qo`ymaslik.
Demak, biologiya fani muallimlari ham o`quvchilarning kreativ fiklashiga to`sqinlik qilishi mumkin emas. Buning uchu pedagoglar dars jarayonida yuqorida keltirgan kreativ fikrlashni bo`g`uvchi omillardan voz kechishi lozim. Zero biologiya faning qiziqarli tashkil etishda kreativ fikrlashni tashkil etishning ahamiyati katta.
Mirzayeva Dilfuza Abdikayumovna
Navoiy viloyati Uchquduq tumani 18-maktabning biologiya fani o`qituvchisi